طهران، شارع وليعصر(عج)، شارع توانير، حي نظامي كنجوي، زقاق هفت بيكر(٨)، شارع نظامي كنجوي، بناء رقم ٣٣، مؤسسة بيمه اكو للتعليم العالي، جامعة علامة طباطبائي، الطابق ٦، الغرفة ٦٠٧، اللجنة الإيرانية للغة العربية وآدابها، الرمز البريدي ١٤٣٤٨٦٣١١١

نوع المستند : علمی - پژوهشی

المؤلف

دانش‌آموختۀ دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه تربیت مدرس

المستخلص

کهن­الگوی «خویشتن»  به عنوان طرح‌وارة بنیادین ذهن بدوی گونة بشر و ذخیرة هوش افزای موروثی، از ضمیر ناخودآگاه جمعی سرچشمه می­گیرد. این تصویر ازلی با توجّه به روح زمانه، محتوای خودآگاهی و نمادهای رایج در یک جامعه و...، در ادبیات به صورت اشکال نمادین ظاهر می­شود. از نظر ساختاری، درونه­های این کهن­الگو دارای ساختارهای متضاد ذهنی و اوصاف روانی همچون کلیت، تعادل و معنویت است. این محتوا در اشکال نمادین در متون عرفانی نیز کارکرد روان­شناختی ویژه­ای دارد. در خمریة ابن­فارض، «می»  فرانمود نمادین انگارۀ «خویشتن» به شمار می­رود.
جستار کنونی با روش توصیفی ـ تحلیلی و تکیه بر آموزه­های مکتب روان­تحلیل­گری، تلاش می­کند تا از عنصر ادبی می در خمریة ابن ­فارض، فهم روان‌شناسانه ارائه کند. این نماد عینی، مورد فرافکنی ناخودآگاه ابن­فارض قرار گرفته و دارای کارکرد پویای شخصیتی ـ روانی و نشانگر خودکاوی­های روان‌شناسانه شاعر در راستای «واقعیت‌پذیری خویشتن» و ادغام آن در خودآگاهی­ است. ابن فارض به وسیلۀ این نماد که جهت­نمای چالش­ها و بالندگی­های روانی اوست، تلاش می­کند تا به تمامیت، یکپارچگی اضداد پیکره­های روانی، اشباع‌رانه­های معنوی و... دست یابد.

الكلمات الرئيسية

عنوان المقالة [Persian]

دارسة الوظائف النفسیة لرمز الخمر في خمریة ابن الفارض

المؤلف [Persian]

  • علي احمدزاده

دانش‌آموختۀ دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه تربیت مدرس

المستخلص [Persian]

"الذات" کواحد من الصور المثالیة يُعتبر حجر الأساس للعقل البدائي ومخزوناً للذکاء الوراثي کما أنّه تنحدر مکوناته من اللاوعي الجمعي. هذه الصورة المثالیة تنصهر أدبياً في قوالب متنوعة حيث تتأثّر من مؤشرات مختلفة بما فيها: القيم المسيطرة على مجتمع ما ومستوى العقل الواعي والرموز الشائعة بين جمهور شرائحه. هيکلياً يجمع هذا النموذج البدئي في طيه بين هياکل عقلية ومواصفات نفسية متضاربة کالکلية والتوازن والروحانية. هذا المحتوى وبشکل رمزي يؤدّي في النصوص الصوفیة وظيفةً نفسيةً فريدةً وعلى هذا الأساس يمکننا القول بأنّ الخمر في خمرية ابن الفارض يُعتبر تجسيداً لصورة "الذات" المثالیة.
البحث الحاضر ومن خلال انتهاج منهج وصفي - تحليلي وبفضل الاعتماد على أسس وقواعد مدرسة التحليل النفسي يسعى إلى تقديم خطاب نفسي من الخمر کعنصر أدبي في خمرية ابن الفارض حيث أنّ الخمر وباعتباره رمزاً موضوعياً قد تمّ استخدامه في لاوعي الشاعر ليؤدّي أخيراً وظيفةً شخصيةً نفسيةً. من جانب آخر يدلّ الخمر في شعر ابن الفارض على بحث الشاعر عن ذاته الحقيقي وتحقيق هذا الذات ومن ثم دمجه في عقله الواعي. ابن الفارض من خلال استخدام هذا الرمز الذي يُظهر التحديات وآفاقه النفسية الجديدة، يحاول أن يخلق نوعاً جديداً وفريداً من النزاهة والکمال وتحقيق التعايش بين الهياکل النفسية المتضاربة والحصول أخيراً على مستويات روحية عالية.

الكلمات الرئيسية [Persian]

  • الذات
  • الکمال
  • الرمز
  • الخمر
  • ابن الفارض
ابن ­الفارض (1990)، ديوان ابن­الفارض، شرحه و قدم له مهدي محمد ناصر الدين، بيروت: دار الکتب العلمية.
ابن ­تغری، جمال الدين يوسف (1355هـ ق)، النجوم الزاهرةفي ملوک مصر والقاهرة، ج 5، ط 1، القاهرة: دار الکتب،.
ابن­ خلکان (1275هـ ق)، وفيات الأعيان، ج1، القاهره.
ابن ­عماد، عبدالحی(1410 هـ ق)، شذرات الذهب في أخبار من الذهب، ج 5، ط 1، بيروت: دار الکتب العلمية.
أحمد ­بن ­اياس، محمد (1311هـ ق)، بدائع الزهور في وقائع الدهور، ج 1، ط 1، القاهرة: بولاق.
حلمي، محمد مصطفی (1985)، ابن­ الفارض والحب الإلهي، مصر: دار المعارف.
الدحداح، رشيد بن الغالب (1853م)، شرح ديوان ابن فارض، ط 1، مرسيلية: أرنود و شرکاء.
سيوطی، جلال­الدين (1292هـ ق)، حسن المحاضرةفي ملوک مصر والقاهرة، ج 1، ط 1، القاهرة: بولاق.
مرسلي، بولعشار(2015)، الشعر الصوفي في ضوء قراءات نقدیة حدیثه ـ ابن الفارض ـ أنموذجاً، إشراف الدکتور أحمد مسعود، أطروحة الدکتوراه.
بولن، شینودا (1395)، نمادهای اسطوره­ای و روانشناسی مردان، ترجمة مینو پرنیانی و با همکاری پرتو پارسی، چاپ پنجم، تهران: انتشارات آشیان.
بیلسکر، ریچارد (1384)، یونگ. ترجمة حسین پاینده. تهران: نشر طرح نو.
پاتریشا، آدسون (1395)، بیداری قهرمانان درون(دوازده گام ایجاد تحول عمقی در زندگی خود و دیگران). چاپ سوم. تهران: بنیاد فرهنگ زندگی.
جامی، عبدالرحمن (1373)، نفحات الأنس من حضرات القدس، چاپ دوم، تهران، مؤسسه اطلاعات.
رابرتسون، رابین (1395)، یونگ‌شناسی کاربردی. ترجمة ساره سرگلزایی. تهران: بنیاد فرهنگ زندگی.
سرگلزایی، محمدرضا (1396)، یادداشت­های یک روانپزشک، چاپ هشتم، تهران: نشر قطره.
سرگلزایی، محمدرضا (1393)، کوزه­ای از آب بحر(بازخوانی درس­های مثنوی برای زندگی امروز)، تهران: نشر بهار سبز.
شولتز، دوان­پي. و ديگران (1393)، نظريه­هاي شخصيت، ترجمة يحيي سيد محمدي، ويراست دهم (چاپ سي­ام)، تهران: نشر ويرايش.
فوردهام، فریدا (1397)، مقدمه­ای بر روان­شناسی یونگ، ترجمة مسعود میر بهاء، تهران: فراین.
فيست، جست و ديگران (1387)، نظريه­هاي شخصيت، ترجمة يحيي سيد محمدي، چاپ سوم، تهران: نشر روان.
مرادی، محمد هادی (1392)، گزیده­ای از دیوان سلطان العاشقین ابن­فارض مصری، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مورنو، آنتونیو (1393)، یونگ، خدایان و انسان مدرن، ترجمة داریوش مهرجویی، چ8، تهران، نشر مرکز.
والتر اوداینیک، ولودیمر (1379)، یونگ و سیاست: اندیشه­های سیاسی و اجتماعی کارل گوستاو یونگ،ترجمة علیرضا طیب، تهران: نشر نی.
 هال، کاولین اس. و دیگران (1393)، نظریه­های تحلیل روان 2، مقدمات روان‌شناسی یونگ، ترجمة شهریار شهیدی، قم: آیندة درخشان.
 یونگ­الف، کارل گوستاو (1382اصول نظری و شیوة روان‌شناسی تحلیلی یونگ، سخنرانی­های کلینیک تاویستوک، ترجمة فرزین رضاعی، تهران: ارجمند.
یونگ­الف، کارل گوستاو ب(1382)، تحلیل رؤیا (گفتارهایی در تعبیر و تفسیر رؤیا)، ترجمة رضا رضایی، چ2، تهران: نشر افکار.
یونگ­الف، کارل گوستاو (1385)، روان‌شناسی ضمیر ناخودآگاه، ترجمة محمدعلی امیری، چ4، تهران: علمی و فرهنگی.
یونگ­الف، کارل گوستاو (1389)، روح و زندگی، ترجمة دکتر لطیف صدقیانی، چ4، تهران: فراین.
یونگ­الف، کارل گوستاو (1390)، خاطرات، رویاها، اندیشه ها، ترجمة پروین فرامرزی، تهران: به نشر.
یونگ­الف، کارل گوستاو (1391)، یونگ پاسخ به ایوب، ترجمة فؤاد روحانی، چ4، تهران: دیبا.
یونگ­الف، کارل گوستاو الف(1392)، انسان و سمبولهایش، ترجمة محمود سلطانیه، چ9، تهران: نماد.
یونگ­الف، کارل گوستاو ب(1392)، روان­شناسی و کیمیاگری (انسان و اسطوره­هایش)، ترجمة محمود بهفروزی، چ2، تهران: چاپ نیل.
یونگ­الف، کارل گوستاو ج(1392)، مشکلات روانی انسان مدرن، ترجمة محمود بهفروزی، چ3، تهران: دیبا.
یونگ­الف، کارل گوستاو د(1392)، انسان در جست‌وجوی هویت خویشتن، ترجمة محمود بهفروزی، چ4، تهران: دالاهو.
یونگ­الف، کارل گوستاو الف(1393)، خود ناشناخته (فرد در جامعة امروزی)، ترجمة مهدی قائنی، چ2، تهران: فراین.
یونگ­الف، کارل گوستاو ب(1393)، روا‌نشناسی و شرق، ترجمة لطیف صدقیانی، چ3، تهران: دیبا.
یونگ­الف، کارل گوستاو ج(1393)، روان‌شناسی و تعلیم و تربیت، ترجمة علی محمد برادران رفیعی، چ3، تهران: دیبا. 2. منابع لاتین
Jung, Carl Gustav & Marie-Luise von Franz. (1964). Man and his Symbols. Reprint, Doubleday.
Jung, Carl Gustav, William Stanley Dell & Cary F. Baynes. (2001). Modern Man in Search of a soul. Routledge.
احمدزاده، علی و خليل پروينی (1396)، «روان تحلیل­گری کهن­الگوهای رشد در تائیّۀ کبرای ابن فارض»، مجلة زبان و ادبیات عربی (مجله ادبیات و علوم انسانی سابق)، مشهد، دانشگاه فردوسی، شماره 17، صص 1 ـ 25.
احمدزاده، علي و ديگران (2019م)، «روان­کاوی شخصیت ابن­فارض با تکیه بر انگارة انسان کامل»، مجلة جمعیة العلمیة الإیرانیة للغة العربیة وآدابها، طهران، شماره 49، صص 111 ـ 130.
امیری، پریسا و يحيی معروف (1398)، «روانکاوی شخصیت ابن فارض در پرتو نظريۀ ژاک لکان»، فصلنامة لسان مبین (پژوهش ادب عربی)، قزوین، دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)، شماره 37، صص 1 ـ 24. 
بلاوی، رسول و دیگران (1396)، «بازنمود کهن­الگوهای یونگ در قصیده «سرود باران» اثر بدر شاکر السیاب»، مجلة جمعیة العلمیة الإیرانیة للغة العربیة وآدابها، طهران، شماره 42، صص 89 ـ 108.
پشت­دار، علی محمد و محمدرضا عباس پور خرمالو (1388)، «کرامت از دیدگاه عرفان اسلامی و نظریه روان شناختی یونگ»، مجلة ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، تهران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، شماره 16، صص 59 ـ 84.
زهره­وند، سعید (1390)، «عشق و مستی در شعر ابن فارض و حافظ»، فصلنامة نقد و ادبیات تطبیقی (پژوهش­های زبان و ادبیات عربی)، کرمانشاه، دانشگاه رازی کرمانشاه، شماره3، صص 51 ـ 82.
صفری، جهانگیر و حمیده محمود نژاد (1385)، «بررسی برخی از کهن­الگوها در اشعار احمد شاملو»، مجلة پژوهش­های ادبی، تهران، دانشگاه تربیت مدرس، شماره 11، صص 113 ـ 144.
طالب­زاده شوشتری، عباس و سعیده ممیزی (1398)، «تجلی خوانندۀ ضمنی در ساز موسیقی و تسمیة شراب، موردکاوی باده سرایی ابن فارض و أعشی)، مجلة ادب عربی، تهران، دانشگاه تهران، شماره 2، صص 87 ـ 107.
میرباقری فرد، سید علی اصغر و طیبه جعفری (1389)، «مقایسه تطبیقی سیر کمال­جویی در عرفان و روان شناسی یونگ»، مجلة ادبیات عرفانی، تهران، دانشگاه الزهراء، شماره 3، صص 1 ـ 33.
قائمی، فرزاد (1389)، «پیشینه و بنیادهای نظری رویکرد نقد اسطوره‌ای و زمینه و شیوة کاربرد آن در خوانش متون ادبی»، فصلنامة علمی- پژوهشی نقد ادبی. تهران، دانشگاه تربیت مدرس، شماره 12  11، صص33-56.