نوع المستند : علمی - پژوهشی
المؤلف
دانشيار گروه زبان و ادبيات عربي دانشگاه کردستان
المستخلص
يعدُّ الشيخ محمد باقر البالکي من أبرز العلماء الأعلام في القرن الرابع عشر للهجرة بکردستان. وقد کتب العلّامة کثيراً من الرّسائل والشروح والحواشي في مختلف العلوم والمعارف الإسلامية، ومن أهمّ هذه المؤلفات القيّمة حاشيته المشهورة على تفسير القاضي ناصر الدين البيضاويِّ، فإنّه أودع فيها کثيراً من الدّقائق واللطائف والمباحث النّفيسة المتعلِّقة بعلم التفسير. تتناول هذه الدّراسة منهج البالکي في تفسير القرآن الکريم من خلال تفسير سورة البقرة في هذه الحاشية، فالباحث يشير إلى المصادر التي اعتمدها الشيخ في حاشيته کما يبحث عن منهجه في التّفسير ويبيّن موقفه من العلوم اللّغوية والنّحوية والبلاغية. والبالکي في هذه الحاشية يشرح الخلاف الموجود في تفسير الآيات في کثير من الأحيان ويفصّل القضايا المحتاجة إلى التفصيل ويشرح قول البيضاويّ شرحاً وافياً رافعاً لغموض العبارات کما إنّه يوافق آراء المفسِّرين – ومنهم البيضاويُّ – تارة ويخالفها أخري ولکنه مستقلٌّ برأيە ويسلک في تفسيره مسلکاً علمياً استدلالياً حتي يصل إلى القول الصائب ويصرِّح بأنه لايبالي هل يوافق قوله قول الآخرين أم لا؟ ومما يلفت النظر أنّ البالکيَّ في هذه الحاشية مفسِّراً أکثرُ منه شارحاً ومحشِّياً خلافاً لما نراه في کثير من الشّروح والحواشي ممّا هو دأب العلماء المتأخرين. ويفترض أنَّ البالکي أتى في حاشيته بآراء جديدة نحويَّة وبلاغيَّة لا توجد في تفاسير القدماء، وهذا البحث بصدد الإجابة عن هذا السؤال: ما هي أهمُّ هذه الآراء الجديدة في حاشية البالکي في تفسير سورة البقرة؟ وتستخدم الدراسة المنهج الوصفي - التحليلي وتأتي بأهمِّ ما وصل إليه البالکيُّ في تفسير سورة البقرة من أنّ منهجه استدلالي وأنَّه يتکلَّف في بعض الأحيان ويزيد وجوهاً على تفسير البيضاويِّ وأنَّه لم يراحع ما أخذ منه البيضاويُّ أحياناً فيقع في نوع من الإشکال يريد الخروج منه.
الكلمات الرئيسية
عنوان المقالة [Persian]
روش تفسیری شیخ محمدباقر بالکی در حاشیه‌اش بر تفسیر بیضاوی (مطالعة موردی مباحث لغوی، نحوی و بلاغی در سورة بقره)
المؤلف [Persian]
- هادی رضوان
دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه کردستان
المستخلص [Persian]
شیخ محمدباقر بالکی از عالمان بزرگ کرد در قرن چهاردهم هجری به شمار می‌آید که رساله‌ها، شرح‌ها و حاشیه‌های متعددی در علوم و معارف اسلامی نوشته‌است. از مهم‌ترین آثار ارزشمند او، حاشیة مشهور او بر تفسیر قاضی ناصرالدین بیضاوی است که درواقع بر جایگاه بلند شیخ در تفسیر قرآن دلالت دارد. بالکی بسیاری از مسائل دقیق و مباحث ارزشمند را در این حاشیه گنجانده‌است. این پژوهش روش تفسیری بالکی را در این اثر مهم در سوره بقره بررسی می‌کند. نویسنده علاوه بر اشاره به اهم منابع مورد استفاده بالکی در این حاشیه، به بررسی رویکرد او در علوم لغوی، نحوی و بلاغی می‌پردازد. بالکی در این اثر به‌خوبی موارد محل نزاع را بیان می‌کند و سخن بیضاوی را به‌تفصیل و با دقت تمام شرح می‌دهد. او در هر آیه، آرای مختلف تفسیری را نقد و بررسی می‌کند و گاه با نظر مفسران و ازجمله بیضاوی موافقت و گاه مخالفت می‌نماید. بالکی پیوسته در این اثر استقلال خود را حفظ می‌کند و با روشی علمی و استدلالی می‌کوشد تا در هر مسئله‌ای نظر درست را برگزیند. بالکی به‌صراحت می‌گوید که مهم نیست آیا نظرش موافق نظر دیگر مفسران است یا خیر؛ آنچه در این حاشیه جالب به نظر می‌رسد آن است که برخلاف عادت عالمان متأخر، بالکی بیشتر از آنکه شارح و حاشیه‌نویس باشد یک مفسر است. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی مهم‌ترین آرای بالکی را در تفسیر این دو سوره بررسی می‌کند.
الكلمات الرئيسية [Persian]
- بالکی
- حاشیه بر تفسیر بیضاوی
- سوره بقره
- تفسیر
- نحو
- لغت
- بلاغت
)