تهران، خیابان ولی عصر(عج)، خیابان توانیر، محله نظامی گنجوی، کوچه هفت پیکر(8)، خیابان نظامی گنجوی، پلاک33، موسسه آموزش عالی بیمه اکو دانشگاه علامه طباطبایی، طبقه6، اتاق 607، انجمن ایرانی زبان وادبیات عربی، کدپستی: 1434863111

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه اصفهان

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه اصفهان

چکیده

در نقد ساختگرای تکوینی، آگاهی و تفکّر اجتماعی، آفرینندۀ یک اثر ادبی است که ادیب به انسجام آن می­پردازد. لذا کلّیت یک اثر، در سایه شرایط اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و جهان‌بینی شاعر، به انعکاس مسائل جاری جامعه می­پردازد. بدر شاکر السّیاب (1926-1964)، شاعر معاصر عراقی منسوب به مارکسیسم، در پاره‌ای از آثار ادبی­اش به جهان­بینی این حزب وفادار بود. این مقاله با تکیه بر روش توصیفی‌تحلیلی و با توجّه به ارتباط معنادار ساختار داستان شعری با داستان، به بررسی ارتباط ساختاری داستان شعری «حفّار القبور» با جهان­بینی شاعر و شرایط حاکم بر کشور، از دیدگاه نقد ساختگرای تکوینی در دو مرحلۀ فهم و تفسیر می­پردازد. نتایج پژوهش بیانگر این است که ساختارهای داستان از جمله شخصیت­ها، زمان، مکان، حوادث و ... در خدمت نقد مشاکل جامعه عراق در خلال جنگ جهانی دوم است که شاعر از این عناصر برای انسجام جهان بینی مارکسیسمی بهره برده و با اتّخاذ موضع انقلابی از بیداری مستضعفین و وقوع انقلاب نیز به عنوان راه حل یاد کرده است‌.

کلیدواژه‌ها

الکتب
أبوغالی، مختار علی (1995)، المدینة فی الشعر العربی المعاصر، الکویت: عالم المعرفة.
اخوت، أحمد (1371)، دستور زبان داستان، اصفهان: نشر فردا.
ارشاد، فرهنگ (1391)، کندوکاوی در جامعه‌شناسی ادبیات، چاپ اول، تهران: آگه.
أنور، عبدالحمید (2011)، علم الاجتماع الأدبی، ط1، بیروت: دار النهضة العربیة.
بیضون، حیدر توفیق (1991 م)، بدر شاکر السیاب رائد الشعر العربی الحدیث. ط1، بیروت: دارالکتب العلمیة.
بیگدلی، علی (1368)، تاریخ سیاسی و اقتصادی عراق، چاپ اول، تهران: نشر ملل.
حلیفی، شعیب (1997)، شعر الروایة الفانتاستیکیة، المجلس الأعلی للثقافة، تونس: شرکة تونس للطباعة والنشر.
الرویلی، میجان وسعد البازغی (2002)، دلیل الناقد الأدبی، ط3، مغرب: دارالبیضاء.
الزهاوی، (1983 م)، العراق فی التاریخ، بغداد: المکتبة الوطنیة.
السیاب، بدر شاکر (2012 م)، أنشودة المطر، القاهره: موسسة هنداوی للنشر.
عباس، إحسان (1992)، بدر شاکر السیاب دراسة فی حیاته وشعره، ط6، بیروت: المؤسّسة العربیة للدراسات والنّشر.
غولدمن، لوسین (1382)، نقد تکوینی، ترجمه محمد تقی غیاثی، تهران: موسسه انتشارات دانشگاه.
گلدمن، لوسین (1380)، جامعهشناسیادبیات،جایگاهومسائلروش،لوسینگلدمن (جامعه،فرهنگ،ادبیات،مجموعهمقالات)، گزیده و ترجمه محمد جعفر پوینده، نشر چشمه، تهران.
مارکوزه، هربرت (1359)، انسان تک ساحتی، ترجمه محسن مؤیدی، چاپ سوم، تهران، انتشارات امیرکبیر.
تولن، مایکل، (۱۳۸۳)، در آمدی نقادانه ــ زبان شناختی بر روایت، ترجمه ابوالفضل حری، تهران: انتشارات بنیاد سینمای فارابی.
المسدی، عبد السلام (1991 م)، قضیة البنیویة دراسة ونماذج، ط1، تونس: وزارة الثقافة.
نشاوی، نسیب (1984)، مدخل الی دراسة المدارس الأدبیة فی الشعر العربی المعاصر، الجزائر: دیوان المطبوعات الجامعیة.
 
الرسائل الجامعیة
خالدصبح، فوزیة (2016)، السرد فی مطوّلات بدر شاکر السیاب، رسالة ماجستیر، إشراف الدکتور عبدالباسط المراشدة، جامعة آل البیت، کلیة الآداب والعلوم الإنسانیة.
المحاسنة، إبراهیم أحمد (2007)، بنیة الشخصیة فی أعمال مؤنس الرزاز الروائیة دراسة فی ضوء المناهج الحدیثة، رسالة الدکتوراه، إشراف الدکتور محمد الشوابکة، جامعة مؤتة، عمادة الدراسات العلیا.
 
المقالات
اصغری، جواد (1388)، «بررسی زیبایی شناختی عنصر مکان در داستان»، مجله نثر پژوهی ادب فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، شماره 23، صص 29-45.
جوکار، نجف (1387)، «عملکردمحتسب و بازتاب آن در برخی از متون ادب فارسی»، پژوهشنامه علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی، شماره 57، صص 369-392.
حمدان، یوسف حسین (2015)، «الصورة و بنیة الحکایة فی قصیدة حفّار القبور»، مجلة دراسات العلوم الإنسانیة والاجتماعیة، الجامعة الأردنیة، المجلد 42، ملحق 1، صص 1251- 1266.
حیدریان شهری، احمدرضا (1391 ش)، «واکاوی تصویر قابیل در شعر داستانی المومس العمیاء بدر شاکر السیاب»، دوفصلنامه علمی پژوهشی نقد ادب معاصر عربی، دانشکده ادبیات دانشگاه یزد، شماره 2، صص 101- 126.
روشن، امیر (1386)، «علی شریعتی و الیناسیون فرهنگی»، مجله پژوهش علوم سیاسی، شماره 4، صص 1-18.
شحید، جمال (1980)، «فی البنیویة التکوینیة»، مجلة المعرفة، العدد 225، تشرین الأول، صص 25-46.
شهبازی، آرزو، مریم حسینی (1393)، «نقد ساختگرای تکوینی رمان همسایه ها اثر احمد محمود»، فصلنامه تخصصی مطالعات داستانی، سال دوم، شماره سوم، صص 66-91.
عثمان، عبدالفتاح (1980)، «من النقد التطبیقی: قراءة لقصیدة حفّار القبور للشاعر بدر شاکر السیاب»، مجلة کلیة دارالعلوم، جامعة القاهرة، العدد 10، صص 27-42.
ناظمی، زهراء (2013)، «اللغة الشعریة فی روایة فوضی الحواس لأحلام مستغانمی»، مجلة حولیات التراث، جامعة مستغانم الجزائر، العدد 13، صص 121-133.