تهران، خیابان ولی عصر(عج)، خیابان توانیر، محله نظامی گنجوی، کوچه هفت پیکر(8)، خیابان نظامی گنجوی، پلاک33، موسسه آموزش عالی بیمه اکو دانشگاه علامه طباطبایی، طبقه6، اتاق 607، انجمن ایرانی زبان وادبیات عربی، کدپستی: 1434863111

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه فرهنگیان ـ تهران

چکیده

حروف سنگ بنای بررسی هر متن ادبی را تشکیل می‌دهند، زیرا به دلیل داشتن صفات و ویژگی‌هایی خاص، بازتاب فضای معنایی قصیده، و حالات روحی شاعرند. حروف به‌کاررفته در شعر همچون آیینه‌ای، افکار و منویّات موردنظر شاعر را به خواننده نشان می‌دهند. بر این اساس پژوهش حاضر به بررسی سازوکارهای آوایی یکی از مهم‌ترین سوگنامه‌های شعر معاصر عرب که حاصل احساسات و عواطف راستین خالق آن یعنی نزار قبانی است، پرداخته، و مؤلفه‌های آوائی اساسی آن را بررسی نموده است که قصیده بر آن بنا گشته است. این پژوهش همچنین با سازوکارهای تطبیقی به بررسی یکی از عرصه‌های مهم تحلیل زبانی یعنی تحلیل آوائی قصیده و نقش آن در کشف علل انسجام معنایی پرداخته، و با رویکرد نقد آوائی به تعیین چارچوب معیارهای زیبایی‌شناختی و ارتباط آن با حروف اقدام نموده و قصیده مذکور را بررسی نموده است.پژوهش حاضر با استفاده از روش آماری و توصیفی به دنبال تحلیلی واقع‌بینانه قصیده از منظر زبانی و آوائی است. ازجمله نتایج تحقیق می‌توان به این نکته اشاره کرد که در جای‌جای قصیده حاضر بین لفظ و معنا پیوند تنگاتنگی وجود دارد، و بررسی آماری حروف و مقاطع، و حروف رویّ آن از موفقیت شاعر در هماهنگی و انسجام بین لفظ و معنا در رثای همسرش «بلقیس راوی» حکایت می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

المصادر
ابن جنّی، أبوالفتح، (1956م)، الخصائص، تحقیق: محمد النّجار، ط1، مصر، دار الکتب المصریة.
أنیس، إبراهیم، (1987)، الأصوات اللغویة، مصر، مکتبة نهضة مصر.
أنیس، إبراهیم، (1952)، موسیقی الشعر، مکتبة الأنجلو المصریة.
بشر، کمال، (د.ت)، علم الأصوات، القاهرة، دار غریب للطباعة والنشر.
بکار، یوسف، (1997)، العروض والإیقاع، جامعة القدس.
حسان، تمام، (2001م)، اللغة بین المعیاریة والوصفیة، ط1، القاهرة، عالم الکتب.
حسنی عبدالجلیل، یوسف، (1998م)، التمثیل الصوتی للمعانی، ط1، القاهرة، الدار الثقافیة للنشر.
دی سوسیر، فردینان، (1987)، محاضرات فی علم اللسان العام، ترجمة، عبدالقادر قنینی، ط2، دار أفریقیا الشرق، الدارالبیضاء.
السعدنی، مصطفی، (د.ت)، البنیات الأسلوبیة فی لغة الشعر العربی الحدیث، الإسکندریة، منشأة المعارف.
سیبویه، أبو بشر (1982م)، الکتاب، تحقیق: عبدالسلام هارون، ط2، القاهرة، مکتبة الخانجی.
شاهین، عبدالصبور، (1980م)، المنهج الصوتی للبنیة العربیة، مؤسسة الرسالة.
عبدالتواب، رمضان، (1999م)، فصول فی فقه العربیة، ط6، القاهرة، مکتبة الخانجی.
عبدالجلیل یوسف، حسنی؛ (1998)، التمثیل الصوتی للمعانی، ط1، القاهرة، الدار الثقافیة للنشر.
عمر، أحمد مختار، (1981)، دراسة الصوت اللغوی، ط2، القاهرة، عالم الکتب.
عیاش، منذر، (1990م)، مقالات فی الأسلوبیة، دمشق، منشورات اتحاد کتاب العرب.
فاضل المطلبی، غالب، (1984م) أصوات اللغة العربیة، دائرة الشؤون الثقافیة والنشر.
کریم ذکی، حسام الدین، (د.ت)، الدلالة الصوتیة، دراسة لغویة لدلالة الصوت ودوره فی التواصل، ط1، مکتبة الانجلو المصریة.
مبروک، عبدالرحمن، (2002م)، من الصوت إلی النصّ، ط1، مصر، دار الوفاء للنشر.
مجاهد، عبدالکریم، (1986)، دراسات فی اللغة، بغداد، دار الشؤون الثقافیة.
الورقی، سعید، (2002م)، لغة الشعر العربی الحدیث، مقوماتها وطاقاتها الإبداعیة، الإسکندریة، دار المعرفة الجامعیة، الازاریطة.
الرسائل الجامعیة
بدیدة، رشید، (2010م)، البنیات الأسلوبیة فی مرثیة بلقیس لنزار قبّانی، رسالة جامعیة، جامعة الحاج لخضر ـ باتنة.
عناد أحمد قبها، مهدی، (2011م)، التحلیل الصوتی للنصّ؛ بعض قصار سور القرآن الکریم أنموذجاً، رسالة جامعیة، جامعة النجاح الوطنیة.
المقالات
الراجحی، عبده. «علم اللغة والنقد الأدبی»، مجلة مناهج النقد الأدبی المعاصر، المجلد الأول، العدد الثانی، ینایر 1981م، صص 72-96.
روشنفکر، ومحمدی، «قصیدة ابن الرومی فی رثاء ولده؛دراسة دلالیة»، پژوهشنامه نقد ادب عربی، الرقم 5، 1391ش، صص 45-73.