طهران، شارع وليعصر(عج)، شارع توانير، حي نظامي كنجوي، زقاق هفت بيكر(٨)، شارع نظامي كنجوي، بناء رقم ٣٣، مؤسسة بيمه اكو للتعليم العالي، جامعة علامة طباطبائي، الطابق ٦، الغرفة ٦٠٧، اللجنة الإيرانية للغة العربية وآدابها، الرمز البريدي ١٤٣٤٨٦٣١١١

نوع المستند : علمی - پژوهشی

المؤلفون

1 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه گیلان

2 دانشجوي دکتري زبان و ادبيات عربي. دانشگاه بين المللي امام خميني (ره)

المستخلص

ادیبان با آگاهی از ظرفیت­های حوزۀ ارتباطات غیرکلامی در صدد انتقال ملموس­تر اندیشه­ها و احساسات برآمده و به فضاسازی گفتمانی و شخصیت­پردازی در آثار خویش پرداخته­اند. در این گونۀ ارتباطی، انتقال مفاهیم و پیام­ها از طریق حالت­های چهره، حرکت­های بدن، ژست­ها، آواهای صوتی و حتی مصنوعات و طرز لباس­پوشیدن افراد صورت­می­پذیرد. در نوشتار حاضر با نگاهی میان­رشته­ای و به­شیوۀ توصیفی- تحلیلی، بازتاب کنش­های غیرکلامی و کارکردهای عمدة آن­ها از جمله کارکرد تأکیدی، جانشینی، تکمیلی و تکذیبی در رمان «زُقاق المِدقّ» اثر نجیب محفوظ (1911- 2006)، نویسندۀ مصری مورد بررسی قرار گرفته و تبیین می­گردد که نویسنده با چه سازکاری از کنش­های غیرکلامی در پیشبرد فرآیند ارتباطی شخصیت­ها و انتقال مفاهیم موفق بوده­است. نتیجة پژوهش نشان می­دهد که محفوظ در این اثر از قابلیت­های ارتباط غیر­کلامی به­منظور القای هرچه بهتر مقصود شخصیت­های داستانی و حقیقت­مانندی کنش­های آنها بهره­می­گیرد. در این داستان خندیدن، نگریستن و اخم­کردن به­عنوان رفتارهای چهره، حرکات دست، لحن و سکوت به­عنوان مصادیق پیرازبان در شکل­گیری فرآیند ارتباط و انتقال پیام، نقشی تأثیرگذار دارند و کارکرد مسلط­شان غالباً از نوع جانشینی و تأکیدی است. در این جستار مشخص گردید که نویسنده از سکوت معنادار برای القای مفاهیمی همچون رضایت، سرگشتگی، تفکر، احساس لذت، کتمان راز و غیره استفاده می­کند.

الكلمات الرئيسية

عنوان المقالة [Persian]

وظیفة التواصلات غیر اللفظیة في روایة "زقاق المدقّ" لنجیب محفوظ

المؤلفون [Persian]

  • اميد جهان بخت ليلي 1
  • somayye parmas 2

1 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه گیلان

2 PhD student in Arabic Language and Literature, Imam Khomeini International University

المستخلص [Persian]

قام الأدباء بنقل الأفكار والمشاعر بشكل أكثر واقعية وخلقوا جواً للخطاب والتوصيف في أعمالهم، وذلك من خلال إدراكهم لإمكانيات التواصل غير اللفظي. في هذا النوع من التواصل، يتمّ نقلُ المفاهيم والرسائل من خلال تعابير الوجه وحركات الجسم والإيماءات والأصوات الصوتية وحتى القطع الأثرية وطريقة لبس الناس. في هذا المقال ندرس مستخدمین الأسلوب المتعدد التخصصات وبالاعتماد علی المنهج الوصفي التحليلي، انعكاسَ التواصلات غير اللفظية ووظائفها الرئيسية، بما فيها الوظائف التوكيدية والاستبدالية والتكميلية والسلبية في رواية "زقاق المدق" لنجيب محفوظ (1911- 2006) الکاتب المصري ونوضح كيف نجح المؤلف في تسییر عملية التواصل بين الشخصيات ونقل المفاهيم من خلال آلية التواصلات غير اللفظية. تظهر نتائج البحث أن محفوظ يستخدم قابلیّات الاتصال غير­اللفظي للتعبير بشكل أفضل عن غرض الشخصيات الروائية وصدق أفعالهم. في هذه القصة، فإن الضحك والنظر والعبوس كتعبيرات الوجه وحركات اليد والنبرة والصمت كأمثلة من المؤهّلات الصوتیة لها دور فعال في تشكيل عملية الاتصال ونقل الرسائل، وغالبًا ما تكون وظيفتها المهيمنة هي الاستبدال والتركيز. کما تمّ الکشف عن أن المؤلف يستخدم الصمت الهادف للتعبیر عن مفاهيم مثل الرضا، والحيرة، والتفكير، والمتعة، وإخفاء الأسرار، وما إلى ذلك.

الكلمات الرئيسية [Persian]

  • نجیب محفوظ
  • روایة «زقاق المدقّ»
  • الأفعال غیر اللفظیة
  • إیصال المعنی
ابن­منظور، محمد (1993)، لسان العرب، تحقیق جمال­الدین میر­دامادي، بیروت: دار الفکر.
بیز، آلن (1997)، لغة الجسد، تعریب سمیر شیخاني، بیروت: دار الآفاق الجدیدة.
الحطّاب، محمدجمیل (1999)، العیون في الشعر العربي، ط1، سوریة: دار الحوار.
موسی، محمد الأمین (2003)، الاتصال غیر اللفظي في القرآن الکریم، ط 1، الشارقة: دار الثقافة والإعلام.
آرگایل، مایکل (1393)، روان­شناسی پیام­رسانی حرکات بدن، ترجمۀ مرجان فرجی، تهران: جوانۀ رشد.
اکمجیان، آندرین (1382)، زبان­شناسی، درآمدی بر زبان و ارتباط، ترجمۀ علی بهرامی، چ1، تهران: رهنما.
برکو، ری.ام (1378)، مدیریت ارتباطات: فردی و عمومی، ترجمۀ سید­محمد اعرابی و داود ایزدی، تهران: دفتر پژوهش­های فرهنگی.
بریسیج، جوزف (1382)، زبان تن، ترجمۀ باقر ثنائی و فرشاد بهاری، تهران: بعثت.
پهلوان­نژاد، محمدرضا (1386)، «ارتباطات غیرکلامی و نشانه­شناسی حرکات بدنی»، مجله زبان و زبان­شناسی، شماره 6، صص13- 30.
پیز، آلن (1378)، زبان بدن: راهنمای تعبیر حرکات بدن، ترجمۀ سعیده لرپری­زنگنه، تهران: جانان.
پیس، آلن و باربارا پیس (1382)، چگونه با زبان بدن حرف می­زنیم، ترجمۀ آذر محمودی، تهران: فصل سبز.
حیدری، حسن و ید­الله رحیمی (1394)، «سکوت ارتباطی در غزلیات شمس»، فصلنامۀمطالعات فرهنگ- ارتباطات، ش29، صص51-72.
سوسمان، لایل و سام دیپ (1376)، تجربه ارتباطات در روابط انسانی، ترجمۀ حبیب­الله دعائی، مشهد: دانشگاه فردوسی.
صادقی، لیلا (1389)، «نقش­های سکوت ارتباطی در خوانش متون ادبیات داستانی»، فصلنامه پژوهش زبان و ادبیات فارسی، ش19، صص187-211.
فرهنگی، علی­اکبر (1374)، ارتباطات انسانی، تهران: خدمات فرهنگی رسا.
گافمن، اروینگ (1396)، نمود خود در زندگی روزمره، ترجمۀ مسعود کیانپور، تهران: مرکز.
لوشر، ماکس (1375)، روانشناسی رنگ­ها، ترجمۀ ویدا اَبی­زاده، تهران: درسا.
محسنیان­راد، مهدی (1392)، ارتباط­شناسی ارتباطات انسانی، تهران: سروش.
معروف، یحیی و دیگران (1399)، «تحلیل روان­کاوانة شخصیت احمد عاکف در رمان خان الخلیلی بر اساس نظریة شخصیت کارن هورنای»، مجلة علمی پژوهشی انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی، ش 54، صص93-111.
ناظرزادۀ­کرمانی، فرهاد (1365)، تئاتر پیشتاز، تجربه­گر و عبث­نما، تهران: جهاد دانشگاهی.
وود، جولیا.تی (1379)، ارتباطات میان­فردی روان­شناسی تعامل اجتماعی، ترجمۀ مهرداد فیروزبخت، تهران: مهتاب.
هارجی، اُوِن (1384)، مهارت­های اجتماعی در ارتباطات میان­فردی، ترجمه مهرداد فیروزبخت و خشایار بیگی، تهران: رشد.
سان، هوارد؛ سان دوروتی (1378)، زندگی با رنگ­ها: روانشناسی و درمان با رنگ­ها، ترجمۀ نغمه صفاریان­پور، تهران: حکایت.