مجله علمي انجمن ايراني زبان و ادبيات عربي (فصلنامه)

ادبی

نقد و بررسی تجلیات جامعة مملوکی در رمان «السائرون نیاماً» اثر «سعد مکاوی»

مریم رحمتی ترکاشوند

دوره 14، شماره 48 ، آذر 1397، ، صفحه 23-42

چکیده

  «سعد مکاوی» در به تصویر کشیدن درد و رنج جامعة مصری در عصر ممالیک و بیان مشکلات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی آن دوران در رمان مشهور خود «السائرون نیاماً» درخشیده است؛ همان رمانی که به صورت هنری، ماهیت زندگی انسان در آن زمان را با جزئیاتش نگاشته‌است. این روایت داستانی با دربرداشتن اطلاعات تاریخی، خواننده را با تاریخ مصر در عصر ...  بیشتر «سعد مکاوی» در به تصویر کشیدن درد و رنج جامعة مصری در عصر ممالیک و بیان مشکلات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی آن دوران در رمان مشهور خود «السائرون نیاماً» درخشیده است؛ همان رمانی که به صورت هنری، ماهیت زندگی انسان در آن زمان را با جزئیاتش نگاشته‌است. این روایت داستانی با دربرداشتن اطلاعات تاریخی، خواننده را با تاریخ مصر در عصر مملوکی آشنا می‌سازد تا بدین وسیله محتوای رمان را بفهمد. «سعد مکاوی» مخاطبان رمانش را به تأثیرپذیری از گذشته فرامی‌خواند تا آن‌ها را ارشاد کند و به سوی پیشرفت سوق دهد؛ از این رهگذر، مقالة حاضر می‌کوشد تا با روش تاریخی و توصیفی ـ تحلیلی و با هدف پرده برداشتن از دانش تاریخی پنهان در رمان «السائرون نیاماً»، به بررسی فراخوانی تاریخ در این رمان بپردازد. مهم‌ترین یافتة این پژوهش آن است که سعد مکاوی در رمان خود، از طریق فهم راز و رمزهای شکست اقوام پیشین مصر، در پی یافتن عوامل عقب‌افتادگی و شکست مصر کنونی می‌گردد و بر این باور است که ریشه‌های عقب‌ماندگی جامعة مصری و تنزل اخلاقی و استبداد حاکم بر آن، در همان عصری نهفته‌است که مملوکیان در مصر حکمرانی می‌کردند. نویسنده برای نشان‌دادن این موضوع، به کالبدشکافی جامعة عصر مملوکی در قالب رمان پرداخته‌است. از جمله مهم‌ترین علل شکست مصریان در طول تاریخ، به عقیدة مکاوی، استبداد حاکمان مصری به‌ویژه در زمان ممالیک و وجود تفرقه و گسستگی میان مصریان بوده که به‌تدریج این عوامل زمینه‌ساز پیدایش اوضاع کنونی کشور مصر گردیده‌است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 673.84 K

ساختار موسیقایی و تأثیر دلالتی آن در قصیدة «الموجة الحمراء» سرودۀ سلیمان العیسی

زهره بهروزی؛ علی خضری

دوره 15، شماره 52 ، آذر 1398، ، صفحه 23-40

چکیده

  ایقـــاع یا به‌اصطلاح ریتم از عناصر اساسی شعر محسوب می‌شود؛ چراکه ریتم شعری عــلاوه بر جلوه‌های زیبایی که به شعر می‌بخشد، تأثیر عمیق‌تر و سریع‌تری بر شنونده دارد، بدین‌صورت که کلام آهنگین دربردارندة دلالت‌های معنایی و قدرت تأثیرگذاری بیشتری هستند. قصیدۀ «الموجة الحمراء» سرودۀ سلیمان العیسی را می‌توان به عنوان نمونه‌ای ...  بیشتر ایقـــاع یا به‌اصطلاح ریتم از عناصر اساسی شعر محسوب می‌شود؛ چراکه ریتم شعری عــلاوه بر جلوه‌های زیبایی که به شعر می‌بخشد، تأثیر عمیق‌تر و سریع‌تری بر شنونده دارد، بدین‌صورت که کلام آهنگین دربردارندة دلالت‌های معنایی و قدرت تأثیرگذاری بیشتری هستند. قصیدۀ «الموجة الحمراء» سرودۀ سلیمان العیسی را می‌توان به عنوان نمونه‌ای برای تأثیرگذاری موسیقی در انتقال احساس و افکار به شمار آورد؛ چراکه عناصر موسیقایی درونی و بیرونی در این شعر نمود بسیاری دارد و با ایجاد کلامی آهنگین احساس شور و هیجان را در شنونده برمی‌انگیزاند و شنونده را برای درک احساس و معنایی که ورای کلام است یاری می‌دهد. به دلیـل نقش مؤثر ضرب‌آهنگ و تأثیر دلالتی آن در ادبیات، این پژوهـش با روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر روش آماری می‌کوشد تا به این سؤال پاسخ دهد: میزان تأثیرگذاری جلوه‌های موسیقایی در انتقال معنی در قصیدۀ «الموجة الحمراء» تا چه اندازه است؟ مهم‌ترین نتایج پژوهش نشان می‌دهد که قصیده در بحر کامل سروده شده‌است؛ زیرا مفاهیم و معانی پرمحتوای آن به وزن و قالبی منسجم نیاز دارد. شاعر در این قصیده بیشتر از حرف «دال»، و «باء» برای حرف قافیه استفاده کرده‌است؛ بدین سبب که این حروف انفجاری و قوی بیشترین تناسب را با کلام و معانی موردنظر شاعر دارد. در موسیقی درونی قصیده، تکرار حروف مجهور و شدید از بسامد بسیار بالایی برخوردار است و شاعر به فراوانی از آن بهره گرفته تا با آفرینش فضایی موسیقایی و ایجاد شور و هیجان، روح شنونده را برای مبارزه‌ای آزادی‌خواهانه تحت تأثیر قرار دهد. همچنین شاعر از آرایه‌های لفظی همچون جناس و ردالعجز علی‌الصدر جهت غنای ساختار موسیقایی قصیده و تأثیرگذاری بر مخاطب بهره گرفته‌است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 646.22 K

کنشگری موسیقی بر نشانه‏‌شناسی شکست در شعر نزار قبانی

محبوبه پارسایی؛ احمدرضا حيدريان شهري؛ بهار صدیقی؛ سیدحسین سیدی

دوره 16، شماره 57 ، اسفند 1399، ، صفحه 23-43

چکیده

  از عوامل تأثیرگذار در استحکام تصویر هنری و زیبایی قصیده‏های نزار قبانی، ساختار موسیقایی زیبا و مناسب آن است. این شاعر نامدار، با به ‏کارگیری هنرمندانۀ آرایه‏‏‏های لفظی و معنوی، انسجام موسیقایی را قوّت می بخشد،.اهمّیت این پژوهش در این است که به بررسی زیبا‏شناختی تصویر شکست در شعر شاعر می‌‏‌پردازد و ارتباط آن ‌را با موسیقی ...  بیشتر از عوامل تأثیرگذار در استحکام تصویر هنری و زیبایی قصیده‏های نزار قبانی، ساختار موسیقایی زیبا و مناسب آن است. این شاعر نامدار، با به ‏کارگیری هنرمندانۀ آرایه‏‏‏های لفظی و معنوی، انسجام موسیقایی را قوّت می بخشد،.اهمّیت این پژوهش در این است که به بررسی زیبا‏شناختی تصویر شکست در شعر شاعر می‌‏‌پردازد و ارتباط آن ‌را با موسیقی نمایان می‌سازد. هدف این جستار این است که تأثیر زیبایی پدیده‌های هماهنگ موسیقایی در قصیده را نشان ‌دهد و به بررسی نقش موسیقی در شعر شکست نزار قبانی بپردازد و بر این اساس، با روش توصیفی-تحلیلی به واکاوی موسيقي درونی شعر شکست می‌پردازد. یافته‏‏های پژوهش نشان می‏‏‏دهد این سراینده، واژگان و حروفی را متناسب با مقتضی حال بر می‏‏‌گزیند و با بهره‏گیری از آرایه‏های لفظی و معنوی مانند جناس، مراعات‌النظیر و تضاد همراه با کاربست نماد و اسطوره به تحکیم انسجام موسیقایی پرداخته و به ‌واسطۀ آن، چالش‏های فکری و درونی خویش را در شعر شکست نمایان می‏‌سازد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 878.62 K

تقابل خاص‌گرایی فرهنگی و جهانی‌شدن در رمان الجزایر خوانشی الگو گرایانه از رمان "ریح الجنوب"

زهرا صادقی؛ کبری روشنفکر؛ فرامرز میرزائی؛ خلیل پروینی

دوره 19، شماره 66 ، خرداد 1402، ، صفحه 23-52

https://doi.org/10.22034/iaall.2022.143587

چکیده

     جهانی شدن فرهنگی از جمله پدیده‌های مهم و تاثیرگذار دوران معاصر است که از دهه 70 ميلادی بر روند رمان‌نویسی در الجزاير تأثیر گذاشت و باعث شد نویسندگان این کشور برای مقابله با هجمه فرهنگی اين پدیده به خاص‌گرایی فرهنگی روی‌ بیاورند. اما نکته قابل تامل در مورد رما‌ن‌های دهه هفتاد این است که نویسندگان الجزایری با وجود اهتمام به ...  بیشتر    جهانی شدن فرهنگی از جمله پدیده‌های مهم و تاثیرگذار دوران معاصر است که از دهه 70 ميلادی بر روند رمان‌نویسی در الجزاير تأثیر گذاشت و باعث شد نویسندگان این کشور برای مقابله با هجمه فرهنگی اين پدیده به خاص‌گرایی فرهنگی روی‌ بیاورند. اما نکته قابل تامل در مورد رما‌ن‌های دهه هفتاد این است که نویسندگان الجزایری با وجود اهتمام به خاص‌گرایی‌فرهنگی، سعی کردند با توجه به تغییرات و مقتضیات زمانه حرکت کنند که این امر منجر به نوعی دوگانگی و تضاد در تعدادی از این آثار شده که رمان "ریح الجنوب" اثر عبد الحمید بن هدوقه را می‌توان نمونه بارز این پدیده به شمار آورد. این جستار با روش توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از نظریه "الگوهای پنهان فرهنگی" عبد الله غذامی، تقابل خاص‌گرایی فرهنگی و جهانی شدن در رمان "ریح الجنوب" اثر عبدالحمید بن هدوقه را مورد مطالعه قرار می‌دهد. نتایج تحقیق بیانگر آن است که رویکرد دوگانه نویسنده به خاص‌گرایی فرهنگی از یک سو و انعطاف‌ پذیری و گشایش فرهنگی و همگام شدن با تغییر و تحولات روز از سوی دیگر، منجر به تقابل یا تعارض الگوهای فرهنگی در رمان "ریح الجنوب" گردیده که این تقابل، بیشتر در موضوعات دین، ​​مکان، شیوه زندگی، آداب و رسوم و هنجارهای اجتماعی نمود یافته و به تبع آن آثار و نتایج منفی چون انزوا، گوشه‌گیری، از خود بیگانگی فرهنگی، پراکندگی و بحران هویت در میان شخصیت‌های رمان به وجود آورده است. این تحقیق همچنین نشان می‌دهد که تقابل الگویی میان خاص‌گرایی فرهنگی و جهانی شدن در رمان "ریح الجنوب" در رابطه با مسئله زن پررنگ نمود یافته که این امر ناشی از نشر مفاهیم و ارزشهای مرتبط به حقوق زنان از سوی جهان‌شدن فرهنگی و مبارزه زن به حاشیه رانده شده در رمان برای احقاق آن و در مقابل، دفاع سرسختانه سلطه مردسالار از مفاهیم و ارزشهای منفی خاص‌گرایی فرهنگی چون تعصب، غیرت، ناموس و آبرو و سلطه‌جویی بوده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.15 M

قدرت تولید معنا و تراوشات معنایی اعتقادی در غدیریه أبو تمام الطایی (رویکردی سبکی ساختاری)

محمدحسن امرائی

دوره 19، شماره 67 ، شهریور 1402، ، صفحه 23-52

https://doi.org/10.22034/iaall.2023.301610.2722

چکیده

  مطالعه سبك­ شناختی یكی از روشهای زبانی مدرن است كه در نتیجه تحولات زبانی قرن­های اخیر پدیدار شد. این یك استراتژی برای به دست آوردن قدرت تولید معنایی است كه انرژی زبان را منفجر می كند و عناصر آن را در موقعیت­های زیباشناختی خارج از فرم معيار زبان قرار می­دهد كه منجر به ویژگی­های ارزشمند سبكی و معنایی متن مي­شود. سبك­شناسی ...  بیشتر مطالعه سبك­ شناختی یكی از روشهای زبانی مدرن است كه در نتیجه تحولات زبانی قرن­های اخیر پدیدار شد. این یك استراتژی برای به دست آوردن قدرت تولید معنایی است كه انرژی زبان را منفجر می كند و عناصر آن را در موقعیت­های زیباشناختی خارج از فرم معيار زبان قرار می­دهد كه منجر به ویژگی­های ارزشمند سبكی و معنایی متن مي­شود. سبك­شناسی در اصل یك مطالعه زبانی مبتنی بر تجزیه و تحلیل پدیده ­های زبانی و ساختار متن، با توجه به سطوح زباني معمول است. در همین زمینه، قصايد ادبی متعهدی وجود دارد كه در عشق به اهل بیت، به ویژه امام علی (ع) سروده شده است، از آن جمله، می­توان به غديريه ابی تمام طائی در مدح امام علی (ع) و تفضیل او در خلافت و ولایت اشاره كرد؛ از این منظر، ما با تكیه بر رویكرد سبكی، مبتني بر سطوح مختلف فكری، آوایی، دستوری و بلاغی، به بررسي این غديريه پرداخته­ ایم تا زیبایی سبك شاعر در بیان افكار خود نسبت به امام علی (ع) و ترجیح او بر دیگران در واقعه غدیر بيشتر آشكار شود. نتایج تحقیق حاكی از تسلط صداهای بلند بر زمزمه­ ها، به دلیل تمایل شاعر برای ابراز خشم و انفجار درد و رنج او است. به طوری كه موسیقی كلام او لحنی بلند و عمیق وكشيده به­ خود گرفته است. اشتیاق پرشور شاعر، او را بر آن داشت تا از جملات فعلیه بیشتر از جملات اسميه به طور كلی استفاده كند و به آنها رنگ حركت و پویایی ببخشد. روشهای روایی و خبري بر قصیده سایه افكنده است؛ زیرا شاعر می­خواهد از مسأله­اي مهم كه تأیید خلافت برای علی بن ابی طالب (ع) است خبر بدهد؛ و نيز آنچه را كه بر خانواده­اش در حادثه غدیر و كربلا گذشت، روايت كند؛ بنابراین، بیشتر به افعال ماضی در ارتباط با زمینه روایی گفتمان در غدیریه تمايل نشان داده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 2.04 M

«جیکور» خون زندگی در رگ¬های شعر شاکر سیاب

وصال میمندی

دوره 6، شماره 15 ، تیر 1389، ، صفحه 25-48

چکیده

  «جیکور» -روستایی کوچک در استان بصره -  نه فقط زادگاه «سیّاب»، بلکه رودی است که بوستان شعر او را سیراب می­سازد و خون زندگی که نهال نورسته آرزو را در ژرفای روح بشریت تغذیه می­کند  ونهالی که سنگدلی ستمگران آن را پایمال کرده است؛ ستمگرانی که شهر - از نگاه «بدر» - به نمایندگی از آنان سایه مرگش را بر زندگی شهروندان، ...  بیشتر «جیکور» -روستایی کوچک در استان بصره -  نه فقط زادگاه «سیّاب»، بلکه رودی است که بوستان شعر او را سیراب می­سازد و خون زندگی که نهال نورسته آرزو را در ژرفای روح بشریت تغذیه می­کند  ونهالی که سنگدلی ستمگران آن را پایمال کرده است؛ ستمگرانی که شهر - از نگاه «بدر» - به نمایندگی از آنان سایه مرگش را بر زندگی شهروندان، بویژه مهاجران ناآشنا افکنده است. با دقت در دیوان «بدر شاکر سیّاب» و بررسی مراحل چهارگانه زندگی ادبی وی، یعنی: رومانتیک، رمزگرایی، واقع گرایی وبازگشت به خود؛ می­یابیم که «جیکور» سرچشمه هر نیکی قابل تصوّر وچشم انداز تمام آرزوهاست. این روستا موجود زنده­ای است که هم خود می­زید و هم مردگان را حیات می­بخشد و قلب تپنده­ای که خون زندگی را در رگ های آدمیان جاری می­سازد. «جیکور» سعادتی فراگیر است که شاعر به سوی آن پر کشیده، با آن همدم گردیده، در کنار آن دوران بدبختی و اوضاع نابسامان خود در شهر را به دست فراموشی می­سپرد ونمادی که خود شاعر درباره آن می­گوید: « جیکور دیوان شعر من است ... .»

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 193.1 K

الإلتزام الدینی فی شعر الشریف الرضی

عبدالغنی ایروانی زاده

دوره 1، شماره 4 ، بهمن 1384، ، صفحه 25-44

چکیده

  یعتبر الشریف الرضی، إضافة إلی کونه رجل دین بارزا و شخصیة اجتماعیة مرموقة، شاعراً من الطراز الأوّل. وحریّ به أن یقرن بأعظم شعراء العصر العباسی الثانی کأبی تمام والبحتری والمتنبی. أما أهمّ ما یمیز شعر الشریف عن شعر أقرانه فهو الإلتزام الدینی الذی یکاد یطبع جمیع قصائده. هذا الالتزام تجسّد فی أهمّ أغراضه التی تناولها وهی الفخر والمدیح ...  بیشتر یعتبر الشریف الرضی، إضافة إلی کونه رجل دین بارزا و شخصیة اجتماعیة مرموقة، شاعراً من الطراز الأوّل. وحریّ به أن یقرن بأعظم شعراء العصر العباسی الثانی کأبی تمام والبحتری والمتنبی. أما أهمّ ما یمیز شعر الشریف عن شعر أقرانه فهو الإلتزام الدینی الذی یکاد یطبع جمیع قصائده. هذا الالتزام تجسّد فی أهمّ أغراضه التی تناولها وهی الفخر والمدیح والغزل والرثاء وغیرها. أما أسباب بلورة هذا الإلتزام فی شعره فمرجعها إلی ثلاثة عوامل هی: شرافة نسبه، ومکانته الدینیة والعلمیة، ثم منزلته الإجتماعیة والسیاسیة فی عصره. ونحن فی هذه المقالة سنحاول جهد استطاعتنا أن نثبت ذلک من خلال غرضه المدحی حتی تتسنّی لنا معرفته فی أغراضه الأخری.

---

• مشاهده مقاله

بررسی و تحلیل «تحامق» در شعر مملوکی

جهانگیر امیری؛ فاروق نعمتی

دوره 8، شماره 22 ، خرداد 1391، ، صفحه 25-46

https://doi.org/-

چکیده

  واژه­ی "تحامق" از ماده­ی «حمق»، به معنای تظاهر کردن به حمق و بلاهت است. شعر تحامق، گونه­ای از شعر طنز و فکاهه است که شاعر در آن به نادانی و حماقت تظاهر می­کند تا خنده­­ای بر لبان ممدوحان بنشاند و از جود و بخشش آنان بهره­مند شود. این شعر در همه­ی ادوار، کم و بیش وجود داشته است؛ اما در عصر مملوکی به علت فقر، فساد و انحطاط ...  بیشتر واژه­ی "تحامق" از ماده­ی «حمق»، به معنای تظاهر کردن به حمق و بلاهت است. شعر تحامق، گونه­ای از شعر طنز و فکاهه است که شاعر در آن به نادانی و حماقت تظاهر می­کند تا خنده­­ای بر لبان ممدوحان بنشاند و از جود و بخشش آنان بهره­مند شود. این شعر در همه­ی ادوار، کم و بیش وجود داشته است؛ اما در عصر مملوکی به علت فقر، فساد و انحطاط اخلاقی، رواجی بی­سابقه یافته و به شکل یکی از فنون و اغراض رایج شعری درآمده است. انگیزه­ی سرودن شعر تحامق در عصر مملوکی، بیش از هر چیز به کسب ثروت و شهرت برمی­گردد. توصیف فقر، عیوب ظاهری و باطنی و بی­اعتنایی به هنجارها و ارزش‌های اصیلی همچون: میهمان نوازی، بخشش و کرامت، مردانگی و مروّت، از مهم‌ترین درونمایه­های شعر تحامق به شمار می­روند. در این پژوهش، ضمن بیان پیشینه­ی شعر تحامق، عوامل و انگیزه­های گسترش این شعر در عصر مملوکی و نیز مضامین و درونمایه­های آن بررسی شده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 210.57 K

شکوه از شقاوت و فقر و ظلم و روزگاردر شعر حافظ إبراهیم

علی پیرانی شال؛ علی حسین غلامی یلقون آقاج

دوره 8، شماره 24 ، آبان 1391، ، صفحه 25-53

چکیده

  چکیده شکوائیه تعبیری از رنجهای ناشی از مشکلاتی است که انسان در زندگی فردی و اجتماعی خود با آن روبه­رو می­شود و آن را به زبان می آورد تا تسکین دردهایش باشد. شکوائیه یکی از اغراض شعری ادبیات عربی و از وسیع­ترین میدان­هائی است که تخیّل شاعران در آن جولان می­دهد. یکی از مهم­ترین مضمونهایی که شاعران عصر عبّاسی به آن می­پرداختند ...  بیشتر چکیده شکوائیه تعبیری از رنجهای ناشی از مشکلاتی است که انسان در زندگی فردی و اجتماعی خود با آن روبه­رو می­شود و آن را به زبان می آورد تا تسکین دردهایش باشد. شکوائیه یکی از اغراض شعری ادبیات عربی و از وسیع­ترین میدان­هائی است که تخیّل شاعران در آن جولان می­دهد. یکی از مهم­ترین مضمونهایی که شاعران عصر عبّاسی به آن می­پرداختند شکوه از زمان بود به طوری که فن دهریات (شکایت از زمان) در این عصر شکل گرفت. فن شکوائیه را در شعر اکثر شعراء عصر حدیث نیز می­ یابیم. حافظ إبراهیم در میان شاعران زمان خود در این فن بر دیگران مقدّم است. او طعم یتیمی را چشید و در زندگی دچار پاره­ای از مشکلات شد که این مشکلات تاثیر زیادی بر روح او گذاشت و او را نالان ساخت. او از فقر فردی و اجتماعی شکوه می­کند و از اقدامات بیگانگان همچون حادثه «دنشوای»، چپاول ثروتهای کشور، طعنه زدن بیگانگان بر مصریها، جنگ­هایی که به وجود آوردند و... می­نالد و شکوه از روزگار را وسیله­ای برای تقلیل غمهایش قرار می­دهد و روزگار را با نام­های مختلفی در شعر خویش می­آورد. شکوائیه در اشعار حافظ جایگاه ویژه­ای دارد. او پرچمدار شکوائیه عصر خویش و شاعر بی‌رقیب این عرصه است. این بحث بر آن است که به شکایت از شقاوت و فقر و ظلم و روزگار در شعر حافظ إبراهیم بپردازد و ضمن روشن ساختن این شکوه­ها به برخی از علل آنها نیز اشاره کند و در این راستا مقاله بر اساس روش وصفی تدوین شده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 368.82 K

ادبی

ویژگی‌های سبک‌شناسی قصیده «غریب‌علی الخلیج» بدرشاکر‌ سیاب

مینا بیرزادنیا؛ راضیه قاسمی

دوره 10، شماره 32 ، آذر 1393، ، صفحه 25-43

چکیده

  سبک‌شناسی شیوه‌ای نقدی، ادبی، زبانی است که متون ادبی را در درون متن  بررسی می‌‌کند و وظیفه‌ی اصلی آن، تمرکز بر عناصر بنیادی  و درونی یک اثر هنری و آشکار کردن معیارهای ابداع و نوآوری است. از طرف دیگر شعر بازتاب اندیشه، عواطف و احساسات آدمی از طریق زبان است و زبان شعر به خاطر دارا بودن آرایه‌های ادبی، از لحاظ فرم و مفهوم‌، قلب ...  بیشتر سبک‌شناسی شیوه‌ای نقدی، ادبی، زبانی است که متون ادبی را در درون متن  بررسی می‌‌کند و وظیفه‌ی اصلی آن، تمرکز بر عناصر بنیادی  و درونی یک اثر هنری و آشکار کردن معیارهای ابداع و نوآوری است. از طرف دیگر شعر بازتاب اندیشه، عواطف و احساسات آدمی از طریق زبان است و زبان شعر به خاطر دارا بودن آرایه‌های ادبی، از لحاظ فرم و مفهوم‌، قلب آدمی را مجذوب  می‌کند. سیاب به عنوان شاعری نوآور تحت تاثیر عقاید سیاسی و اجتماعی حاکم بر عصر خود بوده و نسبت به سنت‌های حاکم بر عصر خود شوریده است و اشعارش بیان کننده‌ی وجدان آدمی و روح و روان ملت است، در این پژوهش یکی از قصائد این شاعر با عنوان «غریب علی الخلیج» به روش سبک‌شناسی در سه سطح زبانی، ادبی و فکری  مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرد. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که شاعر در سطح آوایی از انواع مختلف تکرار بهره برده و گونه‌های مختلف آنرا به عنوان ابزاری زیبایی‌شناسی در خدمت موضوع شعری قرار داده است تا آنجا که می‌توان از آن به عنوان یک مشخصه‌ی سبکی درشعرش یاد کرد. در سطح ادبی، شاعر با استعانت از تصاویر هنری از جمله آشنایی‌زدایی در  زمینه تشبیه و استعاره توانسته به عنوان ابزاری برای بیان عواطف و احساسات خود بهره گیرد. از ویژگی‌های این قصیده؛ وحدت موضوع وبیان عناصر سازنده شخصیت انسان یعنی عشق، عاطفه، عقل و متعلقات آن  و همچنین بیان حزن و اندوهی که ناشی از استعمار و عقب‌ماندگی مردم است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 556.26 K

ادبی

بازتاب ناسازواری در اسلوب‌های بلاغی

رقیه رستم پور؛ مریم غلامی

دوره 13، شماره 44 ، آذر 1396، ، صفحه 25-44

چکیده

  بلاغت عربی که دربردارندة سه علم معانی و بیان و بدیع است، همچنان در زمرة مهم‌ترین پژوهش‌های ادبی به شمار می‌رود، و به شکل خاص در اسلوب‌های آموزشی و تطبیقی به کار گرفته می‌شود. رویکردهای معاصر با خلق اصطلاحات جدید به بررسی نقدی و بلاغی متون می‌پردازند. از جملة این اصطلاحات، اصطلاح ناسازواری است که عنصر اساسی و مهمی در ادبیات به شمار ...  بیشتر بلاغت عربی که دربردارندة سه علم معانی و بیان و بدیع است، همچنان در زمرة مهم‌ترین پژوهش‌های ادبی به شمار می‌رود، و به شکل خاص در اسلوب‌های آموزشی و تطبیقی به کار گرفته می‌شود. رویکردهای معاصر با خلق اصطلاحات جدید به بررسی نقدی و بلاغی متون می‌پردازند. از جملة این اصطلاحات، اصطلاح ناسازواری است که عنصر اساسی و مهمی در ادبیات به شمار می‌آید. ناسازواری عنصری فنی در متون ادبی است که ادیب در ادبیات خود از آن بهره می‌جوید. این تکنیک و اصطلاح به‌تازگی وارد حوزة نقد ادبی شده‌است. مقالة حاضر می‌کوشد تا برخی اسلوب‌های بلاغی قدیم مرتبط با ناسازواری به عنوان اصطلاحی نوظهور را بررسی کند و حضور ناسازواری را در بلاغت قدیم تبیین نماید. نتایج پژوهش بر این امر دلالت دارد که اصطلاح ناسازواری بر اسلوب‌های بسیاری در بلاغت صدق می‌کند. لیکن برخی اسلوب‌ها در بلاغت عربی وجود دارد که تقریباً با ناسازواری و ظهور آن ارتباط بسیار محکم و پیوسته‌ای‌ برقرار نموده‌است. از جملة آن می‌توان به تقدیم و تأخیر و حذف و ذکر در علم معانی، استعاره و کنایه در علم بیان، مدح بما یشبه الذم و تجاهل عارف در علم بدیع اشاره کرد. این پژوهش در توصیف اسلوب‌های بلاغی و تحلیل چگونگی حضور ناسازواری در آنها، از اسلوب توصیفی ـ تحلیلی بهره جسته‌است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 290.15 K

ادبی

بررسی داستان بسیار کوتاه ادبیات معاصر عمان در مجموعة «موجی بیرون دریا»

جمیله ترابی؛ ناهده فوزی

دوره 15، شماره 51 ، شهریور 1398، ، صفحه 25-42

چکیده

   داستان بسیار کوتاه، یکی از ژانرهای داستانی است که در سنوات اخیر مورد توجه داستان‌نویسان عمانی قرار گرفته و آثار قابل ملاحظه‌ای از نظر کیفی در صحنه ادبیات معاصر عمان منتشر شده‌است. در این پژوهش نگارنده با تکیه بر روش تحلیلی ـ توصیفی، مجموعه «موجی بیرون دریا» اثر عزیزة الطائی را به عنوان یکی از آثار برجستة عمانی، جهت بررسی ...  بیشتر  داستان بسیار کوتاه، یکی از ژانرهای داستانی است که در سنوات اخیر مورد توجه داستان‌نویسان عمانی قرار گرفته و آثار قابل ملاحظه‌ای از نظر کیفی در صحنه ادبیات معاصر عمان منتشر شده‌است. در این پژوهش نگارنده با تکیه بر روش تحلیلی ـ توصیفی، مجموعه «موجی بیرون دریا» اثر عزیزة الطائی را به عنوان یکی از آثار برجستة عمانی، جهت بررسی مهم‌‌ترین ویژگی‌های ساختاری و زیباشناختی برگزیده است. وی همچنین، به بررسی روش استفادة نویسنده از تکنیک‌های داستان بسیار کوتاه مانند: حذف و پنهان‌کردگی، و بینامتنیت برای فرهنگ‌سازی، و فعال‌سازی دانش پس‌زمینة خواننده با هدف درگیر ساختن وی در فرایند تفسیر و بیان دیدگاه‌های چالش‌برانگیز خود، در زمینه‌های گوناگون تحت‌الشعاع قرار داده‌است. پس از تحلیل داده‌ها این نتیجه به دست آمد که نویسنده، با وجود ویژگی‌های منحصربه‌فرد این سبک ادبی مانند: فشردگی معنایی و حجم بسیار کم داستان‌ها، که در این مجموعه بین دو خط تا نیم صفحه بیشتر نیست، توانسته، به‌خوبی از تکنیک‌های این سبک بهره‌مند شود و در راستای بالا بردن سطح فرهنگی و ادبی خوانندگان، از راه تبادل فرهنگی با ملت‌های جهان، یا از راه فعال‌سازی دانش پیش‌زمینه‌ای خوانندگان؛ و درگیر ساختن آنها در فرایند تفسیر این داستان‌ها با هدف گسترش افق‌های زندگی، به نحو مؤثری عمل کند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 435.37 K

أداء الذاکرة المؤقتة في عمليّة الترجمة الشفوية العربيّة-الفارسيّة (دراسة ترجمات قناتَي العالم و"خبر" أنموذجاً)

mahboobe qasemi؛ Ali Zeighami؛ صادق عسکری

دوره 17، شماره 60 ، آذر 1400، ، صفحه 25-52

چکیده

  يعدّ الترميز والادخار والتذکير من مراحل معالجة المعلومات في الذاکرة، كما تعدّ عوامل مثل: مشکلة إيجاد المعادل المناسب، ونسيان المفاهيم و... من التحدّيات المؤثّرة علی الذاکرة المؤقتة في الترجمة الشفويّة العربيّة إلى الفارسيّة وبالعكس. فاستنتجنا في هذا البحث عبر المنهج الوصفيّ – التحليلي أنّ كيفية أداء الذاکرة المؤقتة في الترجمة ...  بیشتر يعدّ الترميز والادخار والتذکير من مراحل معالجة المعلومات في الذاکرة، كما تعدّ عوامل مثل: مشکلة إيجاد المعادل المناسب، ونسيان المفاهيم و... من التحدّيات المؤثّرة علی الذاکرة المؤقتة في الترجمة الشفويّة العربيّة إلى الفارسيّة وبالعكس. فاستنتجنا في هذا البحث عبر المنهج الوصفيّ – التحليلي أنّ كيفية أداء الذاکرة المؤقتة في الترجمة الفوريّة المتزامنة والترجمة التتابعيّة بشکلين: وهما بشکل خطيّ حيث يستطيع أن يؤثر علی أداء هذا النوع من الترجمة عوامل مختلفة منها: کيفيّة استخدام الأفعال ومکانها في الفارسيّة والعربيّة والتداخل اللغويّ في تلفظ بعض الحروف في هاتين اللغتين والنوع الثاني هو نوع انتقاليّ عبر کتابة المعلومات بشکل رمزيّ، وحفظها وتکرار الرمز في الذاکرة المؤقتة وبالتالي نقلها إلی الذاکرة الناشطة. وفي النهاية أشرنا إلی تقديم آليات خاصة لتعزيز الذاکرة المؤقتة مثل: استخدام فن الاستذکار ومراعاة ملاحظات من شأنها تحسين أداء المترجم الفوريّ خاصة في استخدامه للذاكرة المؤقتة.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 899.81 K

چالش کاربست روش‌های نوین نقد روایت در بررسی زمان در داستان‌های قرآن

ثريا رحيمي؛ خليل پرويني؛ فرامرز ميرزائي؛ نصرت نيلساز

دوره 18، شماره 62 ، خرداد 1401، ، صفحه 25-50

چکیده

  روایت‌شناسی نوین تاثیری محسوس بر تحلیل متون ادبی برجای نهاد، بررسی داستان‌های قرآن نیز به‌مثابه زمینه‌ای پربار برای کاربست این روش‌ها از این تاثیر  برکنار نبود. در این میان، نویسندگان عرب‌زبان وپارسی‌گوی به تحلیل موضوع زمان در متن قرآن وتکنینک‌های مختلف کاربست آن پرداختند. مقاله حاضر باهدف ارزیابی چگونگی تحلیل تکنیک زمان ...  بیشتر روایت‌شناسی نوین تاثیری محسوس بر تحلیل متون ادبی برجای نهاد، بررسی داستان‌های قرآن نیز به‌مثابه زمینه‌ای پربار برای کاربست این روش‌ها از این تاثیر  برکنار نبود. در این میان، نویسندگان عرب‌زبان وپارسی‌گوی به تحلیل موضوع زمان در متن قرآن وتکنینک‌های مختلف کاربست آن پرداختند. مقاله حاضر باهدف ارزیابی چگونگی تحلیل تکنیک زمان در داستان‌های قرآن، به آسیب‌شناسی پژوهش‌های علمی نگاشته شده دراین عرصه می‌پردازد و دراین راستا، بررسی مقاله‌های منتشر شده در مجلات علمی-پژوهشی دو کشور ایران وعراق را در بازه زمانی بیش از دو دهه یعنی ازسال 1378هـ.ش تاکنون، جهت بررسی فضای حاکم براین دست از پژوهش‌ها برگزیده است ودر نهایت به این نتیجه می‌رسد که؛ 47درصد ازاین مقالات به‌قالب‌بندی تکنیک‌های مختلف زمان در نمونه نقدی "ژنت" اکتفا نموده وتلاشی برای خروج ازاین چهارچوب نکرده‌اند که درنهایت، به‌شباهت نتایج پژوهش‌های مختلف انجامیده است. هم‌چنین تحلیل زمان در42درصد از پژوهش‌ها، آمیخته‌‌ای از خوانش تأویلی وبررسی روایت‌شناسانه داستان است وبیش از آن‌که به‌دنبال تحلیل زمان باشد، تفسیری از داستان را ارائه می‌دهد.12درصد از پژوهش‌ها که در تلاش برای تاسیس یک شیوه نو یا اصلاح بخش‌هایی از روش‌های موجود در روایت‌شناسی بوده‌اند، نتوانسته‌اند نظریه یا روشِ نقدی تازه‌ای را عرضه کنند واین موضوع نشان می‌دهد که نقد روایت‌شناسانه زمان در داستان‌های قرآن هنوز به مرحله تاسیس نرسیده است. مهم‌ترین چالشی که این عرصه با آن مواجه است چالش فهم ودریافت صحیح نظریه‌ها وروش‌های غربی است؛ بسیاری از سوءبرداشت‌ها وخوانش‌های نادرست نظریه‌ها محصول خوانش‌ سریع وسطحی متن است که غالبا با کاربست گزینشی روش‌های نقدی، به بررسی آماری-توصیفی از زمان بسنده نموده است. 

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 514.7 K

بررسی رغبت دانشجویان زبان عربی در دانشگاه‌های ایران به یادگیری ادبیات معاصر عربی

امین نظری تریزی؛ سید فصل الله میر قادری

دوره 18، شماره 65 ، اسفند 1401، ، صفحه 25-50

https://doi.org/10.22034/iaall.2021.140276

چکیده

  درس ادبیات معاصر عربی به خاطر تأثیر چشمگیرش در پیشبرد مهارت‌های زبانی و نقش برجستۀ آن در ابعاد فرهنگی و فنی، در آموزش زبان بیگانه اهمیت فراوانی دارد؛ از این رو افزایش رغبت دانشجویان به این واحد درسی ضروری به نظر می‌رسد؛ با توجه به این مسئله پژوهش حاضر قصد دارد رغبت دانشجویان زبان عربی در دانشگاه‌های ایران را به یادگیری واحد درسی ...  بیشتر درس ادبیات معاصر عربی به خاطر تأثیر چشمگیرش در پیشبرد مهارت‌های زبانی و نقش برجستۀ آن در ابعاد فرهنگی و فنی، در آموزش زبان بیگانه اهمیت فراوانی دارد؛ از این رو افزایش رغبت دانشجویان به این واحد درسی ضروری به نظر می‌رسد؛ با توجه به این مسئله پژوهش حاضر قصد دارد رغبت دانشجویان زبان عربی در دانشگاه‌های ایران را به یادگیری واحد درسی ادبیات معاصر عربی بر اساس سیاهۀ تئودوفسکا (2016م) مورد بررسی قرار دهد. روش پژوهش توصیفی پیمایشی است و نمونۀ پژوهش از 56 دانشجو پسر و دختر دانشگاه‌های اصفهان و شیراز تشکیل شده است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که دانشجویان زبان عربی به خواندن داستان کوتاه در مقایسه با انواع ادبی دیگر از قبیل؛ رمان و نمایشنامه رغبت زیادی دارند؛ بکارگیری راهبردهای سنتی از سوی مدرس، تدریس متن‌های طولانی، ظهور مسائل فرهنگی ناشناخته در متن، رعایت نکردن معیار ارائه متون از آسان به سخت، از جمله مهم‌ترین موانع فراروی دانشجویان در یادگیری ادبیات معاصر عربی و کاهش رغبت آن‌ها به شمار می‌رود. برای افزایش رغبت دانشجویان و بهبود یادگیری و یاددهی در این درس پیشنهاد می‌شود که مدرس اطلاعات فرهنگی وابسته به متن ادبی را در اختیار دانشجویان قرار داده، و با استناد به راهبرد کلاس معکوس بخشی از محتوای تدریس را به صورت کلیپ‌های ویدیویی قبل از شروع کلاس در منزل در اختیار دانشجو قرار داده شود؛ و همچنین افزایش ارتباط و مشارکت بین دانشجویان در خوانش متون و بررسی آن، اجرای تمارین زبانی گوناگون به عنوان بخش مکمل در روند یادگیری، و ساده سازی و خلاصه سازی متون پیشنهاد می‌شود.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.02 M

بررسی جلوه‌های «خود و دیگری» در رمان «الربیع و الخریف» اثر حنّا مینة

سجاد اسماعيلي؛ عليرضا کاههء

دوره 18، شماره 64 ، آذر 1401، ، صفحه 25-45

چکیده

  موضوع خود و دیگری از جمله موضوعات مهمی است که در رمان‌های عربی مطرح شده و در حیطه نظریه پسا استعماری گنجانده می شود. از این منظر برخی از این رمان‌ها تقابل میان غرب و شرق را به تصویر کشیده‌اند و غرب را به عنوان دیگری به صورت منفی ارائه کرده‌اند اما بعضی رمان‌ها این دیگری را به دور از اشتباه معرفی می کند و نگاهی مثبت به او و نگاهی تحقیر ...  بیشتر موضوع خود و دیگری از جمله موضوعات مهمی است که در رمان‌های عربی مطرح شده و در حیطه نظریه پسا استعماری گنجانده می شود. از این منظر برخی از این رمان‌ها تقابل میان غرب و شرق را به تصویر کشیده‌اند و غرب را به عنوان دیگری به صورت منفی ارائه کرده‌اند اما بعضی رمان‌ها این دیگری را به دور از اشتباه معرفی می کند و نگاهی مثبت به او و نگاهی تحقیر آمیز نسبت به خود دارد. رمان «الربیع و الخریف» اثر حنّا مینة، نویسنده سوری، این دیگری را در کشور مجارستان و اوضاع سیاسی و اجتماعی آن به تصویر کشیده است و آن را با من که همان شخصیت عربی است مقایسه کرده است. پژوهش حاضر با تکیه بر مفاهیم نقدیِ پسا استعماری و روش توصیفی تحلیلی به بررسی موضعگیری این نویسنده سوری در قبال منِ عربی و دیگریِ غربی در رمان «الربیع والخریف» میپردازد و به دنبال پاسخ به این پرسش است که نگاه قهرمان داستان به خود و دیگری چگونه است؟ برخی از یافتههای این پژوهش نشان میدهد که قهرمان داستان تصویری منفی از خود/عربی و تصویری مثبت از دیگری/غربی ارائه می کند، به طوری که این موضوع در عنوان دلالتمند رمان، توصیفات مربوط به مکان، نوع نگرش به زن غربی و احساس غربت قهرمان نمود پیدا کرده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.25 M

تغییر زبان عربی مقایسه‌ای بین زبان معیار طه حسین و زبان معاصر محمود شقیر

زهره قرباني مادواني؛ ریحانه علوی طبائی

دوره 19، شماره 69 ، اسفند 1402، ، صفحه 25-52

https://doi.org/10.22034/iaall.2023.379882.2752

چکیده

  روز‌به‌روز زبان عربی از زبان معیار فصیح خود فاصله می‌گیرد. این فاصله متأثر از زبان بیگانه است؛ چراكه زبان انگلیسی بر پایۀ سادگی است و زبان عربی نیز قدم در ساده‌گراییِ زبان گذاشت و اسلوب‌‌‌های جدید در زبان عربی معاصر پیدا شد. این پدیده تأثیرِ ترجمۀ لغت‌به‌لغت زبان‌های خارجی به زبان عربی بود. ادبیات نیز از این اسلوب‌هایی که در ...  بیشتر روز‌به‌روز زبان عربی از زبان معیار فصیح خود فاصله می‌گیرد. این فاصله متأثر از زبان بیگانه است؛ چراكه زبان انگلیسی بر پایۀ سادگی است و زبان عربی نیز قدم در ساده‌گراییِ زبان گذاشت و اسلوب‌‌‌های جدید در زبان عربی معاصر پیدا شد. این پدیده تأثیرِ ترجمۀ لغت‌به‌لغت زبان‌های خارجی به زبان عربی بود. ادبیات نیز از این اسلوب‌هایی که در زبان رسانه‌ها استفاده‌ می‌شد تأثیر پذیرفت، به طوری که می‌توانیم این اسلوب‌ها را در رمان‌ها و داستان‌ها ببینیم. بر این‌ اساس ادبا را می‌توانیم به دو دسته تقسیم کنیم: دسته‌ی اول که به زبان عربی فصیح قدیم پایبند، و دستۀ دوم که تحت تأثیر زبان معاصر هستند. درخصوص طه حسین، وی از جمله داستان‌نویسان برجسته‌‌ و از پیشگامان داستان‌نویسان جهان عرب بوده و اسلوب نوشتاری او طبق زبان معیار (فصیح) بوده است. و محمود شقیر از نویسندگان معاصر و نامزد جایزۀ «بوكر عربی» در سال  ۲۰۱۵میلادی است و او نیز پایبند به زبان معیار معاصر است و در شیوۀ نوشتاری‌اش  به ساده‌گرایی گرایش دارد. در این مقاله قصد داریم تا با روش تحلیلی و استقرایی رمان‌ها و داستان‌های طه حسین و محمود شقیر را بررسی كنیم تا زبان معاصر و اسلوب‌هایش را بشناسیم. پس از بررسی به این نتیجه دست یافتیم، محمود شقیر برخی اسلوب‌های جدیدی را به کار برده است كه از دستاوردهای زبان معاصر به شمار می‌آید و از برخی اسلوب‌های نادرست و بعضی اسلوب‌ها و تركیب‌های وارداتی زبان بیگانه نیز استفاده كرده‌ است كه بهتر بود از آن‌ها پرهیز می‌شد و از ترکیب‌های عربی استفاده می‌کرد. شایسته است ناظرین زبان كنار هریک از مترجم‌ها و نویسندگان باشند تا با نظارت خود از آسیب به زبان جلوگیری كنند. ضروری است که از میراث عرب و قواعد زبان عربی حمایت شود؛ چراکه زبان كم‌كم نابود خواهد شد و در پی آن تمدن و فرهنگ آن ملت نیز  از بین خواهد رفت. همان طور که می‌دانیم نابودی زبان یکی از اهداف جهانی‌سازی است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1007.7 K

فلفل و عناصر داستان

حسین ابویسانی

دوره 3، شماره 8 ، آذر 1386، ، صفحه 27-40

چکیده

  داستان کوتاه جایگاه ویژه‌ای در ادبیات عربی دارد. این نوع ادبی توجه نویسندگان بزرگی را به خود جلب نموده و به یکی از محبوب‌ترین انواع ادبی نزد خوانندگان بدل شده است. نجیب محفوظ از نویسندگان معاصری است که در این زمینه شهرت یافته و تعداد قابل‌توجهی داستان کوتاه نیز به رشتة تحریر درآورده است، اما از این تعداد فقط مجموعه­ای با نام ...  بیشتر داستان کوتاه جایگاه ویژه‌ای در ادبیات عربی دارد. این نوع ادبی توجه نویسندگان بزرگی را به خود جلب نموده و به یکی از محبوب‌ترین انواع ادبی نزد خوانندگان بدل شده است. نجیب محفوظ از نویسندگان معاصری است که در این زمینه شهرت یافته و تعداد قابل‌توجهی داستان کوتاه نیز به رشتة تحریر درآورده است، اما از این تعداد فقط مجموعه­ای با نام «همس‌الجنون» به چاپ رسیده و در اختیار خوانندگان قرار دارد. «فلفل» نام داستان کوتاهی است که در این مجموعه خودنمایی می‌کند. این داستان، زندگی پسربچه‌ای را به تصویر می‌کشد که در مقابل مبلغی ناچیز حاضر شده است در یک قهوه‌خانه مشغول به کار شود. وی به خانوادة فقیری تعلق دارد که والدینش در کنار فعالیت‌های روزمرة خود، با دستبرد به اشیایی ناچیز و بی‌ارزش روزگار را سپری می‌کنند. همین امر باعث می‌شود تا پدر خانواده توسط نیروهای امنیتی دستگیر و روانة زندان شود، اما در این فضا صاحب­منصبان حکومتی نیز به چشم می‌خورند که با وجود ارتکاب جرایمی بزرگ‌تر از هرگونه تعقیب و محاکمه مصون هستند. نویسندة مقاله تلاش نموده است با بررسی شکل و محتوای این داستان، عناصر تشکیل­دهنده‌ی آن را تحلیل کند و از این طریق به نتایج موردنظر دست یابد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 210.9 K

کارکرد نکره و زیبایی‌شناسی بلاغی آن در نهج‌البلاغه مطالعه‌ی موردی کلمات قصار

سیدمحمد میرحسینی؛ علی أسودی

دوره 9، شماره 26 ، اردیبهشت 1392، ، صفحه 29-42

چکیده

  چکیده: موضوع نکره آوردن کلمات از جمله مباحث مهمی است که در علوم بلاغی، بدان پرداخته شده است و بزرگانی هم‌چون جرجانی و زمخشری درباره­ی آن به نکات قابل توجهی دست یافته­اند که حاکی از آن است که نکره آمدن کلمات در زبان عربی به یقین، دلیلی بلاغی دارد که بر معرفه آوردن کلمه از نظر دلالت، ترجیح داشته و با معنای مورد نظر گوینده و خواسته­ی ...  بیشتر چکیده: موضوع نکره آوردن کلمات از جمله مباحث مهمی است که در علوم بلاغی، بدان پرداخته شده است و بزرگانی هم‌چون جرجانی و زمخشری درباره­ی آن به نکات قابل توجهی دست یافته­اند که حاکی از آن است که نکره آمدن کلمات در زبان عربی به یقین، دلیلی بلاغی دارد که بر معرفه آوردن کلمه از نظر دلالت، ترجیح داشته و با معنای مورد نظر گوینده و خواسته­ی کلامی وی هم­سو است. بنابراین بر آن شدیم تا بلاغت این امر (استفاده از کلمات به­صورت نکره) را در دریای بلاغت کلام امیرالمؤمنین(ع) و نهج­البلاغه به نمایش گذاریم تا از سویی این امر، خود تأییدی بر نهایت اسلوب بلاغت کلام ایشان باشد و از سوی دیگر، پاسخی علمی و راسخ به اندک مدعیان تردید در صحت انتساب نهج­البلاغه باشد؛ زیرا همگرایی سبک بیان در هنگام سخن گفتن به­صورت بداهی و بدون تکلف و هم­سویی آن با مقتضای حال، نشان از صاحبی سخنور و چیره­دست هم‌چون امام علی(ع) دارد و ما در آنچه آمده به شکل عملی و تقسیم‌بندی‌شده به تبیین معانی بلاغی تنکیر کلمات در حکمت­های نهج­البلاغه به­عنوان نمونه و شاخص پرداخته‌ایم تا در حد وسع، جلوه­ای از بلاغت را به نمایش گذاریم. یکی از مهم­ترین اغراض نکره آمدن کلمات در حکمت­های امیرالمؤمنین(ع) را می­توان تعظیم، تکثیر، تقلیل، و نوعیت دانست که در سیاق عبارت­های به­کار رفته همسو و تأثیرگذار بر غرض و محور اصلی حکمت­ها است و حکمت­ها بدون آن، این پوشش معنایی لازم را ندارد. مسئله­ای که متأسفانه بیشتر مترجمان این میراث گرانبها از آن غافل شده­اند و ترجمه­های فعلی، تناسب لازم با غرض سخن­های امیرالمؤمنین(ع) را ندارد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 494.14 K

تحلیل فلسفۀ زبانی آیۀ چهار سورۀ محمّد (براساس نظریّة دور هرمنوتیکی شلایر ماخر)

روح الله صیادی نژاد؛ علی نجفی ایوکی؛ کیمیا فتحی

دوره 16، شماره 54 ، خرداد 1399، ، صفحه 29-45

چکیده

  استفاده از نظریّه‏های فلسفی، گامی نو در شناسایی وکشف لایه‌های پنهان معانی مورد نظر است. هرمنوتیک به عنوان یکی از شاخه‏های تفسیر عصر جدید، با در برداشتن مفهوم دور هرمنوتیکی، نقش مهمّی در تحقّق بخشیدن به اهداف فلسفه متافیزیک و کشف معانی پنهان متن دارد .شلایر ماخر از این نظریّه برای حذف موانع درک زبان‌شناختی در زبان‌شناسی استفاده ...  بیشتر استفاده از نظریّه‏های فلسفی، گامی نو در شناسایی وکشف لایه‌های پنهان معانی مورد نظر است. هرمنوتیک به عنوان یکی از شاخه‏های تفسیر عصر جدید، با در برداشتن مفهوم دور هرمنوتیکی، نقش مهمّی در تحقّق بخشیدن به اهداف فلسفه متافیزیک و کشف معانی پنهان متن دارد .شلایر ماخر از این نظریّه برای حذف موانع درک زبان‌شناختی در زبان‌شناسی استفاده کرد. قرآن کریم به خصوص آیۀ چهارم سوره محمّد، مورد شبهه واقع بوده‌است. بر اساس دور هرمنوتیکی، دور کلّی مستنبط از دور جزئی، یعنی راه‏های خدا برای اثبات منافقین، خلاف ایدۀ تصوّر تروریسم و خشونت در اسلام است. در ارتباط با شناخت صاحب کلام وحی و فهم زمانی و مکانی وی، ذکر خصوصیّات ولی و غنّی در این آیه نشان می‏دهد که همانا ذات متعال از هرگونه خشونت و سرسختی نسبت به منافقان، با توجّه به عدم معنا نمودن ظاهری کلمات «ضرب الرقاب» و«شدّ الوثاق»، به دور است. از طریق تفسیر نحوی و روان‌شناختی این آیه، آن چه در گفتار جهادی این آیه آمده، برای اوّلین بار در نتیجۀ احتمال آمرزش و بخشش به دلیل احتمال عدم بازگشت منافقان به اسلام بیان نشده‌است، امّا در عبارت دوم، «شدّ الوثاق»، پس از دادن فرصت به آنها، به صراحت بیان شده است؛ همچنین درمی‏یابیم که جرجانی در نظریّۀ نظم خود به جزئیّاتی از این نظریّه دست یافته‌است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 475.76 K

تحلیل بلاغی و فرهنگی تشبيه ضمنی در شعر ابوالفتح بستی

جواد غلامعلی زاده؛ حسين مهتدی

دوره 19، شماره 68 ، آذر 1402، ، صفحه 29-52

https://doi.org/10.22034/iaall.2023.388624.2778

چکیده

  گاهی شاعر يک رویکرد بلاغی ای به تشبيه دارد که در آن هيچ اشاره ای به ارکان تشبيه نمی کند و اين همان چيزی است که علمای بلاغت بدان تشبيه ضمنی می گويند؛ به طوری که در آن عناصر عقلی در کنار احساسات و عواطف حضور و بروز دارد. شاعران به خاطر دقت و لطافت و تاثير عميقی که بر جان مخاطب دارد، بدين گونه تشبيهی روی می آورند. ابوالفتح بستی به عنوان يکی ...  بیشتر گاهی شاعر يک رویکرد بلاغی ای به تشبيه دارد که در آن هيچ اشاره ای به ارکان تشبيه نمی کند و اين همان چيزی است که علمای بلاغت بدان تشبيه ضمنی می گويند؛ به طوری که در آن عناصر عقلی در کنار احساسات و عواطف حضور و بروز دارد. شاعران به خاطر دقت و لطافت و تاثير عميقی که بر جان مخاطب دارد، بدين گونه تشبيهی روی می آورند. ابوالفتح بستی به عنوان يکی از شاعران ايرانی در قرن چهارم هجری از اين چشمه، در اشعار خود بهره فراوانی برده است؛ به طوری که يک پديده آشکار و پراکنده در ديوان وی به شمار می رود که خود، ضرورت توجه به آن را در اشعار بستی نشان می دهد. از اين رو مقاله حاضر در نظر دارد ضمن معرفی تشبيه ضمنی، به بلاغت آن در شعر شاعر به شيوه توصيفی تحليلی بپردازد و سبک و عناصری را که شاعر در خلق تصاوير تشبيهی خود از آنها سود جسته، مورد واکاوی قرار دهد. نتایج تحقيق حاکی از آن است که ابو الفتح بستی به جهت معارف گسترده خود از عناصر مختلفی همچون عناصر آسمانی و پزشکی استفاده کرده است. شيوه ها و اسلوبهای وی نيز به قدری متعدد و مختلف است که دسته بندی آنها امری سخت و دشوار است. از ديگر نتايج اين تحقيق می توان به اغراض مختلف شاعر در بکارگيری تشبيه ضمنی اشاره کرد که در مواردی مانند اقامه برهان، اقناع مخاطب، تحريک و... متبلور شده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 940.11 K

زیبایی‌شناسی توصیف روایی در رمان «قابیل أین أخوک هابیل»، اثر ابراهیم الکونی

امير فرهنگ نيا؛ علي پورحمدانيان

دوره 18، شماره 63 ، شهریور 1401، ، صفحه 31-56

چکیده

  نظر به تحول ژانرهای ادبی همچون رمان، توصیف روایی نقشی سرنوشت‌ساز در روایتگری به خود گرفت تا جایی كه بسیاری از ادبای معاصر در صدد توضیح میزان اهمیّت وصف روایی و تأثیر بكارگیری آن در رمان جدید برآمدند؛ به چارچوب‌بندی اهداف توصیف روایی پرداختند تا جایگاه وصف را در رمان و داستان‌نویسی روشن سازند. وصف در رمان جدید، به اغراض پیشین آن همچون ...  بیشتر نظر به تحول ژانرهای ادبی همچون رمان، توصیف روایی نقشی سرنوشت‌ساز در روایتگری به خود گرفت تا جایی كه بسیاری از ادبای معاصر در صدد توضیح میزان اهمیّت وصف روایی و تأثیر بكارگیری آن در رمان جدید برآمدند؛ به چارچوب‌بندی اهداف توصیف روایی پرداختند تا جایگاه وصف را در رمان و داستان‌نویسی روشن سازند. وصف در رمان جدید، به اغراض پیشین آن همچون زیباسازی متن‌های روایی محدود نیست، بلكه اغراضی افزون بر ‘گذشته به خود گرفت و در رمان جدید، نقشی كاربردی یافت. این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی، بر موضوع زیبایی‌شناسی توصیف روایی در رمان قابیل أین أخوك هابیل تمرکز نموده است. رمان‌نویس لیبیایی كه جامعه عرب را با رمان‌هایی حاوی اندیشه‌های تازه بارور ساخت و پنجره‌ای را به جهان گشود. این رمان با زبانی ادبی، حكایت از اتفاقاتی دارد كه در زمان حكومت قرمانلی‌ها بر لیبی رخ داده است. این رمان برهه‌ای از تاریخ حكومت و فرزندانِ محمدعلی‌پاشا‌قرمانلی و رقابت بر تخت پادشاهی ترسیم می‌كند. این تحقیق در تلاش است با دقت نظر در توصیف شخصیّت‌ها، مكان‌ها و زمان‌های روایی، به تحلیل كارکرد‌های توصیف روایی بپردازد. از مهم‌ترین نتایج، اینكه ارتباطی تنگاتنگ میان وصف‌های بكار گرفته شده و اندیشه‌های رمان‌نویس وجود دارد و توصیف درونی شخصیّت‌های روایی از زیبایی و تأثیر بیشتری، برخوردار و وجود توصیف‌های و وقفه‌های توصیفی، به منزله چیستان‌هایی است که به اغراض زمان آینده در رمان اشاره دارد و توصیف مکان‌ها به منظور دلالت بر واقعی بودن رخدادها نزد خواننده و تحریک قوه تخیل او برای شناخت رخدادها، با زبانی ساده، گویا و ظریف است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.09 M

رهایی اندیشه از زنجیرِ تقلید به سوی اصلاح و نوآوری خوانش تحلیلی جهان‌بینیِ دینی در مقالات محمّد عبده

علی افضلی؛ باوه دین کریم مولود؛ صباح کریم مولود

دوره 16، شماره 55 ، شهریور 1399، ، صفحه 33-52

چکیده

  محمّد عبده از پیشگامان دعوت به نوآوری و دگراندیشیِ دینی در روزگار خود بود. او نقشی مهم در آگاهی­بخشی به ملّت برای رهایی از بردگی و تبعیت محض داشتن ایفا کرد و خواستار تلاش آنان برای آزادی بود. این پژوهش با توجّه به ضرورت بازشناسی و بازاندیشی در نظرات پیشگامان عرصۀ اندیشۀ اسلامی، با بهره­گیری از روش نقل و تحلیل محتوای مقالات محمّد ...  بیشتر محمّد عبده از پیشگامان دعوت به نوآوری و دگراندیشیِ دینی در روزگار خود بود. او نقشی مهم در آگاهی­بخشی به ملّت برای رهایی از بردگی و تبعیت محض داشتن ایفا کرد و خواستار تلاش آنان برای آزادی بود. این پژوهش با توجّه به ضرورت بازشناسی و بازاندیشی در نظرات پیشگامان عرصۀ اندیشۀ اسلامی، با بهره­گیری از روش نقل و تحلیل محتوای مقالات محمّد عبده، اندیشه­­ها و جهان­بینیِ دینی وی را واکاوی می­کند تا از این راه تلاش­های نوآورانه و اصلاح­گرانۀ­ ­او را در مسائل مختلفی همچون عقل­گرایی، تسامح، تقریبِ مذاهب، افراطی­گری، نقد اندیشۀ­ سلفی و تأکید بر زنده­داشتِ منطقِ اجتهادْ به منظورِ توافق با تحوّلاتِ زمانه، بررسی نماید. مطالعۀ جهان­بینیِ دینی محمّد عبده اثبات کرد که عقل و عقل­گرایی جایگاه مهمّی در شناخت حقایق اشیا دارد. او مجدّانه خواستار پاک­سازیِ دین از خوانش­های افراطی و جاهلانه­ای شد که روحِ اسلام و زندگیِ اجتماعی را آلوده ساخته‌است. به همین منظور، از احیایِ اجتهاد در نقد و اصلاح اندیشۀ سلفی دفاع ­کرد. وی با تأکید بر اهمّیّتِ والای تسامح و تقریبِ ادیان ومذاهب، خواستار برچیده شدنِ فتنه­های مذهبی بود.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 449.62 K

قصر کامل و بحر کامل: نشانه‌شناسی کمال و اعتدال در قصیدۀ بحتری در توصیف قصر کامل

علی اصغر قهرمانی مقبل

دوره 17، شماره 59 ، شهریور 1400، ، صفحه 33-56

چکیده

  بحتری شاعر مشهور عصر عباسی (و 284ق) به مناسبت افتتاح قصری به نام «کامل» و نزول معتزّ بالله خلیفۀ عباسی در آن، در موسم نوروز، در مدح خليفه و توصيف اين قصر، قصیده‌ای سروده است. اين شاعر وزن کاملِ تام را برای قصیده‌اش برگزیده که یادآور نام قصر است. شگفت اینکه امروزه از این قصر جز توصیفات دقیق بحتری چیزی باقی نمانده است. در این پژوهش ...  بیشتر بحتری شاعر مشهور عصر عباسی (و 284ق) به مناسبت افتتاح قصری به نام «کامل» و نزول معتزّ بالله خلیفۀ عباسی در آن، در موسم نوروز، در مدح خليفه و توصيف اين قصر، قصیده‌ای سروده است. اين شاعر وزن کاملِ تام را برای قصیده‌اش برگزیده که یادآور نام قصر است. شگفت اینکه امروزه از این قصر جز توصیفات دقیق بحتری چیزی باقی نمانده است. در این پژوهش کوشش شده است که بر اساس روش تحلیلی مبتنی بر آمارهای متنوع، نشانه‌های کمال و اعتدال که در قصیده آمده است استخراج و بررسی شود، خواه شاعر در آوردن این نشانه‌ها تعمد داشته یا ناخودآگاه وارد شده است. نتیجۀ اساسی این پژوهش آن است که شاعر به عمد وزن کامل تام را برای قصیده‌اش انتخاب کرده است که متناسب با نام قصر باشد، تا از اين طریق تاریخ را به گواهی بگیرد که قصری را که او بر بحر کامل با دیگر نشانه‌های آشکار و نهانش برای ممدوح خود بنا کرده است، ماندگارتر از قصری است که معماران آن روزگار برای خلیفه بنا کرده بودند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.23 M

تطوّر علم الأصوات فی ضوء الدراسات القرآنیة

تورج زینی وند؛ نصرالله شاملی

دوره 2، شماره 6 ، مهر 1385، ، صفحه 39-60

چکیده

  انّ التعلیمات القرآنیة أثراً فعّالاً واضحاً فی تطوّر العلوم المختلفة عند المسلمین إلی الحد الذی نستطیع أن نقول إنه مهّد البدایة الحقیقیة لتنمیة هذه العلوم بینهم. و لم یکن للعرب قبل نزول القرآن الکریم علم مسمیّ ب «علم الأصوات» و جاء فجر الإسلام فصار هذا فی ظلال القرآن و بجهود الغویین و الصرفیین و البلاغیین علماً غنیاً خصباً ...  بیشتر انّ التعلیمات القرآنیة أثراً فعّالاً واضحاً فی تطوّر العلوم المختلفة عند المسلمین إلی الحد الذی نستطیع أن نقول إنه مهّد البدایة الحقیقیة لتنمیة هذه العلوم بینهم. و لم یکن للعرب قبل نزول القرآن الکریم علم مسمیّ ب «علم الأصوات» و جاء فجر الإسلام فصار هذا فی ظلال القرآن و بجهود الغویین و الصرفیین و البلاغیین علماً غنیاً خصباً یتدرّج نحو التکامل بحیث یقوم علی تفکر علمی منهجی یعتمد علیه العرب فی علم اللغة الحدیث فی نطاق دراسهاتها الصوتیة. و الخلاصة أن البحث فی هذا المقال یدور حول محورین أساسیین: أوّلهما: بحث فی تطور علم الأصوات عند المسلمین فی ضوء الدراسات القرآنیة و ثانبهما: ذکر نماذج من الهذه الدراسات مشیراً إلی بعض الآیات القرآنیة.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 2.42 M