مجلة الجمعية الإيرانية للغة العربية وآدابها، فصلية علمية محکمة

طهران، شارع وليعصر(عج)، شارع توانير، حي نظامي كنجوي، زقاق هفت بيكر(٨)، شارع نظامي كنجوي، بناء رقم ٣٣، مؤسسة بيمه اكو للتعليم العالي، جامعة علامة طباطبائي، الطابق ٦، الغرفة ٦٠٧، اللجنة الإيرانية للغة العربية وآدابها، الرمز البريدي ١٤٣٤٨٦٣١١١

العدد الحالي

بالعدد

بالمؤلف

بالموضوع

فهرس المؤلفين

فهرس الكلمات الرئيسية

عن الدورية

الأهداف والنطاق

هيئة التحرير

أخلاقيات النشر

قواعد البيانات المفهرسة

روابط متعلقة

الأسئلة الأكثر شيوعاً

عملية مراجعة النظراء

الأخبار

بيت الحکمة و تأثيره في تطور الثقافة العربية و أدبها في العصر العباسي الأوّل

المؤلفون

المستخلص

لبيت الحکمة مکانة ممتازة و خاصّة في حرکة الترجمة في العهد العباسي. الراجح أنّ «المأمون» هو مؤسسه. نشأته أدّت إلي تطوّر الفلسفة و الکلام بين العرب. مؤيّد هذا الأمر ظهور «الفارابي» الذي تلمّذ علي «متّي بن يونس» أحد مترجمي بيت الحکمة و أيضاً ظهور الفيلسوف «يحيي بن عديّ»، تلميذ «الفارابي». کان «يحيي »من مترجمي بيت الحکمة أيضًا. من أعلام هذا المعهد و ذوي الأثر البارز الذين حضروا فيه من مختلف العلوم نستطيع أن نشير إلي «الکندي» من النابغين في الفلسفة، و«الخوارزمي» الرياضيّ و «الفرّاء» النحويّ و «ابن الروميّ» الشاعر الفلسفي و «سهل بن هارون» رئيس بيت الحکمة لحقبة من الزمن، و من المترجمين نشير إلي «ابن المقفّع »و «آل حُنين» و «آل نوبخت» و .. .
ليس لبيت الحکمة أثر في نقل الشعر غير العربي إل‍ي الشعر العربي. الراجح أنّ له أثراً في الشعر التعليمي، حين نظم «عبد الحميد أبّان اللاحقي» کليلة و دمنة مأخوذا من الادب الايرانيّ. أمّا في باب الأدب المنثور فانحصرت نشاطاته ضمن نطاقه و استطاع أن يوثّر تأثيرًا کبيرًا في الأدب العربي و ثقافته بأخذ کتب الأدب الإيراني لاسيّما «کليلة و دمنة» و تأليف الکتب المتأثّرة منه کَـ «ألف ليلة و ليلة»، «ثُعلة و عُفرة» لِسهل بن هارون، «فاکهة الخلفاء و مناظرة الظرفاء» لابن عربشاه، «الصادح و الباغم »لابن الهَبّارية، «القائف» لأبي العلاء المعرّي، «عيون الحکمة» للمأمون و إحدي «رسائل اخوان الصفا» اخوان الصّفا و ....

الكلمات الرئيسية

عنوان المقالة [Persian]

«بیت الحکمه» و تاثیر آن بر غنابخشی فرهنگ و ادب عربی در عصر اول عباسی

المؤلفون [Persian]

  • منوچهر نصیرپور
  • حمیده امجدی قره کوشن

المستخلص [Persian]

«بیت الحکمة» «بغداد» (218-136هـ.ق) - به عنوان مهم‌ترین کتابخانه در جهان اسلام که اغلب «مأمون» معتزلی را مؤسس آن می‌دانند- در جریان نهضت ترجمه و پیشرفت دیگر علوم عربی در زمینه‌های ادبی و غیر ادبی، از جمله فلسفه، نقش موثری داشت. شاهد آن، ظهور «فارابی» شاگرد «مَتّی بن یُونس» از مترجمان «بیت الحکمه» است و فیلسوفانی مثل «کِندی» و ریاضی‌دانانی چون «خوارزمی»، می­باشد.«بیت الحکمه» مدیرانی چون «سَهل بن هارون» و مترجمانی چون «ابن مقفع»، «آل حُنَین» و «آل نوبَخت» ونحویانی مثل «فَرّاء» و برخی سرایندگان شعر فلسفی مانند «ابن رومی»... داشته است. بر اساس منابع موجود، این مکان تأثیری در ترجمة شعر غیر عربی به عربی نداشته است؛ اما در زمینه ادبیات منثور، توانست با بهره­گیری از کتب ادب پارسی چون «کلیله و دمنه» و تألیف کتب متأثر از آن چون «ألف لیلة و لیلة» و«ثُعلَة و عُفرَة»«سهل بن هارون»،«عیون الحکمة» ،«مأمون»،«القائف» «ابوالعلاء معری»، «فاکهة الخلفاء و مناظرة الظرفاء» «ابن عربشاه»، «الصادح و الباغم» «ابن الهَبّاریه» و یکی از رسایل«اخوان الصفا» و خلق شعر تعلیمی، تأثیرات فراوانی در ادبیات عربی بر جای گذارد.

الكلمات الرئيسية [Persian]

  • کتابخانه
  • بیت الحکمة
  • مأمون
  • جنبش ترجمه
  • شعر تعلیمی
  • کلیله و دمنه
المراجع
صفا، ذبیح الله، تاریخ ادبیات ایران، تهران، چاپ سوم ، ج 1 ، 1362ش.
- ابن ابی أصیبعه، عیون الانباء فی طبقات الأطباء ، ترجمه سید جعفر غضبان و محمود نجم آبادی، تهران، دانشگاه تهران ،ج 1، 1349.
- ابن القفطی ، تاریخ الحکماء ، ترجمه بهین دارایی ، تهران ، دانشگاه تهران، 1348ش.
- ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ترجمة محمدرضا تجدد، تهران، اساطیر، چاپ اول ، 1381ش.
- الجر، خلیل و الفاخوری، حنا، تاریخ فلسفه در جهان اسلامی، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، چاپ سوم، 1367ش.
- العاکوب، عیسی، تأثیر پند پارسی بر ادب عربی، ترجمة عبدالله شریفی خجسته، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول،1374ش.
- الفاخوری،حنا،تاریخ ادبیات زبان عربی،ترجمة عبدالمحمد آیتی،تهران،توس،چاپ ششم، 1383ش.
 - امین ، احمد ، پرتو اسلام ( ضحی الاسلام ) ، خلیلی اقدام، عباس، تهران، شرکت نسبی حاج محمد حسین اقبال و شرکا، چاپ دوم ، 1336ش.
- اولیری، دلیسی، انتقال علوم یونانی به عالم اسلامی،ترجمة احمد آرام، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، چاپ دوم، 1374ش.
- حقیقت، عبدالرفیع، تاریخ جنبش های مذهبی در ایران، تهران، کومش، چاپ اول، 1375ش.
- خفاجی، محمد عبدالمنعم، ادبیات عرب دورة اول عباسی، ترجمة زهرا عمرانی، تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی تبریز، چاپ اول، 1383ش.
- روزنتال، فرانتز، میراث کلاسیک اسلام، ترجمه علیرضا پلاسید، تهران، طهوری، چاپ اول ، 1385ش.
- زیدان، جرجی، تاریخ تمدن اسلام، ترجمۀعلی جواهر کلام، تهران، امیرکبیر، چاپ هشتم،ج2و3 1373ش.
ـ صادقی، مصطفی،  فهرس المقالات التاریخیة، قم، پژوهشکدة حوزه و دانشگاه، چاپ اول،1380ش.
- صفا، ذبیح اله، تاریخ علوم عقلی در تمدن اسلامی تا اواسط قرن پنجم هجری، تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ پنجم، ج 1، 1374ش.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ترجمة ابوالقاسم پاینده، اساطیر، ج 13، 1364ش.
- عبدالقاهر بغدادی، ابومنصور، تاریخ مذاهب اسلام ( الفرق بین الفرق )، ترجمة محمد جواد مشکور، تبریز، کتابفروشی حقیقت ، 1333ش.
- عُطیمی، عباسعلی ، شرح حال و آثار ابن مقفع ، تهران ، فرخی ، بی تاریخ.
- گوتاس، دیمیتری، تفکر یونانی فرهنگ عربی، ترجمه محمد سعید حنایی کاشانی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، چاپ اول، 1381ش.
- لوبون، گوستاو، تمدن اسلام و عرب، ترجمة سید محمد تقی فخر داعی گیلانی، بنگاه مطبوعاتی علی اکبر علمی،  چاپ چهارم، 1334ش.
- مددپور، محمد، حکمت دینی و یونان زدگی در عالم اسلامی از آغاز تا عصر ابن خلدون، تهران، مرکز مطالعات شرقی فرهنگ و هنر، 1374ش.
- ممتحن، حسینعلی، نهضت شعوبیه جنبش ملی ایرانیان در برابر خلافت اموی و عباسی، تهران، علمی و فرهنگی، چاپ اول، 1385.
- میه لی، آلدو، علوم اسلامی و نقش آن در تحول علمی جهان، ترجمه محمد شجاع رضوی و اسدالله علوی، مشهد، بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی ، چاپ دوم ، 1379ش.
- ولایتی،علی اکبر،پویایی فرهنگ وتمدن اسلام و ایران،وزارت امورخارجه،چاپ چهارم،ج1، 1384ش.
_ وراوینی، سعدالدین، مرزبان نامه، تصحیح محمد روشن، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
_ وراوینی، سعدالدین، مرزبان نامه، تصحیح خلیل خطیب رهبر، تهران، انتشارات صفی علی شاه، چاپخانة مروی، چاپ ششم، 1375ش.
_ ابن عربشاه، فاکهة الخلفاء و مُفاکهة الظرفاء، تحقیق و تقدیم د.حسن عاصی، بیروت، دار المواسم،الطبعة الأولی، 1415ه / 1995م.
- الاعظمی، اورنگ زیب، حرکة الترجمة فی العصر العباسی، بیروت، دارالحرف العربی، چاپ اول، 2005م.
- امین، احمد، ضحی الاسلام، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ دهم ، ج 2، بی تاریخ.
_ البرقوقی، عبدالرحمن، شرح دیوان المتنبی، بیروت، دارالکتاب العربی،1407هـ /1986م.
- بروکلمان، کارل، تاریخ الادب العربی، مصر، المنظمة العربیة للتربیة و الثقافة و العلوم، ج 2، بی تاریخ.
- البستانی، سلیمان، الیاذة هومیروس، ج1،1994م.
- حسین، طه، من تاریخ الادب العربی العصر العباسی الاول، بیروت، دارالعلم للملایین، ج2، 1982م.
- خطیب بغدادی، حافظ، تاریخ بغداد أو مدینة السلام، قاهرة، مکتبة الخانجی، چاپ اول، ج10، 1931م.
- رفاعی، احمدفرید، عصر المأمون، قاهرة، دارالکتب المصریة، چاپ چهارم، ج 1و3، 1928م.
- ضیف، شوقی، تاریخ الادب العربی العصر العباسی الثانی، قاهرة، دار المعارف، ج4، بدون تاریخ.
- کرد علی، محمد، الاسلام و الحضارة العربیة، قاهرة، لجنة التألیف و الترجمة و النشر، ج 2، 1936م.
- المعری، ابوالعلاء، رسالة الغفران، بیروت، دارصادر، بدون تاریخ.
- ساغروانیان، سیدجلیل، «پژوهشی در مآخذ الفهرست ابن ندیم»، از مجموعه مقالات کنگره بین المللی کتاب و کتابخانه در تمدن اسلامی، تنظیم محمد فرحزاد، مشهد، بنیاد پژوهش های اسلامی، چاپ اول، ج4 ،1383ش.
- فانی، کامران، «بیت الحکمه و دارالترجمه»، از برگزیده مقاله های نشر دانش 3 دربارة ترجمه، زیر نظر نصراله پورجوادی، مرکز نشر دانشگاهی، 1376ش.
- مدکور، ابراهیم، «نهضت ترجمه در جهان اسلام»، از برگزیده مقاله های نشر دانش 3 دربارة ترجمه، زیر نظر نصراله پورجوادی، ترجمه اسماعیل سعادت، مرکز نشر دانشگاهی، 1376ش.
- مرعشی نجفی، سید محمود،  «نظام کتابداری اسلامی در سده های سوم تا هشتم ه.ق،» از مجموعه مقالات کنگره بین المللی کتاب و کتابخانه در تمدن اسلامی،تنظیم محمدفرحزاد، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی، چاپ اول، ج4،1383ش.
- ورزگر، مینو، «سیر و تحول ترجمه در ایران از دوران کهن تا عصر مغول»، از مجموعه مقالات دومین کنفرانس بررسی مسایل ترجمه، به کوشش عباسعلی رضایی و کاظم لطفی پور ساعدی، تبریز ، انتشارات دانشگاه تبریز، چاپ اول، 1373ش. 
- کراوس، پول، التراجم الارسططالیة المنسوبة إلی ابن المقفع، از التراث الیونانی فی الحضارة الاسلامیة، جمع آوری عبدالرحمن بدوی، قاهرة، دارالنهضة العربیة، الطبعة الثالثة، 1965م.
- مایرهوف، ماکس، من الاسکندریة الی بغداد، از التراث الیونانی فی الحضارة الاسلامیة، جمع آوری عبدالرحمن بدوی، قاهرة، دارالنهضة العربیة، الطبعة الثالثة ،1965م.
مجلة الجمعية الإيرانية للغة العربية وآدابها، فصلية علمية محکمة
المجلد 5، العدد 12 - الرقم المسلسل للعدد 12
نوفمبر 1430
الصفحة 135-155
ملفات
تاریخ المقال
  • تاريخ الاستلام: 08 يوليو 2012
  • تاريخ القبول: 08 يوليو 2012
شارك
إرسال الاستشهاد إلى
الإحصائيات