تهران، خیابان ولی عصر(عج)، خیابان توانیر، محله نظامی گنجوی، کوچه هفت پیکر(8)، خیابان نظامی گنجوی، پلاک33، موسسه آموزش عالی بیمه اکو دانشگاه علامه طباطبایی، طبقه6، اتاق 607، انجمن ایرانی زبان وادبیات عربی، کدپستی: 1434863111

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه شیراز

2 دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه اصفهان

چکیده

رمان‌های پسامدرن، به دنبال شکل‌های جدیدی هستند که یک تفسیر خاص را بر نمی‌تابند؛ بلکه افق‌های نوینی در برابر دیدگان دریافت‌کننده (خواننده) می‌گشایند. رئالیسم جادویی یکی از گونه‌های رمان پست‌مدرن است که به دنیای مجازی، غیرمعمول و معجزه‌آسایی اشاره می‌کند که با واقعیّت تعامل دارد، امّا واقعیّت محض نیست و در عین حال، معادلات دریافت‌کننده را در دنیای واقعی نیز بر هم می‌زند. از آنجایی که پیوند میان رمانِ رئالیسم جادویی با زندگی روزمره و مسائل اجتماعی و سیاسی آن، باعث تنوّع این سبک از داستان‌ها در شیوه‌های پرداختِ داستانی می‌شود، در این نوع از رمان‌ها، با شیوه‌های گوناگونی از داستان‌پردازی مواجه می‌شویم.
فراداستان، به عنوان یک سبک رمان نویسی که تفسیرهایی دربارۀ هویّت داستان‌سرایی خود به دست می‌دهد، یکی از تکنیک‌های پست مدرنی است که نویسندگان رئالیسم جادویی در برخی از داستان‌هایشان به کار می‌گیرند. این پژوهش با روش توصیفی– تحلیلی در نقد موادّ پژوهشی خود، میزان سهمِ فراداستان را در ساختِ معماری رمان‌های رئالیسم  جادویی، از خلالِ نقدِ رمان رآلف رزق الله از ربیع جابر، بررسی می‌کند.
نتایج پژوهش حاکی از این است که فراداستان از طریق ورودهای آگاهانه به متن، ویژگی منحصر به فردی را برای رمان «رآلف رزق الله» فراهم آورده‌است. نویسنده تکنیک‌های چهارگانۀ فراداستانی خود را به کار می‌گیرد که همان بازی‌های زبانی جهتِ افشایِ تصنّعی بودن متن، ورود نویسنده به داستان،  مخاطب قرار دادن مستقیم خواننده و شگردهای بینامتنی است تا از طریق در هم شکستن پدیدۀ ادغامِ خواننده با داستان و تضعیفِ اصلِ آن، کوله‌باری از تأویل و تفسیرها را به مخاطب خود عرضه دارد.

کلیدواژه‌ها

أ) الکتب
اورلوفسکی، فیکتوریا (2010م)، ماوراء القصّ، ضمن کتاب جمالیات ماوراء القصّ، دراسات ما بعد الحداثة، ترجمة أمانی أبو رحمة، دمشق: دار نینوی.
بوشعیر، الرشید (2017م)، منهج المیتاسرد فی الروایة الخلیجیّة، القاهرة: دار صفصافة للنشر والتوزیع.
ثامر، فاضل (2013م)، المبنی المیتاسردی فی الروایة، الطبعة الأولی، سوریا: دار المدی للثقافة والنشر.
حمد، محمّد (2011م)، المیتاقصّ فی الروایة العربیة "مرایا السرد النرجسی"، الطبعة الأولی، د. م: مجتمع القاسمی للغة العربیة وآدابها.
الحمداوی، مصطفی (2015م)، غابرییل غاسیا مارکیز فی دائرة الواقعیّة السحریّة، القاهرة: الأدهم.
خریس، أحمد (2001م)، العوالم المیتاقصیة فی الروایة العربیة، الطبعة الأولی، بیروت: دار الفارابی.
ساوما، هیی (2010م)، ماوراء القصّ تقانة واقعیّة الوعی الذاتی، ضمن کتاب جمالیات ماوراء القصّ، دراسات ما بعد الحداثة، ترجمة أمانی أبو رحمة، دمشق: دار نینوی.
العبد، محمّد (2012م)، البحث عن المغزی (تجارب فی قراءة النصّ)، القاهرة: الأکادیمیة الحدیثة للکتّاب الجامعیّ.
عبدالحمید، شاکر وآخرون (2006م)، دراسات نفسیّة فی التذوق الفنیّ، القاهرة: دار الغریب للطباعة والشر.
العید، یمنی (2011م)، الروایة العربیة المتخیّل وبنیته الفنیّة، بیروت: دار الفارابی.
عیسی، فوزی سعد (2009م)، الواقعیّة السحریّة فی الروایة العربیة، القاهرة: دار المعرفة الجامعیّة.
عیسی، هشام الشیخ (2013م)، براءة النص، مقالات فی النقد الحدیث، لبنان: دار الکتب العلمیة.
ماتز، جیسی (2016م)، تطوّر الروایة الحدیثة. ترجمة وتقدیم لطفیّة الدلیمی، ط 1، بغداد: دار المدی.
الماضی، شکری عزیز (2008م)، أنماط الروایة الحدیثة، الکویت: عالم المعرفة.
مطری، نجلاء علی (2016م)، الواقعیّة السحریّة فی الروایة العربیة، جدة: النادی الأدبی الثقافیّ.
یوسف، شوقی بدر 2016م)، هاجس الکتابة، قراءات فی القصة القصیرة، القاهرة: وکالة الصحافة العربیة.
ب) الدوریات
بحری، محمّد الأمین (2016م)، «الخطاب المیتاسردی فی روایة "الحالم" لسمیر القسیمی: قراءة فی هندسة البناء والتخییل، مجلة جیل الدراسات الأدبیّة والفکریّة، السنة 3، العدد 22، صص 109- 118.
بوهرور، حبیب (1437ق)، «العتبات والخطاب المتخیل فی الروایة العربیة المعاصرة»، مجلة جامعة أم القری لعلوم اللغات وآدابها، العدد 16، صص 193- 239.
حرابی، صابر (2015م)، «المیتاروایة والسرد علی هامش التاریخ فی "البیت الأندلسی" لواسینی الأعرج»، مجلة مقالید، العدد 9.
حمداوی، جمیل (2012م)، تحلیل المضمون، صحیفة المثقف، العدد 2287، المأخوذة من الموقع التالی فی 19/07/2019:
http://www.almothaqaf.com/qadayaama/qadayama-09/69363-2012-11-27-01-41-04
الخزعلی، محمّد محمود (2011م)، «المیتاقصّ وسرد ما بعد الحداثة "دراسة تطبیقیة فی روایة الحیاة هی فی مکان آخر لمیلان کوندیرا"»، مجلة التواصل فی اللّغات والثقافة والآداب، جامعة باجی مختار، العدد 29، صص 90- 103.
السویلم، نوال بنت ناصر (2017م)، «المیتاقصّ فی القصة القصیرة السعودیّة»، مجلة العلوم الإنسانیّة، العدد 29، صص 302- 329.
کامل إشراق وبشری محمود (2015م)، «تمظهرات المیتاقصّ فی الروایة العربیة»، مجلة الآداب، العدد 114، صص 165- 202.
نجاتی، داود وأحمدرضا صاعدی (2018م)، «آلیات السرد ودورها فی تشکیل بنیة النصّ السحری»، الخطاب، المجلد 13، العدد 2.
یقطین، سعید (1993م)، «المیتاروائی فی الخطاب الروائی فی المغرب»، مجلة مواقف، العدد 71- 70، صص 189- 210.