محمدعلی کاظمی تبار؛ محمدرضا باغبان زاده امشه؛ فاطمه سرچاهی
چکیده
يَشتملُ القرآنُ الكريم على عجائبَ وجمالٍ ساحرٍ لاتنتهي في مجالِ التعبير والأدب. يتمّ التعبيرُ عن بعضِ هذا الجمال في شكل آياتٍ متشابهة مِن حيثُ الموضوعِ والبنية المعجميةِ ولاتختلفُ إلا قليلاً في الأحرُفِ أو الكلماتِ، والتي تسمّى "الآيات المتشابهة حرفيًا". ممّا لا شك فيه أنَّ ترتيبَ الكلماتِ في آياتِ القرآنِ الكريم، قد تمّ عَلى أساسِ ...
بیشتر
يَشتملُ القرآنُ الكريم على عجائبَ وجمالٍ ساحرٍ لاتنتهي في مجالِ التعبير والأدب. يتمّ التعبيرُ عن بعضِ هذا الجمال في شكل آياتٍ متشابهة مِن حيثُ الموضوعِ والبنية المعجميةِ ولاتختلفُ إلا قليلاً في الأحرُفِ أو الكلماتِ، والتي تسمّى "الآيات المتشابهة حرفيًا". ممّا لا شك فيه أنَّ ترتيبَ الكلماتِ في آياتِ القرآنِ الكريم، قد تمّ عَلى أساسِ نظامٍ حكيم، حيثُ يكونُ لِكُلّ كلمةٍ مكانهُا المناسبُ في العَمليّة الدلالية للكلمة، وفيما بينها، يكون للمسافاتِ دورُها، کـعامل التّجميل. الفواصلُ الزَّمنيةُ هي حروفٌ مِن نفسِ الشّكل في مَقاطع الآيات الّتی تُؤدِّي إلى فهمٍ أفضلَ للمعاني، وفي نهايةِ الآيات لها مكانةٌ خاصّةٌ بِسبب هَيمنتِها عَلى محُتوى الآيات وهو أمرٌ فعالٌ للغايةِ في تفسيرِ الآيات وعليه، يَسعى البحثُ الحالي، بِـالمنهج الوصفي التحليلي، إلى إيجاد الحكمةِ من تأثير الآيات المتشابهة على فتراتٍ متباينةٍ، واكتشاف العلاقة بينَ الآياتِ اللفظية المتشابهة ومسافاتها. أيضًا، فإنَّ السَّعيَ وراءَ الجمالِ الدّلالي والنقاط التمهيدية والخطابية والسياقيّة جنبًا إلى جنبٍ معَ التفسيرِ الجمالي، يَعتمدُ على انسجامِ المسافات. بَعدَ السياق، يمكنُ أن يكونَ التساهلُ في البلاغةِ والإيقاع والموسيقى في السُّوَر هو سببُ الاختلافِ في مسافاتِ كلِّ سورةٍ، ممّا يُعطي كلَّ سورة لحنًا خاصًا.
ادبی
جلال مرامی؛ رجاء ابوعلی؛ قاسم عزیزی مراد
دوره 15، شماره 52 ، آذر 1398، ، صفحه 105-124
چکیده
اللغة ـ بوصفها عاملاً رئیساً فی تشکیل الخطاب الأدبی ـ تلعب دوراً مهمّاً فی تکوین الثقافة والمعرفة علی کافّة المجالات. وانطلاقاً من هنا، فإنّه لیس طرح إشکالیّة تعالق اللغة بالفکر والمعرفة فی النص الأدبی، وما یتعلّق بهما نحو التحول الثقافی المعرفی، موضوعاً منفصلاً غیر متشابک؛ وإنّما یُعتبر هذا التعالق نوعاً من الثقافة وأسلوباً للحیاة، ...
بیشتر
اللغة ـ بوصفها عاملاً رئیساً فی تشکیل الخطاب الأدبی ـ تلعب دوراً مهمّاً فی تکوین الثقافة والمعرفة علی کافّة المجالات. وانطلاقاً من هنا، فإنّه لیس طرح إشکالیّة تعالق اللغة بالفکر والمعرفة فی النص الأدبی، وما یتعلّق بهما نحو التحول الثقافی المعرفی، موضوعاً منفصلاً غیر متشابک؛ وإنّما یُعتبر هذا التعالق نوعاً من الثقافة وأسلوباً للحیاة، وکذلک فإنّه لاینحصر دور اللغة فی النظریة الشکلیّة فی التواصل، بل یتجاوز ذلک لیؤدّی إلی تکوین الثقافة، وإنتاج المعرفة. علی هذا الأساس یحاول هذا المقال الخوض فی الإجابة عن هذا السؤال المهمّ: ما هی العلاقة التی یستطیع النص الأدبی أن یکوّنها مع المعرفة والخطاب الثقافی ؟ تطرّق هذا المقال علی أساس هذه النظریّة إلی دراسة موتیف "العطاء دون المنّة" وتطبیقه علی نموذجین من النص القرآنی و دیوان المتنبی. منهج المقال یکون منهجاً تحلیلیّاً انتقادیّاً یتحرّک عبر النظریّة الشکلیّة من منظور نظریّة الخلق فی علم الاجتماع لیسبر أغوار القضیّة المطروحة. الهدف من ذلک هو دراسة وتبیین دور النص الأدبی فی تکوین الثقافة و تأسیس الخطابات المعرفیّة المختلفة، ومن هذا المنطلق فإنّ النص الأدبی لیس تمثیلاً للمجتمع المحیط به، بل إنّه إبداع حرکی لأجل تکوین الثقافة وإنتاج المعرفة. وفی الأخیر توصّل البحث إلی أنّ توظیف اللغة فی النموذج القرآنی، أدّی إلی تکوین الخطاب الثقافی ــ المعرفی فی مجال الدیمقراطیّة، ولکنّ توظیف اللغة فی البیت الشعری للمتنبی أدّی إلی تأسیس مجتمع طبقی، وبالتالی إلی استثمار الإنسان بالإنسان.
ادبی
seyedAboalfazl sajadi؛ عباد محمدیان
دوره 13، شماره 42 ، اردیبهشت 1396، ، صفحه 153-174
چکیده
یعتبر الحذف، بما فیه حذف النون فی المضارع المجزوم فی کان، من الموضوعات الهامة فی علم النحو؛ حیث یری النحاة أن حذف النون فی المضارع المجزوم یحدث بسبب التخفیف أو کثرة الاستعمال. نری فی بعض الآیات لقرآن الکریم ـ و هو نموذج عال فی الفصاحة والبلاغة ـ أن نون المضارع المجزوم فی کان بعض الأحیان محذوفة وبعض الأحیان غیر محذوفة، فنحکم بأن هناک ...
بیشتر
یعتبر الحذف، بما فیه حذف النون فی المضارع المجزوم فی کان، من الموضوعات الهامة فی علم النحو؛ حیث یری النحاة أن حذف النون فی المضارع المجزوم یحدث بسبب التخفیف أو کثرة الاستعمال. نری فی بعض الآیات لقرآن الکریم ـ و هو نموذج عال فی الفصاحة والبلاغة ـ أن نون المضارع المجزوم فی کان بعض الأحیان محذوفة وبعض الأحیان غیر محذوفة، فنحکم بأن هناک نکتة بلاغیة فی هذا الحذف ترتبط بمقتضی الحال، ویحدث الحذف علی أساس السیاق، والقول بأن الحذف بسبب التخفیف أو کثرة الاستعمال کان بغضِّ النظر عن دلالة الآیات القرآنیة. یتضح لنا من خلال دراسة الآیات القرآنیة أن حذف النون فی المضارع المجزوم لکان بسبب النهی عن عمل بقوة، أو ضعف، أو عدم الرغبة إلی الإجابة، أو الدلالة علی الصغر، أو مخالفة عمل بقوة، أو الإسراع إلی عمل. یدرس هذا المقال دلالة حذف النون فی المضارع المجزوم فی کان، وجمالیتها التی تهم فی الترجمة، والتفسیر، وفهم الآیات القرآنیة.
ادبی
ابوالحسن امین‌مقدسی؛ طاهره حیدری
دوره 12، شماره 40 ، آذر 1395، ، صفحه 143-166
چکیده
یتزیّن الشعر العربی المعاصر باستخدام أنواع التناص نحو التناص التاریخی، والدینی و.. الخ. یهدف هذا المقال إلى أن یجسّد التناص القرآنی فی أشعار محمد بن عبدالمطلب، توصّلاً إلى إجابة مطلوبة لهذین السؤالین: لماذا استخدم الشاعر التناص القرآنی خلال أشعاره؟ ومن أیة أسباب ینبع ویتأثر هذا النوع من التناص القرآنی؟. القراءة النقدیة للأبیات ...
بیشتر
یتزیّن الشعر العربی المعاصر باستخدام أنواع التناص نحو التناص التاریخی، والدینی و.. الخ. یهدف هذا المقال إلى أن یجسّد التناص القرآنی فی أشعار محمد بن عبدالمطلب، توصّلاً إلى إجابة مطلوبة لهذین السؤالین: لماذا استخدم الشاعر التناص القرآنی خلال أشعاره؟ ومن أیة أسباب ینبع ویتأثر هذا النوع من التناص القرآنی؟. القراءة النقدیة للأبیات التی انطوت على التناص القرآنی فی دیوان محمد بن عبدالمطلب تتطلب معرفة المعنى الشعری بالإضافة الى العلم بأسباب انتاج النص الشعری؛ فمن هذا المنطلق، إنّ المنهجیة التی اتبعناها خلال المقال منهجیة سمنطیقیة لیتمّ الوقوف على أسباب خلق الأبیات المنطویة على النص القرآنی، وذلک عن طریق تحلیل العناصر المکوّنة للمعنى. نشأة محمد بن عبد المطلب و ترعرعه فی أسرة متدیّنة، وتعلیمه فی المراکز العلمیة التقلیدیة فی الأزهر ودارالعلوم، وتواجده الفعّال والمستمرّ فی المحافل الإسلامیة التقلیدیّة، ومجالسته مع کبار الشخصیات الإسلامیة، کلّها ساهمت فی أن یتعلّق قلب الشاعر بالمراکز الثقافة الإسلامیة – العربیة، کما أن فکرته الدینیة أفضت الى أن تستولی نظرة دینیة معمّقة على کل دیوانه، وأن یوظّف التناص القرآنی فی مختلف موضوعاته الشعریة أکثر من أنواع التناص الأخرى.
ادبی
کاوس روحی برندق؛ سید امیر فضیلت جو
دوره 12، شماره 39 ، شهریور 1395، ، صفحه 131-154
چکیده
کان فی عصر نزول القرآن، العدید من اللهجات العربیة، وکان کلّ قارئ وحافظ للقرآن الکریم یقرأه بلهجتهم الخاصة، ما أدّی إلی وجود بعض الاختلافات الجزئیة. هذه المقالة بحثت عن تأثیر القراءات القرآنیة المختلفة علی آراء النحویین فی المدرستین البصریة والکوفیة، وحصلت علی أنّ المدرسة الکوفیة تأثّرت فی بناء الأصول والقواعد النحویة من القراءات ...
بیشتر
کان فی عصر نزول القرآن، العدید من اللهجات العربیة، وکان کلّ قارئ وحافظ للقرآن الکریم یقرأه بلهجتهم الخاصة، ما أدّی إلی وجود بعض الاختلافات الجزئیة. هذه المقالة بحثت عن تأثیر القراءات القرآنیة المختلفة علی آراء النحویین فی المدرستین البصریة والکوفیة، وحصلت علی أنّ المدرسة الکوفیة تأثّرت فی بناء الأصول والقواعد النحویة من القراءات القرآنیة بشکل واسع، بخلاف المدرسة البصریة التی تأثرت من القراءات بشکل محدود. ولکن علماء النحو الکبار استندوا الی القراءات المشهورة فحسب، وقد استحوذت قراءة سیبویه مساحة کبیرة من الدراسة، فیما اهملت القراءات الشاذة من قبل علماء النحو، بخلاف ما نلحظ عالم النحو الکسائی الذی أخذ بعین الاعتبار هذه القراءات الشاذة وعالم النحو فرّاء لم یقرّ حتی بعض القراءات المشهورة. علی هذا الأساس تعدّ المدرسة الکوفیة أکثر افراطاً وتفریطاً بالنسبة الی المدرسة البصریة.
محمد علی سلمانی مروست؛ الهه السادات میرحسینی
دوره 12، شماره 39 ، شهریور 1395، ، صفحه 155-180
چکیده
یعتبر أسلوب الاشتغال -بوصفه باب من أبواب النحو- أحد الأسالیب البیانیة الذی استعمل فی القرآن الکریم، وهو یعنی أن یتقدّم اسم ثم یذکر عامل عمل فی ضمیر ذلک الاسم المقدم أو فی اسم مضاف إلی ضمیر ذلک الاسم المقدم أو عمل فی اسم متبوع لتابع مضاف إلی ضمیر ذلک الاسم المقدم. أحکام الاشتغال کثیرة مع أن هذا الأسلوب استعمل فی القرآن 43 مرة، وقد اتفق ...
بیشتر
یعتبر أسلوب الاشتغال -بوصفه باب من أبواب النحو- أحد الأسالیب البیانیة الذی استعمل فی القرآن الکریم، وهو یعنی أن یتقدّم اسم ثم یذکر عامل عمل فی ضمیر ذلک الاسم المقدم أو فی اسم مضاف إلی ضمیر ذلک الاسم المقدم أو عمل فی اسم متبوع لتابع مضاف إلی ضمیر ذلک الاسم المقدم. أحکام الاشتغال کثیرة مع أن هذا الأسلوب استعمل فی القرآن 43 مرة، وقد اتفق علی کون هذا الأسلوب اشتغالاً فی سبعة، ولا توجد نماذج لأکثر وجوه الاشتغال فی القرآن الکریم. تهدف هذه الدراسة إلی استخراج صیغ الاشتغال من القرآن وذکر آراء العلماء المسلمین فی هذا المجال، ودراستها لفظاً ومعنیً، والوصول الی نتائج جدیدة، وقیمة. توصّلت الدراسة إلی نتائج أهمّها: هی أنّ هذا الأسلوب استعمل فی القرآن بشکل محدود؛ حیث یشمل الأشیاء المحمودة کالقرآن، والجنة، والأشیاء المذمومة کالجهنم، والأقوام المغضوب علیهم، وأبرز المخلوقات کالإنسان، والأرض، والجبال، کلّها لغرض الترغیب، والتخویف، والتنبیه و.. الخ. من جهةٍ أخری؛ إنّ فاعلُ المشغول فی 29 من هذه الصیغ، هو الله سبحانه وتعالی. وقد استعمل أسلوب الاشتغال 15 مرة فی السور المدنیة و 28 مرة فی السور المکیة. إنّ أکثر الآثار النحویة ذکر فیها باب الاشتغال إلا أنه لا یوجد کتاب أو دراسة درس صیغ الاشتغال فی القرآن الکریم. نتائج هذه الدراسة تفید باحثی العلوم القرآنیة، والنحو، والبلاغة.
ادبی
کاوس روحی برندق
دوره 11، شماره 37 ، اسفند 1394، ، صفحه 115-135
چکیده
استعملت مادة الفتنة و مشتقاتها فی آیات القرآن الکریم فی معان مختلفة و ذکر المفسّرون وجوها لمعنی هذه المادة، منها: الکفر و الشرک و الاختبار و الضّلالة و العذاب و غیرها، و ذکر المفسّرون أیضا حججا مختلفة لتبیین معنی هذه المادة فی الآیات السابعة التی ترتبط بمعنی الکفر و الشرک و الارتداد. تدرس هذه المقالة حجج المفسّرین لتقدیم نظرة شاملة ...
بیشتر
استعملت مادة الفتنة و مشتقاتها فی آیات القرآن الکریم فی معان مختلفة و ذکر المفسّرون وجوها لمعنی هذه المادة، منها: الکفر و الشرک و الاختبار و الضّلالة و العذاب و غیرها، و ذکر المفسّرون أیضا حججا مختلفة لتبیین معنی هذه المادة فی الآیات السابعة التی ترتبط بمعنی الکفر و الشرک و الارتداد. تدرس هذه المقالة حجج المفسّرین لتقدیم نظرة شاملة فی هذا الصدد، و النتائج التی حصلت علیها هی ان مادة الفتنة فی الآیة 191 من سورة البقرة و الآیة 91من سورة النساء مطابقة لمعنی الشرک والکفر، و فی الآیة 193من سورة البقرة و الآیة 39 من سورة الأنفال، یفضّل معنی الشرک علی سائر الوجوه، و معنی الفتنة فی الآیة 217 من سورة البقرة هی إیذاء المسلمین علی ید المشرکین للإرجاعهم الی الکفر، و للفتنة فی الآیة 23 من سورة الأنعام معان ثلاثة (الجواب، المعذرة، و الشرک و الکفر) و معنی الفتنة فی الآیة 14 من سورة الأحزاب یناسب معنی الارتداد.
علی حاجی‌خانی؛ توحید پاشائی
دوره 10، شماره 30 ، تیر 1393، ، صفحه 135-154
چکیده
قرآن کریم به زبان عربی و برای هدایت جن و انس نازل شد. لازمهی هدایت، فهم آیات است. بیتردید در ترجمهی آیات قرآن بهدلیل وجود ظرایف و دقایق مختلف صرفی و نحوی و بلاغی و... دشواریهای متعددی پیشروی مترجمان زبان وحی هست؛ ازجملهی این موضوعات، رعایت مقولهی «تضمین» است که در قرآن، فراوان بهکار رفته است. البته این واژه، ...
بیشتر
قرآن کریم به زبان عربی و برای هدایت جن و انس نازل شد. لازمهی هدایت، فهم آیات است. بیتردید در ترجمهی آیات قرآن بهدلیل وجود ظرایف و دقایق مختلف صرفی و نحوی و بلاغی و... دشواریهای متعددی پیشروی مترجمان زبان وحی هست؛ ازجملهی این موضوعات، رعایت مقولهی «تضمین» است که در قرآن، فراوان بهکار رفته است. البته این واژه، اطلاقات گوناگونی دارد که منظور در این مجال، تضمین نحوی است. فایدهی عمدهی تضمین، اداکردن یک لفظ، در معنای دو کلمه است. این جستار درصدد بررسی معنای دقیق تضمین و مسائل مربوط به آن و نیز بررسی آن در شاخصترین ترجمه‌های معاصر و بایستههای ترجمهی آن در قرآن کریم است. افزون بر این، پژوهش حاضر درصدد شناسایی موفقترین روش ترجمهی تضمین نحوی نیز است.
محمد ابراهیم خلیفه شوشتری؛ لیلا نوابی قمصر
دوره 8، شماره 21 ، بهمن 1390، ، صفحه 61-80
چکیده
قرآن مجید که روشنگر زندگی همه ی جوامع است، از همان قرن اول هجری، پیوسته از جنبههای مختلفی مانند صرف و نحو و لغت و بلاغت و... مورد تحقیق و بررسی علما قرار گرفته است و هر یک به قدر توان خود از قرآن استنباط کردهاند. این مقاله به بررسی حروف جر زائد در ده جزء اول قرآن مجید میپردازد. این حروف در جمله، نقش تأکیدی دارند و معنای کلی جمله ...
بیشتر
قرآن مجید که روشنگر زندگی همه ی جوامع است، از همان قرن اول هجری، پیوسته از جنبههای مختلفی مانند صرف و نحو و لغت و بلاغت و... مورد تحقیق و بررسی علما قرار گرفته است و هر یک به قدر توان خود از قرآن استنباط کردهاند. این مقاله به بررسی حروف جر زائد در ده جزء اول قرآن مجید میپردازد. این حروف در جمله، نقش تأکیدی دارند و معنای کلی جمله را تأکید میکنند؛ به گونهای که ذکر آن ها در جمله به مانند تکرار دوباره ی جمله است. این مقاله به بیان آرای مختلف در مورد آیاتی که در آن ها حروف جرّ زائد به کار رفته است، پرداخته و سپس به بررسی، بحث و مقایسه ی این آراء میپردازد تا به جمع بندی و نتیجه گیری از آن ها بپردازد.
یحیی معروف
دوره 5، شماره 13 ، بهمن 1388، ، صفحه 129-154
چکیده
قرآن و متون ادبی عرب، نگاهی همه جانبه به قلب و مترادفهایش دارند. پرسش اساسی این است که آیا مقصود از قلب در این متون، همان قلب موجود در سینه است یا منظور، مغز است و قلب در معنای مجازی بهکار رفته است؟ این مقاله درصدد پاسخ به این پرسش از منظر قرآن کریم و اکتشافات جدید علمی است تا ثابت نماید که لفظ «قلب» در قرآن و ادبیات عرب ...
بیشتر
قرآن و متون ادبی عرب، نگاهی همه جانبه به قلب و مترادفهایش دارند. پرسش اساسی این است که آیا مقصود از قلب در این متون، همان قلب موجود در سینه است یا منظور، مغز است و قلب در معنای مجازی بهکار رفته است؟ این مقاله درصدد پاسخ به این پرسش از منظر قرآن کریم و اکتشافات جدید علمی است تا ثابت نماید که لفظ «قلب» در قرآن و ادبیات عرب نه «مجازی» بل «حقیقی» به کار رفته است. شگفت آنکه دانشمندان در سه دهه اخیر ثابت کردهاند که قلب حدود چهل هزار سلول عصبی دارد که اطلاعات را ذخیره میکنند وبه مغز فرمان میدهند. بنابراین، گفتار قرآن و ادب عرب در باره قلب به عنوان جایگاه عشق، هدایت، آرامش، دانش، اسرار، شجاعت، قساوت، گمراهی، کینه و غیره به خوبی قابل اثبات است.
عبدالغنی ایروانی زاده؛ احمد نهیرات
دوره 5، شماره 11 ، اردیبهشت 1388، ، صفحه 1-19
چکیده
شاعران عرب از دیر باز شخصیت ها و داستان های قرآنی را در شعر خویش بکار برده اند. شاعر معاصر عرب نیز از این داستانها بهره برده ومی برد. زیرا این بخش ازمضامین قرآنی مانند سایر مضامین آن بر ارزش وغنای شعر وی می افزاید.
بدوی الجبل از داستانهای قرآنی وشخصیتهای آن بصورت تلمیحی برای غنی تر شدن شعر خویش وانتقال مضمون آن به مخاطبان یاری جسته ...
بیشتر
شاعران عرب از دیر باز شخصیت ها و داستان های قرآنی را در شعر خویش بکار برده اند. شاعر معاصر عرب نیز از این داستانها بهره برده ومی برد. زیرا این بخش ازمضامین قرآنی مانند سایر مضامین آن بر ارزش وغنای شعر وی می افزاید.
بدوی الجبل از داستانهای قرآنی وشخصیتهای آن بصورت تلمیحی برای غنی تر شدن شعر خویش وانتقال مضمون آن به مخاطبان یاری جسته است.
در این پژوهش ابتدا علل رویکرد شاعر معاصر عرب به داستانهای قرآنی آورده شده است. سپس به نحوه بهروری بدوی الجبل از داستان های قرآن وبازتاب أنها در شعر وی پرداخته شده است. کما اینکه مضمون کلی قصیده وربط آن به داستان قرأنی مورد بررسی واقع شده است. همچنین توانایی ها و ابتکارات وی در استفاده از مضمون قرآنی - بگونه ای که متناسب با نیاز امروز جامعه گشته - مورد بررسی واقع شده است.
