تهران، خیابان ولی عصر(عج)، خیابان توانیر، محله نظامی گنجوی، کوچه هفت پیکر(8)، خیابان نظامی گنجوی، پلاک33، موسسه آموزش عالی بیمه اکو دانشگاه علامه طباطبایی، طبقه6، اتاق 607، انجمن ایرانی زبان وادبیات عربی، کدپستی: 1434863111

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه یزد

2 دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه یزد

چکیده

کتاب­هاي درسي نقش بارزي در شکل­گيري فرآيند جامعه­پذيري دانش­آموزان ايفا مي­کنند؛ زيرا دانش­آموزان در طول سال­هاي زيادي از زندگي تحصيلي خود، همواره با واژگان، تصاوير و شکل­هاي موجود در اين کتاب­ها سر و کار دارند. در حال حاضر، کتاب­هاي درس عربي پاية متوسّطة اوّل در همة نقاط ايران با نژادها و قوميت­هاي مختلف، تدريس مي­شود. موضوع چگونگي نمود هويّت ملّي به طور کلّي و هويّت ايراني به طور ويژه در اين کتاب­ها، از جمله موضوعاتي است که توجّه پژوهشگران و دست­اندرکاران امور آموزش و پرورش را مي­طلبد. از اين رو، اين جستار با استفاده از روش تحليل محتوا عناصر نموديافته از هويّت ايراني در سه کتاب­ عربي متوسّطۀ اوّل را مورد بررسي قرار داده‌است. بدين شکل که براساس آنچه در اسناد بالادستي جمهوري اسلامي ايران بدان تصريح شده، پس از مشخّص کردن پنج عنصر تشکيل دهندة هويت ايراني، يعني«شهرها و اماکن جغرافيايي إيران»، «آداب و رسوم ايراني»، «شخصيت­ها و مفاخر ملي ايران»، «نمادهاي ملي» و «قوميت­هاي ايراني»، اين عناصر از کتاب­هاي مورد بررسي، در لابه­لاي واژگان، متن و تصاوير به عنوان واحدهاي تحليل، استخراج و هر کدام در جداول مخصوص به خود دسته­بندي شده‌است. برايند حاصل از اين پژوهش نشان مي­دهد که پراکندگي اين عناصر در کتاب­ها به صورت همگن نيست و به برخي از عناصر هويّت ايراني از جمله آداب و رسوم و قوميت­هاي ايراني نسبت به ديگر عناصر اهمّيّت کمتري داده شده‌است. اين نتايج با آنچه در برخي اصول مندرج در قانون اساسي و اهداف سند برنامة تحوّل بنيادين آموزش و پرورش و برنامۀ درسي ملّي ذکر شده، همخواني ندارد.

کلیدواژه‌ها

 المصادر
أ) الکتب
- برنامه درسي ملي جمهوري اسلامي ايران (مصوبه 28/06/1391)، وزارت آموزش وپروش جمهوري اسلامي ايران.
- حاجياني، إبراهيم (1388ه.ش)، جامعه شناسي هويت ايراني، تهران، مجمع تشخيص مصلحت نظام، پژوهشکده تحقيقات استراتژيک.
- دوران، بهزاد، (1387ه.ش)، هويت اجتماعي: رويکرد­ها و نظريه­ها، تهران: انتشارات جهاد دانشگاهي.
- رجايي، فرهنگ، (1386ه.ش)، مشکل هويت ايرانيان امروز، تهران: ني.
- سازمان پژوهش وبرنامه ريزي آموزشي، (1397 ه.ش). عربي پايه هفتم دوره اول متوسطه1/114. دفتر تأليف کتابهاي درسي عمومي ومتوسطه نظري. وزارت آموزش و پرورش جمهوري اسلامي ايران.
- سازمان پژوهش وبرنامه ريزي آموزشي، (1397 ه.ش) ، عربي پايه هشتم دوره اول متوسطه 125. دفتر تأليف کتابهاي درسي عمومي ومتوسطه نظري. وزارت آموزش و پرورش جمهوري اسلامي ايران.
- سازمان پژوهش وبرنامه ريزي آموزشي، (1397 ه.ش). عربي پايه نهم دوره اول متوسطه 141. دفتر تأليف کتابهاي درسي عمومي ومتوسطه نظري. وزارت آموزش و پرورش جمهوري اسلامي ايران.
- عمر، أحمد مختار، (2008م)، معجم اللغة العربية المعاصرة، المجلد الأوّل، القاهرة: منشورات عالم الکتب.
- کوشا، محمدمهدي، (1387ه.ش)، دانستني­هاي سياست: هويت (چاپ اول) تهران: وزارت علوم،تحقيقات وفناوري، دفتر برنامه ريزي اجتماعي و مطالعات فرهنگي.
- گودرزي، حسين، (1387ه.ش)، تکوين جامعه­شناختي هويت ملي در ايران، تهران: صدرا.
- منصور، جهانگير، (1385ه.ش)، قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران، تهران: دوران.
- ميرمحمدي، داود، (1383ه.ش)، گفتارهايي درباره­ي هويت ملي در ايران، تهران: انتشارات تمدن ايراني.
- يونگ، کارل گوستاو، (1359ه.ش)، انسان و سمبول­هايش، ترجمة ابو طالب صارمي ،چاپ دوم، تهران، کتاب پايا.
- Cunnings worth, A, (1995), Choosing your course book. Oxford: Heinemann.
- Smith, Anthony. D (1987); The Ethnic Origins of Nations, United States, Wiley-Blackwell.
- Woodward, Kath (2000); Questioning Identity: Gender, Class, Nation, London: Routledge.
 
ب) الدوريات
- آريا منش، بشير، (1390ه.ش)، «حقوق اقليت­ها از منظر قانون اساسي و موازين بين­المللي»، فصلنامه تعالي حقوق، تهران، سال چهارم، شماره 13، صص 77-94.
- أمين العالم، محمود، (1998م)، الهوية مفهوم في طور التشکيل، مؤتمر" العولمة والهوية الثقافية، سلسلة أبحاث المؤتمرات رقم 7، المجلس الأعلى للثقافة، القاهرة: الهيئة العامة لشؤون المطابع الأميرية.
- حاجياني، ابراهيم، (1379ه.ش)، «تحليل جامعه­شناختي هويت ملي در ايران وطرح چند فرضيه»، فصلنامه مطالعات ملي، تهران، شماره 5، صص 193_228.
- دحــلان، عمر، (2014م). «مستوى مقروئيّة کتاب اللغة العربيّة للصف التاسع الأساسي في فلسطين»، مجلة جامعة النجاح للأبحاث (والعلوم الإنسانيّة)، فلسطين، ج 28، صص 2877-2906.
- رمضان الأغا، عبد المعطي، (2004م)، «تحليل أسئلة کتاب الجغرافيا للصف السادس الأساسي في فلسـطين وفق تصنيف بلوم»، مجلـة الجامعـة الإسـلاميّة (سلسـلة الدراسات الإنسانيّة)، غزة، ج 12، العدد 1، صص 451-467.
- رهبري، مهدي وميثم بلباسي وسيد محمدجواد قربي (1394ه.ش)، «هويت ملي در سند تحول بنيادين آموزش وپرورش ج.ا.ا»، فصلنامه مطالعات ملي، سري 61، سال شانزدهم، شماره 1، صص 45 – 66.
- روح الأميني، محمود وديگران (1379ش)، «ميزگرد فرهنگ وهويت إيراني، فرصت­ها وچالش­ها»، فصلنامه مطالعات ملي، شماره 4، صص 9 – 60.
- صادق زاده، رقيه ومرتضي منادي، (1387ه.ش)، «جايگاه نمادهاي هويت ملي در کتابهاي درسي ادبيات فارسي و تاريخ دوره متوسطه: رشته علوم انساني»، فصلنامه نوآوري­هاي آموزشي، تهران، شماره 27، سال هفتم، صص 125-136.
- قاسمي، فرزانه، (1383ه.ش)، «مراتب و مؤلفه­هاي هويت»، مجموعه مقالات مباني نظري هويت و بحران هويت، تهران، پژوهشکده علوم انساني و اجتماعي جهاد دانشگاهي، صص145-161.
- معروفي، يحيي وصادق پناهي، (1393ه.ش)، «جايگاه مؤلفه­هاي هويت ملي- مذهبي در محتواي کتابهاي ادبيات فارسي دورة متوسطه»، فصلنامه تعليم وتربيت، تهران، دوره 30، شماره 4، صص 83 – 104.
- معيني­علمداري، جهانگير، (1383ه.ش)، «هويت، تاريخ و روايت در ايران»، مجموعه مقالات ايران: هويت، مليت، قوميت، به کوشش حميد احمدي، تهران: موسسه تحقيقات و توسعه علوم انساني، صص 25-52.
ج) المواقع الإلکترونية
- شوراي عالي انقلاب فرهنگي (1390ه.ش)، «سند تحول بنيادين در نظام تعليم و تربيت رسمي عمومي جمهوري اسلامي»، از: https://www.medu.ir/