تهران، خیابان ولی عصر(عج)، خیابان توانیر، محله نظامی گنجوی، کوچه هفت پیکر(8)، خیابان نظامی گنجوی، پلاک33، موسسه آموزش عالی بیمه اکو دانشگاه علامه طباطبایی، طبقه6، اتاق 607، انجمن ایرانی زبان وادبیات عربی، کدپستی: 1434863111

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات تهران

2 استاد و عضو هیئت‌علمی گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه لبنانی بیروت

چکیده

نشانه‌شناسی عملیاتی اجرایی در متن است که سعی دارد از نشانه‌ها و علامت‌های الفاظ پرده بردارد تا خواننده بتواند به معانی مجهول تعابیر ادبی و فنی دست یابد. رمان «ذاکرة الجسد» (خاطرات تن) نیز نوشتة یکی از زنان رمان‌نویس مشهور الجزایری با نام احلام مستغانمی است که آثارش در میان خوانندگان برای خود جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده‌است. وجه تمایز این رمان از رمان‌های دیگر این است که سعی دارد سؤال‌های بسیاری را در ذهن خواننده برانگیزد تا بدین‌وسیله ذهن وی را بیدار کند و او را مجبور سازد تا برای الفاظ، مفاهیم و معانی دیگری را در نظر گیرد؛ چنان‌که در این رمان نیز اسم‌های دو شخصیت اصلی معانی متعدد و بدیعی را برای خواننده تداعی می‌کند. هدف از این نوشتار بیان میزان ارتباط این دو شخصیت با اسم‌هایشان است و اینکه نویسنده چه مقدار توانسته در انتقال افکار خود به خواننده از طریق این اسم‌ها موفق باشد. این مهم از طریق تحلیل نشانه‌شناسی انجام گرفته‌است. مهم‌ترین نتایجی که این مقاله بدان دست‌ یافته نشان می‌دهد اسم «خالد»، شخصیت محوری رمان، بر خلود و جاودانگی قهرمانان و مبارزان الجزایری دلالت دارد و رمزی است برای دعوت به ادامة راه و افکار آنان. نام‌های شخصیت زن داستان نیز «حیاة» و «احلام» است که نام «حیاة» بر معانی وطن، مادر و عشق دلالت دارد که همگی این معانی به‌نوعی با زندگی‌بخشی و حیات در ارتباط‌اند و «احلام» نیز بیانگر دو معنای متضاد خاطرات و رؤیاهای متحقق‌شده یا آرزوها و رؤیاهای دست‌نیافتنی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

المصادر
العربیة
ابن جنی، أبو الفتح عثمان؛ (م2008 /ق‏1429)، الخصائص، الطبعة الثالثة، بیروت.
ابن منظور، محمد بن مکرم؛ (لاتا)، لسان العرب، الطبعة الثالثة، بیروت: دارصادر.
بن عیاد، محمد؛ (2009)، مسالک التأویل السیمیائی، الطبعة الأولی، تونس: صفاقس.
بوشعیر سعید؛ (۱۹۹۰)، النظام السیاسی الجزائری، الجزائر: دار الهدى للطباعة والنشر والتوزیع.
تشاندلر، دانیال؛ (2008)، أسس السیمیائیة، ترجمة د. طلال وهبة، بیروت: المنظمة العربیة للترجمة.
الدرمکی، عائشة؛ (2012)، سیمیائیات التواصل الإشاری المصاحب للکلام، الطبعة الأولی، عمان: منشورات الدوسری.
دولودال، جیرار؛ (2011)، السیمیائیات أو نظریة العلامات، ترجمة:عبدالرحمن بوعلی، الطبعة الأولی، سوریا: دارالحوار.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ (لاتا)، مفردات ألفاظ قرآن، الطبعة الأولی، بیروت: دارالقلم.
فلاح، حسنیه؛ (2010)، الخطاب الواصف فی ثلاثیة لأحلام مستغانمی (ذاکرة الجسد، فوضی الحواس وعابر سریر)، الطبعة الأولی، الجزائر: دارالأمل.
کوبلی، بول؛ (2005)، علم العلامات، الطبعة الثانیة، ترجمة جمال الجزیری، مجلس الأعلی للثقافة.
عباس، حسن؛ (1998)، خصائص الحروف العربیة ومعانیها، منشورات اتحاد الکتاب العرب.
عبدالخالق، نادر أحمد؛ (2009)، الشخصیة الروائیة بین علی باکثیر ونجیب الکیلانی دراسة موضوعیة وفنیة، دارالعلم والإیمان.
عبدالنور، ناجی؛ (۲۰۰۶)، النظام السیاسی الجزائری من الأحادیة إلى التعددیة السیاسیة، الجزائر: مدیریة النشرلجامعة قالمه.
العربی الزبیری، محمد؛ (۱۹۹۹)، تاریخ الجزائر المعاصر، لاط، دمشق: اتحاد الکتاب العرب .
عسگری، ابوهلال؛ (1363)، الفروق فی اللغة، ترجمه وتصحیح: محمد علوی مقدم ودیگران، مشهد: آستان قدس رضوی.
فراهیدی، خلیل بن أحمد؛ (لاتا)، کتاب العین، الطبعة الثانیة، قم: هجرت.
نقاش، رجاء؛ (2007)، دراسة نقدیة وفکریة لروایة ذاکرة الجسد وروایة ولیمة لأعشاب البحر مع البحث عن أثرالحزبیة السیاسیة فی الأدب، لاط، القاهرة: أطلس للنشر والإنتاج الإعلامی.
مستغانمی، أحلام (2000)، ذاکرة الجسد، الطبعة الخامسة عشر، بیروت: دارالآداب.
الرسائل والأطروحات
اکبری‌زاده، فاطمة (1390)، مطالعه تطبیقی رمان‌های ذاکرة الجسد احلام مستغانمی و زویا پیرزاد در پرتو نظریه چندآوایی باختین، جامعة تربیت مدرس، بإشراف د.کبری روشنفکر، أطروحة الدکتوراه.
بلعباسی، فاطمه، (2012)، سیمیائیه النص لروایة عابر سریر لأحلام مستغانمی، جامعه الجزائر رساله ماحستیر
برکان، سلیم، (2004) النسق الایدئولوجی وبنیة الخطاب الروایی دراسة سوسیو بنائیة لروایة ذاکرة الجسد، جامعة الجزائر، بإشراف عبد الحمید بورایور، رسالة شهادة ماجستیر.
حامدی، سامیّة، (2008)، شعریّة النص الروائی فی الروایة(ذاکرة الجسد) لأحلام مستغانمی، الجزائر- باتنة: جامعة الحاج لخضر.
حنیش فیروز، (۲۰۰۷)، إشکالیة المجتمع المدنی والتحول الدیمقراطی فی الجزائر (2008 – 1989)، جامعة الجزائر، رسالة ماجستیر.
 المجلات
اکبری زاده، فاطمه والآخرون؛ (1393)، «دراسة سوسیوصیة فی روایه ذاکرة الجسد لأحلام مستغانمی»، مجلة دراسات فی اللغة العربیه وآدابها، ایران، العدد 19، صص1-24.
بشیر، تاوریریت؛ (1428)، «مفاتیح ومداخل النقد السیمیائی»، مجلة المعرفة، الکویت، العدد 526، صص54-74.
البطرس، عاطف؛ (1425)، «الدراسات والبحوث: روایة ذاکرة الجسد لأحلام مستغانمی والأفق المفتوح»، مجلة المعرفة، الکویت، العدد 493، صص102-110.
دقة، بلقاسم؛ (1424)، «علم السیمیاء فی التراث العربی»، مجلة التراث العربی، دمشق، العدد91، صص68-79.
عدالت نژاد، علی، (1393)، «تحلیل سبک‌شناختی آثار احلام مستغانمی با تکیه بر رمان ذاکرة الجسد»، المقال الذی ألقی فی مؤتمر الأدب المعاصر(الجزائر) فی جامعة شهید بهشتی بتهران
گنجی، نرگس والآخرون؛ (1392)، «مقایسه ساختار بازگشت زمانی در رمان «دو دنیا» نوشته گلی ترقی و رمان ذاکرة الجسد نوشته احلام مستغانمی»، مجله مطالعات داستانی، شماره 6، صص92-109.
المواقع الألکترونیة
صفحة خاصة لأحلام مستغانمی علی الفیسبوک facebook، تم المراجعة إلیها 5/9/93 فی الساعة الثالثة مساءً.
 htpps://fa.wikipedia.org