تهران، خیابان ولی عصر(عج)، خیابان توانیر، محله نظامی گنجوی، کوچه هفت پیکر(8)، خیابان نظامی گنجوی، پلاک33، موسسه آموزش عالی بیمه اکو دانشگاه علامه طباطبایی، طبقه6، اتاق 607، انجمن ایرانی زبان وادبیات عربی، کدپستی: 1434863111

نویسندگان

چکیده

تموز یا دوموزی یکی از خدایان اساطیری میان رودانی است که نماد باروری، شکوفایی و خیزش بوده است.‌ چکامه سرایان معاصر عراق و سوریه برآنند تا با به‌کارگیری چنین نمادی در برابر ناکامی‌های سیاسی و اوضاع نابسامان کشورهای عربی به اعتراض برخیزند و با اشاره به عظمت و شکوه گذشته دو سرزمین و نمادهای خیزش آن، از زمان‌های دور خود یاد کنند. مقاله پیش رو پژوهشی است که به بررسی کارکردها و جنبه‌های گوناگون این خدای اساطیری در آثار مشاهیر شعر نو در عراق و سوریه می‌پردازد و از طریق کاوش در چکامه‌های آنان، اندیشه‌های انقلابی و ملی‌گرایانه هریک را بازتاب می‌دهد؛ اندیشه‌ای که با به‌کارگیری شخصیت نمادین تموز، خواستار قیامی مردمی و فراگیر در برابر اهریمن ظلم و فساد و تباهی است، در لابه‌لای خطوط این پژوهش، نگارندگان تلاش می‌کنند وجه اشتراک این پیشگامان را در ارائه تصویر «سرزمین خراب» از جهان امروز عرب روشن سازند؛ تصویری که بیش از هر چیز متأثر از اندیشه‌های غربی به‌ویژه سروده «سرزمین خراب» تی‌اس‌الیوت است و در سروده تموزی «أنشودة‌المطر» سیاب به نقطه اوج خود می‌رسد. در این مقاله همچنین تلاش بر آن است تا آرمانشهر ذهنی چکامه سرایان عرب را که با جلوه‌های گوناگون اسطوره تموز مرتبط است، برای درک عمیق‌تر این پدیده، به خوانندگان بشناسانیم.

کلیدواژه‌ها

* القرآن الکریم
1-     الأحمد، أحمد سلیمان، هذا الشعر الحدیث، دمشق، 1974م.
2-     ابن منظور، لسان العرب، المجلد السادس، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1988 م.
3-     أدونیس، علی أحمد، الأعمال الشعریة الکاملة، بیروت، دارالعودة، 1988 م.
4-     اسماعیل، عز الدین، الشعراالعربی المعاصر قضایاه و ظواهره الفنیة و المعنویة، الطبعة الخامسة، بیروت – لبنان، دارلثقافة، 1994 م
5-     بدوی، عبده، دراسات فی الشعرالحدیث، الطبعة الثانیة، الکویت، دارالسلاسل، 1978 م.
6-     بدیع یعقوب، إمیل، معجم الشعراء منذ بدء عصر النهضة، بیروت، دارصادر، 2004 م.
7-     البعلبکی، منیر، موسوعة المورد، الطبعة الثانیة، بیروت، دارالعلم، 1980 م.
8-     البیاتی،عبدالوهاب، الأعمال الشعریة الکاملة،الطبعة الرابعة، بیروت، دارالعودة، 1990 م.
9-     جبر، جمیل، خلیل حاوی (شعراء لبنان )، لبنان، دارالمشرق، 1991 م
10- جبرشعث، احمد، الأسطورة فی الشعرالفسطینی المعاصر،فلسطین، مکتبة القادسیة، 2002 م.
11- حاوی، خلیل، دیوانه (الأعمال الشعریة الکاملة )، بیروت، دارالعودة، 1972 م.
12- الحر، عبدالمجید، خلیل حاوی شاعر الحداثة و الرومانسیة، بیروت، لبنان، دارالکتب العلمیة، 1995 م.
13- خاقانی شروانی، أفضل الدین، دیوان، تهران، سعادت، 1316 هـ. ش
14- الخال، یوسف، الأعمال الشعریة الکاملة، بیروت، دارالعودة، 1979 م.
15- خیربک، کمال، حرکیة الحداثة فی الشعرالعربی المعاصر، الطبعة الثانیة، بیروت، دارالفکر، 1986 م.
16- دهخدا، علی اکبر، لغت نامه دهخدا، چاپ سوم، تهران، دانشگاه تهران، 1372 هـ. ش
17- رضایی، مهدی، آفرینش و مرگ در اساطیر، چاپ دوم، تهران، اساطیر، 1383 هـ. ش
18- زاید، علی عشری، استدعاء الشخصیات التراثیة فی الشعرالعربی المعاصر، الطبعة  الرابعة، القاهرة، دارغریب، 2006 م.
19- زکی، أحمد کمال، الأساطیر، القاهرة، دارالکتاب العربی، 1967 م.
20- ساعی، أحمد بسام، حرکة الشعر العربی الحدیث خلال أعلامه فی سوریة، دمشق، دارالفکر، 2006م.
21- السیاب، بدرشاکر، أنشودة المطر ، الطبعة الثانیة، بیروت، دارمجلة الشعر، 1960 م.
22- ____،دیوانه (الأعمال الشعریة الکاملة )،الطبعة الثانیة، بیروت، دارالعودة، 1971
23- الشواف، قاسم، دیوان الأساطیر، بیروت، دارالساقی، 1996 م.
24- الصائغ، عدنان و النصّار، محمد ترکی، عبدالوهاب البیاتی مایبقی بعدالطوفان، المملکة المتحدة، نادی الکتاب العربی، 1996م.
25- ضیف،شوقی، تاریخ الأدب العربی (العصر الجاهلی)، الطبعة الثانیة، قم، ذوی القربی، 2005 م
26- طهماسبی، عدنان، بررسی افکار و آثار آدونیس (پایان نامه دکترا)، تهران، دانشگاه تهران، 1382 هـ. ش
27- عباس، احسان، إتجاهات الشعرالعربی المعاصر، الکویت، 1978 م.
28- ____، بدرشاکر السیاب دراسة فی حیاته و شعره، الطبعة السادسة، بیروت، المؤسسة العربیة للدراسات و النشر، 1992 م.
29- عبدالباقی، محمد فؤاد، المعجم المفهرس لألفاظ القرآن الکریم، الطبعة الرابعة، القاهرة، داراکتب المصریة، 1973 م
30- عجینة، محمد، موسوعة أساطیر العرب عن الجاهلیة و دلالتها، بیروت، دارالفارابی، 1994
31- غربال، محمد شفیق، الموسوعة العربیة المیسرة (المجلد الاول )، الطبعة السادسة، بیروت – لبنان، دارالنهضة للطباعة و النشر، 1981 م
32- فریزر، جیمس، أدونیس أوتموز (ترجمة جبرا ابراهیم جبرا)، بیروت، المؤسسة العربیة للدراسات و النشر، 1982م.
33- ___، ___، شاخه زرین پژوهشی در جادو و دین، ترجمه کاظم فیروزمند، چاپ دوم، تهران آگاه، 1384هـ. ش
34- القاسم، سمیح، الأعمال الکاملة، بیروت، دارالجیل و دارالهدی، القاهرة، 1992 م
35- کریمر، صموئل، أساطیر العالم القدیم، ترجمة عبدالحمید یوسف، القاهره، الهیئة المصریة العامة للکتاب، 1974 م.
36- کندی، محمد علی، الرمز و القناع فی الشعر العربی الحدیث، بیروت – لبنان، دارالکتب الجدید، 2003م.
37- منصور، ابراهیم محمد، الشعرو التصوف، الطبعة الثانیة، القاهرة، دارالأمین، 1999 م
38- مصطفی، ابراهیم، المعجم الوسیط، الطبعة السادسة، بیروت، دارالعودة، 1989 م.
39- معلوف، لویس، المنجد فی اللغة، الطبعة الثانیة، تهران، اسلام، 1380 هـ. ش
40- ناظمیان، رضا، زمینه های درک رمز و نماد در شعر معاصر عرب (مجله زبان و ادب )، تهران، شماره بیست و نهم، دانشگاه علامه طباطبایی، پاییز 1385، ص 190.
41- هلال، محمد غنیمی، النقدالأدبی الحدیث، بیروت – لبنان، دارالثقافة و دارالعودة، 1973م.
42-  ___ هیثم، أساطیر العالم، بیروت – لبنان، دارالمعرفة، 2004 م
43- یونس، عبدالحمید، الحکایة الشعبیة،القاهرة، قصور الثقافة، 1997 م.
 
المراجع الانکلیزیة
44-    Abrams, M.H (2005) Glossary of literary terms, Eighth edition, U.S.A,Boston. Thomson & wads worth, p 178.
45-    Fowler , H.w. & (F.G , Fowler ) , 1995 ,Oxforddictionary ,London, Clarendon press , p 900
46-    Frazer , James (1963) The Golden bough , London , Macmillan and Co LTD , pp 426-427
47-    Hastings , James , Vol.12 (1961) , Encyclopedia of Religion and Ethics , Second edition ,America,New York, Charles Scribner s sons , p 188
48-    Safta, Jacob. E (James. E, Goulka), Vol.8, (1768), The Encyclopedia Britannica, 15 th edition, U.S.A. Chicago , p 470
49-   Americana, Vol. 26 , (1829) , The encyclopediaAmericana, U.S.A ,Americanacorporation , p 253