تهران، خیابان ولی عصر(عج)، خیابان توانیر، محله نظامی گنجوی، کوچه هفت پیکر(8)، خیابان نظامی گنجوی، پلاک33، موسسه آموزش عالی بیمه اکو دانشگاه علامه طباطبایی، طبقه6، اتاق 607، انجمن ایرانی زبان وادبیات عربی، کدپستی: 1434863111

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه خلیج فارس، بوشهر

2 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه خلیج فارس، بوشهر

3 دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات عربی دانشگاه خلیج فارس، بوشهر

چکیده

عنوان، به اعتبار سرآغاز هر متنی ازجمله شعر، آغازگاه تلاقی متن و خواننده است. اهمیت این آغازگاه بر ناقدان پوشیده نبوده و نیست. بر پایة اهمیتی این‌چنین است که در سال‌های نه‌چندان دور نشانه‌شناسی عنوان، توجّه ناقدان را سخت به خود معطوف کرد و از آن پس به مثابة رویکردی نوپدید پا به قلمرو نقد نهاد. این نوشتار با کاربستِ چنین رویکردی در شماری از عناوین برگزیده از دیوان «نوبات شعریه» صالح طائی، در پیِ بازنمودنِ دلالت‌های پنهان آن عناوین است. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی و بر پایة رویکرد نشانه‌شناسی، می‌کوشد از یک‌سو میزان اثرپذیری خواننده را از عناوین اشعار بررسی کند و از دیگر سوی، قصد و غرض شاعر را از انتخاب عناوین بازنماید. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که شمار درخورِ توجهی از عناوین، دارای درون‌مایه‌های سیاسی با وجه غالب مضامین میهنی هستند و این خود نشان از وطن‌دوستی شاعر دارد. در میان عناوین برگزیده، جمله‌های اسمی فراوانی دیده می‌شود که بازتابندة حوادث میهن شاعر، عراق است و یکسر دلالت بر استمرار مبارزه برای میهن دارند. به گونه‌ای که برخی سروده‌هایش را به وقایعی همچون «سبایکر» و «انتخابات» و دیگر موارد، نام‌گذاری کرده‌است.

کلیدواژه‌ها

 المصادر
1. الکتب
القرآن الکریم.
ابن منظور، محمّد بن مکرّم (1999م): لسان العرب؛ طبعة جدیدة مصحّحة وملوّنة واعتنى بتصحیحها أمین محمّد عبدالوهاب ومحمّد الصادق العبیدی، ط 3، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، الجزء السادس والتاسع.
جاسم، جاسم محمّد (2013م): جمالیات العنوان: مقاربة فی خطاب محمود درویش الشعری، عمان، دار مجدلاوی.
جیرو، بیرو (1992م): علم الإشارة السیمیولوجیا، ترجمة منذر عیاش، ط1، دمشق، دار طلاس.
داد، سیما (1378ش): فرهنگ اصطلاحات ادبی / واژه‌‌نامه مفاهیم واصطلاحات ادبی فارسی و اروبائی به شیوه تطبیقی وتوضیحی، ط 3، طهران، مروارید.
السرغینی، محمد (1987م): محاضرات فی السیمیولوجیا، ط1، المغرب، دار الطلیعة.
الطائی، صالح (2017م): نوبات شعریة، سوریا، دار لیندا.
عبید، محمّد صابر (2010م): فضاء الکون الشعری من التشکیل إلى التدلیل "مستویات التجربة الشعریة عند الشاعر محمّد مردان"، العراق، دار نینوى.
الفیروز آبادی، مجد الدین محمّد بن یعقوب (2008م): القاموس المحیط؛راجعه واعتنى به أنس محمّد الشامی وزکریّا جابر أحمد، لاطبعة، القاهرة، دار الحدیث.
قطوس، بسام موسى (2001م): سیمیاء العنوان، عمان، طُبع بدعم من وزارة الثقافة.
 2. المجلات
بخیت، فاطمة وزملائها (1434ه): «سیمیائیة العنوان فی قصیدتی "شب‌گیر" لأحمد شاملو و"لیل یفیض من الجسد" لمحمود درویش (دراسة مقارنة)»، مجلة العلوم الإنسانیة الدولیة، السنة20، العدد 1، صص 19-37.
بلاوی، رسول وحسین مهتدی (2015م): «الرموز الطبیعیة ودلالاتها فی شعر یحیى السماوی»، مجلة اللغة العربیة وآدابها، جامعة طهران، المجلد 11، العدد 2، صص 185-209.
حمداوی، جمیل (1997م): «السیمیوطیقا والعنونة»، مجلة عالم الفکر، الکویت، المجلد 25، العدد 3، صص 79-112.
خضری، علی وزمیلاه (2018م): «الظواهر الأسلوبیة وتأثیرها الإیحائی على قصیدة "أنشودة التحریر" لعبدالرحیم محمود»، مجلة الجمعیة الإیرانیة للغة العربیة وآدابها، طهران، المجلد 13، العدد 45، صص 39-56. 
سید أحمد، حیدر محمّد جمال (2011م): «شعریة العنونة عزالدین المناصرة نوذجاً»، مجلة الجامعة الإسلامیة للبحوث الإنسانیّة، غزة، الجامعة الإسلامیة، المجلّد 19، العدد 2، صص  1207-1236.
القیسی، ماجد عبدالله مهدی (2016م):«غوایة العنوان ومشاغلة الحدث (دراسة فی روایات تحسین کرمیانی)»، مجلة دیالى للبحوث الإنسانیة،جامعة دیالى، العدد 70، صص 482-507.