تهران، خیابان ولی عصر(عج)، خیابان توانیر، محله نظامی گنجوی، کوچه هفت پیکر(8)، خیابان نظامی گنجوی، پلاک33، موسسه آموزش عالی بیمه اکو دانشگاه علامه طباطبایی، طبقه6، اتاق 607، انجمن ایرانی زبان وادبیات عربی، کدپستی: 1434863111

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه یزد

2 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه یزد

3 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه یزد

چکیده

انسجام آوايی از گذر نظم موجود در صفات حروف کلمات نمایان می‌گردد، به‌گونه­ای‌که با مفهوم برداشت شده از متن سازگاری دارد. از اين رو، بررسی هماهنگی­های صوتی در قرآن کریم با هدف کشف زیبایی‌های ساختاری و زبانی این کتاب آسمانی همواره کانون توجّه پژوهشگران بوده است؛ چرا که واکاوی و تبیین این زیبایی‌ها، از جنبه‌های اعجاز هنری قرآن پرده برمی‌دارد. یکی از وجوه اعجاز قرآن کریم، ساختار موسیقایی آن است که مهم­ترین سطح در بررسی سبک‌شناسی و نخستین محور برای ورود به دنیای متن آیات، سبک و فضای آن به شمار می‌رود؛ چرا که پیوند میان موسیقی و مفهوم، منجر به رساندن بهتر مضمون به مخاطب و برانگیختن احساسات وی می‌گردد. بر این اساس، پژوهش حاضر، سعی دارد سطح آوایی سوره ابراهیم (ع) بر اساس روش توصیفی - تحلیلی و آماری مورد تحليل و بررسی قرار دهد. نتیجه پژوهش، بیانگر پیوند میان معنی و موسیقی حروف این سوره در پیش روی مخاطب است؛ زیرا زمانی‌که بافت زبانی آیه در صدد القای مفاهیمی باشد که بیان آنها نیازمند به شدّت و قوّت است، واژگانی انتخاب شده که موسیقی حروف بکار رفته در آن، همراه با شدّت و قوّت است. امّا هنگامی‌ که سیاق آیه در پی بیان مفاهیمی همچون حسّ آرامش و اطمینان به مخاطب باشد، در می‌یابیم که گزينش واژگان به‌صورتی است که کاربست حروف بی­واک و سايشی و حروف ما بين شدّت و رخاوت در آن نمود بیشتری دارد. بنابراین، موسیقی حاصل از ویژگی‌های حروف از نظر جهر، همس، شدّت، رخاوت و چگونگی ترازبندی آنها در متن آیه از جمله ویژگی‌های معجزه‌آسای قرآن کریم است، به‌طوری‌که همه این ویژگی‌ها با فضایی که این موسیقی در آن جریان دارد، هماهنگ است.

کلیدواژه‌ها

المصادر والمراجع
الکتب العربیة
القرآن الکریم
ابن عاشور، محمّد طاهر (1984م): التحریر والتنویر، تونس، الدار التونسیة للنشر.
ابن منظور، محمّد بن مکرم بن علي (1414ق): لسان العرب، ط3، بیروت، دار صادر.
أنیس، إبراهيم (1975م): الأصوات اللغویّة ، ط 5، القاهرة، مکتبة الأنجلو المصریة.
بشر، کمال (2000م): علم الأصوات، القاهرة، دار غریب للطباعة والنشر.
الزبيدي، محمد بن محمد بن عبد الرزاق المرتضى (2010م): تاج العروس من جواهر القاموس، دار الهدایة.
السّعران، محمود (1997م): علم اللغة مقدمة للقارئ العربي، ط2،  القاهرة، دار الفکر العربي.
سيّد قطب، إبراهيم حسين الشاذلي (2004م): التصویر الفنّي في القرآن،  ط 17، القاهرة، دار الشروق.
.............................. (2003م): في ظلال القرآن، القاهرة، دار الشروق.
الشعراوي، محمّد متولي (1977م): تفسیر الشعراوي الخواطر، مطابع أخبار الیوم.
الشوکاني، محمّد بن علي (2007م): فتح القدیر الجامع بین فن الروایة والدرایة من علم التفسیر، دار الکتب العلمیة.
کمال الدین، حازم علي (1999م): دراسة في علم الأصوات، القاهرة، مکتبة الآداب.
عزّالدین، علي السیّد (1986م): التکریر بین المثیر والتأثیر، ط 2، عالم الکتب.
الصّغیر، محمّد حسین علي (2000م): الصّوت اللغوي في القرآن، ط 1، بیروت، دار المؤرّخ العربي.
عبّاس، حسن (1998م): خصائص الحروف العربیّة ومعانيها، منشورات إتحاد الکتاب العرب.
مبارک، محمّد الصاوي محمّد (1992م): البحث العلمي أسسه وطریقة کتابته، القاهرة، المکتبة الأکادیمیة.
نجّاریان، ماجد (1395ش): الدلالة الصّوتيّة في القرآن الکریم، إصفهان،کتابنامه نجف.
الکتب الفارسیة
 قویمی، مهوش (1383ش): آواها والقاها رهيافتی به شعر اخوان ثالث، چاپ اول،تهران، هرمس.
الرسائل الجامعیة
عبد الرحمن، مروان محمّد سعید (2006م): «دراسة أسلوبیة في سورة الکهف»، الأطروحة لنیل إلی درجة الماجستیر، جامعة النّجاح الوطنیّة. نابلس.
المقالات
بریمة، خالد یوسف مرجب (2017م): «تناغم الصّوت والحرف والمعنی في اللفظ القرآني»، مجلة کلیة التربیة للعلوم والآداب، العدد 1، صص12-1.
السلامي، عمار عبد الأمیر (2016م): «دلالة المکان في صورة الجنّة والنار»، مجلة کلیة التربیة للبنات، السنة 10، العدد 19، صص 242-217.
السلمي، عبدالرحمن بن رجاء اللّه (1435ق): «التناسق الصوتي في القرآن الکریم، سورة مریم أنموذجاً»، مجلة معهد الإمام الشاطبي للدراسات القرآنیة، العدد 17، صص 350-307.
جنان، محمّد مهدي (2010م): «الإیقاع الصّوتي الإیحائي في سیاق النصّ القرآني»، مجلة کلیة التربیة للبنات، المجلد 21/4، صص 841-830.
زهار، محمّد، والصالح قسیس (2013م): «من وظایف الصّوت وجمالیة الإیقاع في النصّ الشعري الجزایري نماذج من قصیدة "فتاة الطهر "لسعد مردف»، مجلة الممارسات اللغویّة، العدد 20، صص 21-44.
عبد العزیز محمّد عبد السند، عازة (2016م): «البعد التصویري والإیحائي للإیقاع الصّوتي»، النصّ القرآني أنموذجاً، مجلة کلیة اللغة العربیّة، المجلد 35، العدد 2، صص 1433-1355.