تهران، خیابان ولی عصر(عج)، خیابان توانیر، محله نظامی گنجوی، کوچه هفت پیکر(8)، خیابان نظامی گنجوی، پلاک33، موسسه آموزش عالی بیمه اکو دانشگاه علامه طباطبایی، طبقه6، اتاق 607، انجمن ایرانی زبان وادبیات عربی، کدپستی: 1434863111

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه علامه طباطبایی

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)، قزوین

چکیده

آوازه شعری شرف‌الدین محمد بن سعید بوصیری، برخاسته از مدایح نبوی به‌ویژه قصیده «الکوکب الدریة فی مدح خیر البریة»، معروف به «برده» است، که از نمونه‌های ناب شعر عربی و محل توجه ادباست. این قصیده از سوی خیل عظیمی از شاعران متأخر، تقلید شده، که از زیباترین نمونه‌های این تقلید، می‌توان به قصیدة طولانی «علی احمد باکثیر»، با عنوان «نظام البردة» یا «ذکری محمد (ص)» اشاره کرد. باکثیر این شعر خود را بر طریقه «برده بوصیری» به رشته نظم درآورده‌است؛ با این تفاوت که قصیدة وی، مدح خالص به شمار نمی‌آید؛ بلکه به دنبال هدف دیگری بوده که آن، پایبندی به مسائل اساسی امت اسلامی است. وی در این مدح پیامبر، با استعانت از وجود مقدس حضرت رسول اکرم (ص)، در مقابل تجاوز صهیونیسم و غرب، به مرزهای اسلام ایستادگی کرده، و به همین جهت قصیدة وی، رنگ‌و‌بوی سیاسی دارد، و دغدغه‌های دینی و وطنی بر آن چیره شده‌است. لذا شعر وی، از نمونه‌های بارز شعر مقاومت به شمار می‌آید. این مقاله، سبک شعری دو قصیدة «برده بوصیری» و «نظام البرده باکثیر» را بررسی کرده، و آن دو را از نظر ساختار کلی، تصویر شعری، عاطفه، موسیقی، و زبان شعری به صورت بررسیِ موضوعی ـ تحلیلی، مورد نقد قرار داده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

المصادر
أ) الکتب
أبو زید، سامی یوسف (2012م)، تذوق النص الأدبی، ط1، عمان: دارالمسیرة.
أبو شریفة، عبدالقادر (1990م)، مدخل إلی تحلیل النص الأدبی، عمان: دار الفکر.
ابن رشیق، أبوعلی الحسن القیروانی (1981م)، العمدة فی محاسن الشعر وآدابه ونقده، تحقیق: محمد محی‌الدین عبدالحمید، ط1، بیروت: دار الجبل.
باشا، موسی عمر (1989م)، تاریخ الأدب العربی فی العصر المملوکی، ط1، بیروت: دارالفکر المعاصر.
بدوی، أحمد أحمد (دت)، أسس النقد الأدبی عند العرب، القاهرة: دارنهضة مصر.
بدوی، عبده (1992م)، قضایا حول الشعر، القاهرة: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
بوصیری، محمد بن سعید (2007م)، الدیوان، ط1، بیروت: دارالمعرفة.
التفتازانی، سعد الدین (1427 ق)، شرح المختصر، ط2، قم: منشورات إسماعیلیان.
جاحظ، عثمان (1990م)، البیان والتبیین، تحقیق محمد عبدالسلام هارون. ط1، بیروت: دارالجیل.
الجرجانی، عبدالقاهر (1984م)، دلائل الإعجاز، تحقیق: محمود محمد شاکر، القاهرة: مکتبة الخانجی.
الدایة، فایز (1996م)، جمالیات الأسلوب، بیروت: دارالفکر المعاصر.
الزرکلی، خیر الدین (1989م)، الأعلام، الجزء السادس، ط8، بیروت: دار العلم الملایین.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (2007م)، الأعلام، الجزء الرابع، ط17، بیروت: دار العلم الملایین.
السومحی، عبدالله (1997م)، علی أحمد باکثیر حیاته وشعره الوطنی والإسلامی، بیروت: دارالنهضة.
الشایب، أحمد (1937م)، أصول النقد الأدبی، ط8، القاهرة: مکتبة النهضة المصریة.
الصفدی، صلاح الدین (1974م)، الوافی بالوفیات، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
عباس، إحسان (دت)، فنّ الشعر، ط3، بیروت: دار الثقافة.
عتیق، عبد العزیز (دت)، فی النقد الأدبی، ط1، بیروت: دار المعرفة.
العسکری، أبو هلال (1984م)، الصناعتین الکتابة والإنشاء، تحقیق: مفید قمیحة، ط2، بیروت: دار الکتب العلمیة.
عیّاد، شکری (1992م)، البلاغة والنقد، ط9، السعودیة، وزارة المعارف السعودیة.
قدامة بن جعفر (دت)، نقد الشعر، تحقیق: محمد عبد المنعم الخفاجی، بیروت: دار الکتب العلمیة.
سیدقطب (1994م)، التصویر الفنی فی القرآن، بیروت: مکتبة القرآن.
مبارک، زکی (1935م)، المدائح النبویة فی الأدب العربی، ط1، بیروت: منشورات المکتبة المصریة.
المصری، محمد عبد الغنی (2002م)، تحلیل النص الأدبی بین النظریة والتطبیق، ط1، عمان: مؤسسة الوراق.
ب) المقالات
القاعود، حلمی محمود (1980م)، «مطولة باکثیر الإسلامیة»، مجلة شعر، العدد 18.
ج) المواقع الإلکترونیة
باکثیر، علی أحمد (2014م)، «نظام البردة»: www. bakatheer. Com