تهران، خیابان ولی عصر(عج)، خیابان توانیر، محله نظامی گنجوی، کوچه هفت پیکر(8)، خیابان نظامی گنجوی، پلاک33، موسسه آموزش عالی بیمه اکو دانشگاه علامه طباطبایی، طبقه6، اتاق 607، انجمن ایرانی زبان وادبیات عربی، کدپستی: 1434863111

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه لرستان

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه لرستان

3 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه لرستان

چکیده

شعر زهیر بن أبی سلمی، شاعر عرب پیش از اسلام، در کنار مضامین حکمی، از انسجام واژگانی برجسته‌ای برخوردار است. با تأمل در شعر وی درمی‌یابیم که باهم‌آیی در سطح واژگان به انسجام واژگانی در دیوان شاعر انجامیده و نقش مهمی در مضمون‌پردازی و استواری ترکیب‌ها و تعبیرهای ادبی ایفا نموده‌است.
اصطلاح باهم‌آیی واژگانی بیانگر روندی است که طی آن یک واژه با واژه یا واژگان دیگری با هم به کار می‌روند. این موضوع از موضوعات مهم و تعیین‌کننده در معناشناسی به شمار می‌آید و نقش برجسته‌ای در کشف دلالت ترکیب‌ها و الفاظ بازی می‌کند. این پدیده، همچنین از زیبایی و درهم‌تنیدگی زبان، دقت و چیره‌دستی شاعر در گزینش واژگان و چینش آنها در یک بافت بدیع زبانی پرده برمی‌دارد.
این مقاله با به‌کارگیری روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی باهم‌آیی‌های واژگانی در شعر زهیر می‌پردازد و در پی شناسایی انواع باهم‌آیی‌های واژگانی به‌کارگرفته‌شده در شعر وی و تبیین نقشی است که این پدیدة زبانی در مشخص‌نمودن معنای واژگان و ترکیب‌ها و در درک عمیق شعر دارد. همچنین پژوهش حاضر به دنبال پاسخ‌گویی به این پرسش است که باهم‌آیی‌های واژگانی در دیوان زهیر بیشتر به چه حوزه‌هایی از معنا اختصاص دارد؟
نتایج نشان داد که باهم‌آیی‌های واژگانی دیوان شاعر به دو صورت اسمی و فعلی است، در انواع مختلفی به کار گرفته شده‌است، و حوزة معنایی جنگ بیشترین باهم‌آیی را به خود اختصاص داده‌است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

 
 
المصادر
العربیة
القرآن الکریم
ابن منظور، محمد بن مکرم، (لاتا)، لسان العرب، القاهرة: دار المعارف.
ابن سلام الجمحی، محمد، (لاتا)، طبقات فحول الشعراء، شرح محمود محمد شاکر، بیروت: دار الکتب العلمیة.
إمرؤ القیس، (2004م)، دیوان إمرؤ القیس، شرحعبد الرحمن المصطاوی، بیروت: دار المعرفة.
الجاحظ، أبوعثمان عمروبن بحر، (1965 م)، الحیوان، تحقیق عبد السلام هارون، الطبعة الثانیة، القاهرة، مطبعة مصطفی البابی الحلبی.
الجوهری، اسماعیل بن حماد، (لاتا)، الصحاح تاج اللغة وصحاح العربیة، تحقیق أحمد عبد الغفور عطار، بیروت: دار العلم للملایین.
حسام الدین، کریم زکی، (2000م)، التحلیل الدلالی إجراءته ومناهجه، القاهرة: دار غریب.
داود، محمد محمد، (2003 م)، معجم التعبیر الاصطلاحی فی العربیة المعاصرة، القاهرة: دار غریب.
الدسوقی، ابراهیم، (1420ه. ق)، «المصاحبه اللفظیه وتطور اللغة»، مجله کلیة دارالعلوم، جامعة القاهرة، العدد الخامس والعشرون.
الزمخشری، محمود، (1998م)، أساس البلاغة، تحقیق محمد باسل عیون السود، بیروت: دار الکتب العلمیة.
الزّناد، الأزهر، (1993م)، نسیج النص، بیروت: المرکز الثقافی العربی.
الزوزنی، أبی عبدالله الحسین بن أحمد، (2004م)، شرح المعقات السبع، الطبعة الثانیة، بیروت: دار المعرفة.
زهیر بن أبی سلمی، (1988م)، دیوان زهیر بن أبی سلمی، شرح و تقدیم علی حسن فاعور، بیروت: دار الکتب العلمیة.
شکری الألوسی البغدادی، محمود، (لاتا)، بلوغ الأرب فی معرفة أحوال العرب، تصحیح محمد بهجة الأثری، الطبعة الثانیة، مصر: المکتبة الأهلیة.
ضیف، شوقی، (لاتا)، تاریخ الأدب العربی العصر الجاهلی. الطبعة الرابعة والعشرون، القاهرة: دار المعارف.
الطبری، محمد بن جریر، (2001 م)، تفسیر الطبری جامع البیان عن تأویل آیة القرآن، تحقیق عبدالله بن عبدالله المحسن الترکی، بیروت: هجر.
عبد الفتاح الحسینی، محمد حمادة، (2007م)، المصاحبة اللغویة وأثرها فی تحدید الدلالة فی القرآن الکریم، رسالة جامعیة لنیل درجة الدکتوراه بإشراف: عبد الحلیم محمد عبد الحلیم ومحمود عبد العزیز عبد الفتاح، القاهرة: جامعة الأزهر.
عمرو بن کلثوم، (1991 م)، دیوان عمرو بن کلثوم، تحقیق إمیل بدیع یعقوب، بیروت: دار الکتاب العربی.
عنترة بن شداد، (1992 م)، دیوان عنترة بن شداد، شرح الخطیب التبریزی، بیروت: دار الکتاب العربی.
غزالة، حسن (2004م)، «ترجمة المتلازمات اللفظیة»، مجلة ترجمان، بیروت: دار العلم للملایین، العدد الأول، صص 7-44.
لبید بن ربیعة العامری، (2004م)، دیوان لبید بن ربیعة، بیروت: دارالمعرفة.
مجمع اللغة العربیة، (2004م)، المعجم الوسیط، الطبعة الرابعة، مصر: مکتبة الشروق الدولیة.
مختار عمر، احمد، (1998م)، علم الدلالة، الطبعة الخامسة، القاهرة: عالم الکتاب.
المظهری، محمد ثناء الله، (2004 م)، تفسیر المظهری، تحقیق أحمد عزّو عنایة، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
موسی الشریف، محمد، (1999 م)، معجم المصطلحات والتراکیب والأمثال المتداولة، جدة: دار الأندلس الخضراء.
میرزایی الحسینی، محمود، نظری، علی، ولیئی، یونس، (1395 ش)، «المصاحبة اللفظیة فی شعر لبید بن ربیعة العامری دراسة دلالیة»، مجلة إضاءات نقدیة، العدد الثامن عشر، صص 121-145.
نایف صالح ابو الرّب، ابتسام، (2006 م)، صور الحرب وأبعادها الأسطوریة فی الشعر الجاهلی، رسالة جامعیة لنیل درجة الماجستیر بإشراف: الدکتور إحسان الدیک، نابلس: جامعة النجاح الوطنیة.
یوسف، محمد حسن، (1997 م)، کیف تترجم، الکویت: شرکة معاهد التدریب والتلعیم الأهلی.