تهران، خیابان ولی عصر(عج)، خیابان توانیر، محله نظامی گنجوی، کوچه هفت پیکر(8)، خیابان نظامی گنجوی، پلاک33، موسسه آموزش عالی بیمه اکو دانشگاه علامه طباطبایی، طبقه6، اتاق 607، انجمن ایرانی زبان وادبیات عربی، کدپستی: 1434863111

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه کاشان

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه کاشان

چکیده

«پس‌نما» یا «فلش‌بک» یکی از مهم‌ترین تکنیک‌های ادبی است که از سینما وارد عرصة ادبیات شد. این شگرد گرچه در نقد ادبی به نوعی فن جدید به حساب می‌آید، بااین‌همه در متون گذشته به کار گرفته می‌شده‌است و عامل محوری در گسترش متن و حضور زمان‌های مختلف در متن به حساب می‌آید و موجب روایی‌شدن متن می‌گردد. نهج‌البلاغه یکی از متونی است که این تکنیک در آن حضوری فعّال دارد؛ زیرا برخی خطبه‌ها و نامه‌ها شبیه روایت و قصه‌ای است که زمان‌پریشی در آن حاکم است. بر همین اساس، پژوهش حاضر می‌کوشد با روشی توصیفی ـ تحلیلی از کارکرد این فن و تأثیر آن بر نُه خطبه و یک نامه از نهج‌البلاغه که این شگرد حضوری فعال در آن‌ها دارد، پرده بردارد و تأثیر این فن را در تشویق خواننده و تمایل وی به سمت حوادث پیش‌آمده بررسی نماید. این امر مهم از طریق پارادوکسِ زمانی انجام می‌پذیرد که در زمان‌پریشی ماضی، حال و آینده نمود دارد. این بررسی نشان می‌دهد که فلش‌بک‌های موجود در نهج‌البلاغه سبب انسجام و پیوند متن شده و ضمن اینکه بر جوهرة ادبی آن افزوده، موجب پویایی ذهن مخاطب یا خواننده می‌گردد. گذشته از آن، فلش‌بک‌های بیرونی بیشترین حضور را در نهج‌البلاغه دارند؛ بدین صورت که از رهگذر اطلاع‌دهی دربارة گذشتة شخصیت‌ها و حوادث دخالت داده‌شده، ذهن مخاطب را روشن و او را آگاه می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

المصادر
الف) عربی
کتب
ابن ابی‌الحدید، (2007)، شرح نهج‌البلاغة، المجلد الرابع والخامس، تحقیق محمد ابراهیم، بغداد: دار الکتاب العربی.
أحمد، مرشد، (200٥)، البنیة والدلالة فی روایات ابراهیم نصر الله، الطبعة الأولى، بیروت: المؤسسة العربیة للدراسات والنشر.
بحراوی، حسن، (1990)، بنیة الشکل الروائی (الفضاء، الزمن، الشخصیة)، الطبعة الأولی، بیروت: المرکز الثقافی العربی المغرب: الدار البیضاء.
بوعزة، محمد، (2010)، تحلیل النص السردی، الطبعة الاولی، بیروت: الدار العربیة للعلوم.
جینت، جیرار، ( ١٩٩٧)، خطاب الحکایة ترجمة محمد معتصم و عبدالجلیل الأذی، عمرحلی، المجلس الأعلى للثقافة والهیئة العامة لشؤون المطابع الأمیریة.
الحاج علی، هیثم (2005)، دراسة آلیات بناء الزمن فی القصّة القصیرة المصریة فی الستینیات، جامعة حلوان، کلیة الآداب، بحث لنیل درجة الدکتوراه.
الحوم، علی، (2000م)، ادوات جدیدة فی التعبیر الشعری المعاصر (الشعر المصری نموذجاً)، الشارقة ـ امارات المتحدة: دائرة الثقافة والإعلام.
خلیل، ابراهیم (2010)، بنیّة النص الروائی، الجزائر: منشورات الاختلاف.
الزیتونی، لطیف، (2002م)، معجم مصطلحات نقد الروایة، بیروت: دارالنهار للنشر.
سویدان، سامی، (١٩٩٠)، فی دلالیة القصص وشعریة السرد، الطبعة الأولی، بیروت: دار الأدب.
الشباب، صدام، (2007)، البناء السردی والدرامی فی شعر ممدوح عدوان، أردن، جامعة موتة، بحث لنیل درجة الماجستیر.
الصالح، نضال، (1999)، دراسة فی الروایة العربیة، دمشق: اتحاد الکتاب العرب.
القصراوی، مها، (2004م)، الزمن فی الروایة العربیة، الطبعة الأولی، بیروت: المؤسّسة العربیة للدراسات والنشر.
الدوریة
کیانی، حسین و حسام‌پور، سعید و دادپور، نادیا؛ (1392)، «دراسة نقدیة فی توظیف الاسترجاعات فی قصّة النبی یوسف (ع)»، مجلّة دراسات فی اللغة العربیة و آدابها، السنة الرابعة، العدد الرابع عشر، صیف.
ب) فارسی
دشتی، محمد، (1379)، ترجمه نهج‌البلاغة، قم: بضعة الرسول.
گذرآبادی، محمد، (1389)، ساختار، سبک و اصول فیلمنامه نویسی، چاپ پنجم، تهران: هرمس.
میرصادقی، جلال، (1387)، راهنمای داستان‌نویسی، تهران: سخن.
مجلات
توریم، موریس، (1377)، «تعریف و نگرة فلش‌بک»، مترجم: شهرام نجاریان، نشریه هنر و معماری، شماره 28.
شهبا، محمد، (1387)، «پس‌نما و پیش‌نما در فیلم»، مجله هنر و معماری، شماره 76