نوع مقاله : پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
چکیده
نظر به تحول ژانرهای ادبی همچون رمان، توصیف روایی نقشی سرنوشت‌ساز در روایتگری به خود گرفت تا جایی كه بسیاری از ادبای معاصر در صدد توضیح میزان اهمیّت وصف روایی و تأثیر بكارگیری آن در رمان جدید برآمدند؛ به چارچوب‌بندی اهداف توصیف روایی پرداختند تا جایگاه وصف را در رمان و داستان‌نویسی روشن سازند. وصف در رمان جدید، به اغراض پیشین آن همچون زیباسازی متن‌های روایی محدود نیست، بلكه اغراضی افزون بر ‘گذشته به خود گرفت و در رمان جدید، نقشی كاربردی یافت. این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی، بر موضوع زیبایی‌شناسی توصیف روایی در رمان قابیل أین أخوك هابیل تمرکز نموده است. رمان‌نویس لیبیایی كه جامعه عرب را با رمان‌هایی حاوی اندیشه‌های تازه بارور ساخت و پنجره‌ای را به جهان گشود. این رمان با زبانی ادبی، حكایت از اتفاقاتی دارد كه در زمان حكومت قرمانلی‌ها بر لیبی رخ داده است. این رمان برهه‌ای از تاریخ حكومت و فرزندانِ محمدعلی‌پاشا‌قرمانلی و رقابت بر تخت پادشاهی ترسیم می‌كند. این تحقیق در تلاش است با دقت نظر در توصیف شخصیّت‌ها، مكان‌ها و زمان‌های روایی، به تحلیل كارکرد‌های توصیف روایی بپردازد. از مهم‌ترین نتایج، اینكه ارتباطی تنگاتنگ میان وصف‌های بكار گرفته شده و اندیشه‌های رمان‌نویس وجود دارد و توصیف درونی شخصیّت‌های روایی از زیبایی و تأثیر بیشتری، برخوردار و وجود توصیف‌های و وقفه‌های توصیفی، به منزله چیستان‌هایی است که به اغراض زمان آینده در رمان اشاره دارد و توصیف مکان‌ها به منظور دلالت بر واقعی بودن رخدادها نزد خواننده و تحریک قوه تخیل او برای شناخت رخدادها، با زبانی ساده، گویا و ظریف است.
کلیدواژه‌ها
- بحراوي، حسن (1990)، بنیة الشكل الروائي، ط1، بیروت: المركز الثّقافي العربي.
- برنس، جیرالد (2003)، قاموس السردیّات، ترجمة السیّد الإمام، القاهرة: میریت للنّشر والمعلومات.
- بشلم، منی (2018)، شعریة الفضاء في الروایة الجدیدة (مقاربة تطبیقیّة في النقد الجغرافي)، ط1، الأردن، عالم الكتب الحدیث للنّشر والتوزیع.
- البیریس، ر.م (1982)، تاریخ الرّوایة الحدیثة، ترجمة:جورج سالم، ط2، بیروت: منشورات عویدات.
- الحوّ، شحاتة محمّد (2016)، تقنیات التفسیر السّردي (دراسة تطبیقیّة علی القصّة القصیرة والرّوایة عند أحمد ماضي)، القاهرة: عالم الكتب.
- دیفیز، ب.س (1996)، المفهوم الحدیث للمكان والزّمان، ترجمة:عطا السیّد، القاهرة: الهیئة المصریة العامة للكتاب.
- الزیتوني، لطیف (2002)، معجم مصطلحات نقد الرّوایة، ط1، لبنان: دار النّهار للنّشر.
- الشاذلي، عبد السلام محمّد (1985)، شخصیة المثقف في الروایة العربیّة الحدیثة، ط1، لبنان: دار الحداثة.
- عبدالغني، ریحاب (2016)، بنیة الرمز ودلالته في شعر محمود درویش، ط1، عمان: الوراق للنشر والتوزیع.
- العبیدي، سناء سلمان (2015)، الشخصیّة في الفن القصصي والرّوائي عند سعدي مالح، ط1، عمّان: دار غیداء للنّشر والتوزیع.
- عثمان، بدري (1986)، بناء الشخصیّة الرئیسیّة في روایات نجیب محفوظ، ط1، لبنان: دار الحداثة.
- علّوش، سعید (1985)، معجم المصطلحات الأدبیّة المعاصرة، ط1، بیروت: دار الكتاب اللبناني.
- العمّامي، محمّد نجیب (2010)، الوصف في النّص السّردي بین النّظریّة والإجراء، ط1، تونس: دار محمّدعلي للنّشر.
- عوض، عادل (2009)، تعدد الأصوات في الروايات المحفوظية، القاهرة: الهيئة المصرية العامة للكتاب.
- الفیصل، سمر روحي (2003)، الروایة العربیة البناء والرؤیا، دمشق: منشورات اتحاد الکتاب العرب.
- قاسم، سیزا (2004)، بناء الروایة (دراسة مقارنة في ثلاثیة نجیب محفوظ)، القاهرة: مهرجان القراءة للجمیع.
- القیرواني، الحسن بن رشیق (1964)، العمدة في محاسن الشّعر وآدابه ونقده، ترجمة وتحقیق: محمّد محي الدّین عبد الحمید، ط3، المجلّد الثّاني.
- الکردي، عبدالرحیم (2006)، السرد في الروایة المعاصرة (الرجل الذي فقد ظله نموذجاً)، ط1، القاهرة: مکتبة الآداب.
- الكوني، إبراهیم (2007)، قابیل أین أخوك هابیل؟، ط1، بیروت: المؤسّسة العربیّة للدراسات والنّشر.
- لحمداني، حمید (1991)، بنیة النص السردي (من منظور النقد الأدبي)، ط1، بیروت: المرکز الثقافي العربي للطباعة والنشر والتوزیع.
- محفوظ، عبداللطیف (2009)، وظیفة الوصف في الروایة، ط1، الجزائر: منشورات الاختلاف.
- مرتاض ،عبدالملك (1998)، في نظریة الروایة (بحث في تقنیات السّرد)، الكویت: عالم المعرفة.
- النعیمي، فیصل غازي (2009)، العلامة والروایة دراسة سیمیائیة في ثلاثیة أرض السواد لعبدالرحمن منیف، الأردن: دار مجدلاوي للنشر والتوزیع.
- نصیر، یاسین (1430)، الروایة والمكان، ط2، دمشق: دار نینوی للدراسات والنشر والتوزیع.
- همفري، روبرت (2000)، تيار الوعي ي الرواية الحديثة، ترجمة محمود الربيعي، القاهرة: دار غريب.
- دوسن، عائشة وحاجي، إیمان (2018)، بنیة الوصف ووظائفه في(رحیل المرافئ القدیمة) لغادة السمّان، مذكرة لنیل درجة الماجستیر، جامعة محمّد بو ضیاف، جمهوریّة الجزائر.
- العمایرة، حنان إبراهیم محمّد (2010)، الوصف في روایات حنان الشّیخ، أطروحة دكتوراه في اللغة العربیّة، الجامعة الأردنیة.
- مسلم، سومیة (2014): شعریة الوصف في روایة ثلاثیة غرناطة لرضوی عاشور، رسالة الماجستیر، الجزائر، جامعة العربي بن مهدي-أم البواقي-.
- أحمد، مرشد (2010)، جمالیّات الوصف في الرّوایة العربیّة،نشریة بحوث جامعة حلب- سلسلة الآداب والعلوم الإنسانیة، العدد 70، صفحة 207- 224.
- الشمالي، نضال محمدفتحي (2006)، الوصف في الخطاب الروائي وأبعاده التقنیة زیاد قاسم نموذجاً، مجلة دراسات، العلوم الإنسانیة والاجتماعیة، المجلد 33، العدد 1.
- عثمان، اعتدال (1998)، قراءة استطلاعیّة في أعمال إبراهیم الكوني، مجلّة فصول، المجلّد الثّالث عشر، العدد4، صفحة 227- 234.
- محبك، أحمد زياد (2000)، جماليات المكان في الرواية، مجلة الفيصل، العدد 286، يوليو/ أغسطس، الرياض.
- مهديزاده، محمود آبدانان وخیریّة عچرش ومعصومه تنگستاني (1440)، دراسة فنّ الوصف في روایة «الثّائر الأحمر» لعلي أحمد باكثیر، مجلّة اللغة العربیّة وآدابها، السنة 13، العدد 3، صفحة 379- 405.
', './data/iaall/coversheet/281663135309.jpg'))