طهران، شارع وليعصر(عج)، شارع توانير، حي نظامي كنجوي، زقاق هفت بيكر(٨)، شارع نظامي كنجوي، بناء رقم ٣٣، مؤسسة بيمه اكو للتعليم العالي، جامعة علامة طباطبائي، الطابق ٦، الغرفة ٦٠٧، اللجنة الإيرانية للغة العربية وآدابها، الرمز البريدي ١٤٣٤٨٦٣١١١

نوع المستند : علمی - پژوهشی

المؤلفون

1 دانش آموخته و مربی گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه پیام نور

2 استاد گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه تهران

3 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه پیام نور

4 استاد گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه پیام نور

المستخلص

گونه‌شناسی، با پیش‌فرض قراردادن معیارهایی خاص، به دنبال انتظام پدیده ها در مجموعه‌ای منسجم است. بریمو گونه‌شناسی مبتنی بر روش را که براساس یک روش بنا شده است و در عمل گونه‌شناسی خاصی را ارائه می دهد، بر سه مبنای متفاوت بیان کرده است. یکی از مبانی مورد تاکید وی، گونه‌شناسی کارکردگرا است. بدین منظور پژوهش حاضر، با استفاده از گونه‌شناسی مبتنی بر روش آلبر بریمو، در صدد پاسخگویی به این مساله است که کاربرد احادیث تفسیری در تفسیر مجمع البیان چیست و پراکندگی آماری آنها در این تفسیر چگونه است؟ روش پژوهش، توصیفی- تبیینی- تحلیلی است و ابزارهای گرد آوری اطلاعات، مجلدات تفسیر مجمع البیان و تمام منابع مکتوب و الکترونیکی با موضوعات گونه شناسی و تحلیل و بررسی روایات تفسیری می باشد. در این راستا تمام روایات تفسیری مجمع البیان بر پایة گونه‌شناسی کارکردگرا، گونه‌بندی شدند. گونه‌شناسی کارکردگرا که نوع خدمات احادیث در رابطه با قرآن را مشخص می‌کند، شامل کارکردهای شناختی، ادبی- لغوی، تبیینی و تاسیسی – تشریعی می‌باشد. یافته‌های پژوهش حاضر نشان داد، 2385 روایت تفسیری، تحت چهار کارکرد فوق، دوازده گونه‌ی اصلی، و سی و چهار ریزگونه جانمایی شد. روایات با کارکرد تبیینی، با آمار 65 درصد، بیشترین تعداد را دارا بودند؛ کارکرد شناختی، 27 درصد، کارکرد ادبی 5 درصد و کارکرد تاسیسی – تشریعی، 3 درصد، بودند. نتایج پژوهش، دلالت بر دسته‌بندی و انتظام روایات در تفسیر مجمع البیان دارد و نقش تبیینی روایات تفسیری، در میان سایر کارکردها مشهود تر است که در راستای دیدگاه مفسر مجمع‌البیان بررسی و ارائه گردید.

الكلمات الرئيسية

عنوان المقالة [Persian]

التصنيف الوظيفي للروايات التفسيرية لمجمع البيان على أساس نظرية بريمو

المؤلفون [Persian]

  • عاطفه قرشی 1
  • مجید معارف 2
  • علیرضا دل افکار 3
  • محمد هادی امین ناجی 4

1 دانش آموخته و مربی گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه پیام نور

2 استاد گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه تهران

3 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه پیام نور

4 استاد گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه پیام نور

المستخلص [Persian]

يسعى علم التصنيف، من خلال الوضع المسبق لمعايير معينة، إلى تنظيم الظواهر في مجموعة متماسكة مترابطة. فيصف بريمو تصنيفًا ينطلق من المنهجية التي تتبنى القيام على أسلوب محدد، ما يقدّم عمليّاً تصنيفاً مميزاً، وذلك على أساس ثلاثة معايير متباينة. فإحدى هذه المعايير التي يؤكّد عليها، هي علم التصنيف الوظيفي. فاستهدفت هذه الدراسّة بغية ذلك، أن تقدم إجابة عن هذه الإشكالية: كيف استعملت الأحاديث التفسيرية في مجمع البيان وماهي أبعادها الوظيفية وتواتراتها الإحصائية في هذا التفسير؟ المنهج الذي سار عليه هذا البحث هو المنهج الوصفي- التوضيحي- التحليلي وأما الآليات والأدوات التي اعتمد عليها حشداً للمعلومات فهي مجلدات تفسير مجمع البيان وجميع المصادر المكتوبة والإلكترونيّة ما تختص بعلم التصنيف وتحليل ودراسة الروايات التفسيريّة. فمن هنا تمّ تصنيف جميع روايات مجمع البيان التفسيريّة على أساس علم التصنيف الوظيفيّ. يشمل التصنيف الوظيفي الذي يحدد نوعيّة خدمات الأحاديث تجاه القرآن الكريم، الوظائف المعرفية والأدبية المعجمية والتفسيرية والتأسيسية التشريعية. ما توصل إليه البحث من نتائج يبيّن أنّ 2385 رواية تفسيرية وضعت في إطار الوظائف الأربعة المذكورة أعلاه، وهي توزعت بين 12 نمطاً أساسيّاً و 34 نمطاً جزئياً. وكانت الروايات ذات الوظيفة التوضيحية هي التي تحطم الرقم القياسي مقارنة لأخرى الروايات، بنسبة 65 بالمئة؛ وكانت الوظيفة المعرفية 27بالمئة، والوظيفة الأدبية 5٪ بالمئة، والوظيفة التشريعية التأسيسية 3٪ بالمئة. ومن ثمّ تدلّ نتائج البحث أكثر ما تدلّ على تنظيم روايات مجمع البيان وتصنيفها وأنّ هناك يأتي دور الروايات التفسيرية بامتياز ويبرز بروزاً قاتماً مقارنة لأخرى الوظائف التي درست وقدّمت من منظور مفسر مجمع البيان.     

الكلمات الرئيسية [Persian]

  • مجمع البیان فی تفسیر القرآن
  • نظرية ألبرت بريمو
  • التصنيف الوظيفي
  • روايات تفسيرية
 
 
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، (1412ق)، المفردات فی غریب القرآن،  دمشق، بیروت: دار العلم دار الشامیه. ##
 
طبرسی، فضل بن حسن، (1372ش)، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات ناصرخسرو. ##
 
مصطفوی، حسن، (1360ش)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. ##
 
معرفت، محمد هادی، (1418ق)، التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، مشهد: الجامعه الرضویه. ##
 
رضایی اصفهانی، محمد علی، (1382ش)، درسنامه روش­ها و گرایش­های تفسیری قرآن؛ قم: مرکز جهانی علوم اسلامی. ##
 
ساروخانی، باقر، (1376)،  دایره المعارف علوم اجتماعی؛تهران: کیهان. ##
 
محمدی ری شهری، محمد، (1390ش)، درآمدی بر تفسیر جامع روایی؛  قم: موسسه علمی و فرهنگی دار الحدیث. ##
 
نصیری، علی، (1386ش)، رابطه‌ی متقابل کتاب و سنت؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. ##
 
نکونام، جعفر، (1380ش)، درآمدی بر تاریخ‌گذاری قرآن؛ تهران: نشر هستی نما. ##
 
قرشی، سیده عاطفه، (1399ش)، «گونه‌شناسی روایات تفسیری مجمع‌البیان با تاکید بر گونه‌شناسی کارکردی»: رساله دکتری، رشته الهیات، گرایش قرآن و حدیث، دانشگاه پیام نور مرکز تهران جنوب. ##
 
بریمو، آلبر، (1357ش)، «گونه‌شناسی در بررسی‌های اجتماعی»؛ نامه پژوهشکده، سال دوم، شماره 1،  37-42. ##
 
راد، علی، (1393ش)، «گونه‌شناسی احادیث تفسیری؛ از نظریه تا تطبیق»؛ تفسیر اهل‌بیت، دوره 2، شماره1، 6-34. ##
 
ساروخانی، باقر و دیگران، (1391ش)، «تاکسونومی عددی و کاربرد آن در تحقیقات اجتماعی»؛ جامعه‌شناسی تاریخی، دوره 4، شماره 1،  171-194. ##
 
فرهادی، مرتضی،(1381ش)، «نقد آراء در تعاریف و نظریه‌های گونه‌شناسی یاریگری»؛ نامه انسان شناسی، دوره 2، شماره 1، 101-122. ##
 
مصلائی‌پور یزدی، عباس و دیگران، (1389ش)، «گونه‌شناسی روایات تفسیری امام رضا»؛ حدیث پژوهی، دوره، شماره 3، 37-66. ##
 
معارف، مجید،(1385ش)، «گونه‌شناسی تبیین واژگان دینی در روایات معصومان»؛ مقالات و بررسی‌ها، دفتر 79، 149-167. ##
 
مهریزی، مهدی، (1389ش)، «روایات تفسیری شیعه، گونه‌شناسی و حجیت»؛ علوم حدیث، دوره 15، شماره ی 1، 3-36. ##