طهران، شارع وليعصر(عج)، شارع توانير، حي نظامي كنجوي، زقاق هفت بيكر(٨)، شارع نظامي كنجوي، بناء رقم ٣٣، مؤسسة بيمه اكو للتعليم العالي، جامعة علامة طباطبائي، الطابق ٦، الغرفة ٦٠٧، اللجنة الإيرانية للغة العربية وآدابها، الرمز البريدي ١٤٣٤٨٦٣١١١

نوع المستند : علمی - پژوهشی

المؤلفون

1 دانشجوي دکتري زبان و ادبيات عربي دانشگاه اصفهان

2 استاد گروه زبان و ادبيات عربي دانشگاه اصفهان

3 استاديار گروه زبان‌شناسي دانشگاه اصفهان

المستخلص

فعل مرکب از پيوند يک فعل با يک اسم يا صفت يا بن فعل و يا جزء ديگري پديد مي‌آيد. اين نوع فعل در برخي زبان‌ها ازجمله زبان فارسي وجود دارد ولي چنين گونه‌اي در دستور زبان عربي تاکنون شناسايي نشده‌است. اين در حالي است که دربارة برخي از کاربردهاي ترکيبي فعل در زبان عربي اختلاف نظر وجود دارد و هر يک به نوبة خود قابل بررسي و نقد است. نگارندگان در اين مقاله با روشي توصيفي ـ تحليلي نخست به تعريف و ويژگي‌هاي فعل مرکب در زبان فارسي پرداخته؛ سپس فعل را در زبان عربي در ترکيب با اجزاي ديگر جمله بررسي کرده‌اند و درنهايت ضمن آوردن نمونه‌هايي، فرضية وجود فعل مرکب را در زبان عربي ارائه کرده‌اند. بر اساس اين فرضيه در نمونه‌هايي مانند «کَانَ يَذهَبُ المُعَلِّمُونَ» که فعل مضارع مفرد بلافاصله پس از فعل ناقصة مفرد آمده و فاعل آن اسمي مثني يا جمع است، مي‌توان «کانَ يَذهَبُ» را يک واحد فعل ترکيبي (فعل مرکب) تلقي کرد که يک فاعل (المُعلِّمُونَ) دارد.

الكلمات الرئيسية

عنوان المقالة [Persian]

ظاهرة الفعل المرکب فی اللغة العربیة؛ عرض ونقاش

المؤلفون [Persian]

  • سارا رضایی 1
  • سیدمحمدرضا ابن الرسول 2
  • عادل رفیعی 3

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه اصفهان

2 استاد گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه اصفهان

3 استادیار گروه زبان‌شناسی دانشگاه اصفهان

المستخلص [Persian]

یتشکّل الفعل المرکب من اتّصال فعل باسم أو بصفة أو بجزء آخر. فیوجد هذا النوع فی بعض اللغات منها اللغة الفارسیة رغم أنه لم یُعترف به فی اللغة العربیة بعد. لکن هناک  خلاف حول بعض استعمالات الأفعال بشکل ترکیبی فی اللغة العربیة  وهذا الرأی  جدیر بالبحث والدراسة. أمّا هذه الدراسة بمنهج وصفی تحلیلی  تعالج أولا الفعل المرکب وخصائصه فی اللغة الفارسیة کلغة یحتّم فیها وجود هذا النوع من الفعل ثمّ تتوجّه إلی أنواع تراکیب مشتملة علی الفعل فی اللغة العربیة مرکّزة من خلالها علی نماذج خاصة تمّد الطریق لتقدیم اقتراح جدید ألا وهو القول بوجود الفعل المرکب فی اللغة العربیة. بناء علی هذا الاقتراح یمکننا أن نفترض الفعلین المفردین المجاورین فی نحو «کانَ یَذهَبُ المُعَلِّمُون» ـ حیث المسند إلیه مثنّی أو جمع ـ فعلاً مرکَّباً فاعله کلمة «المُعلِّمُونَ».

الكلمات الرئيسية [Persian]

  • الفعل المرکب
  • نحو اللغة العربیة
  • نحو اللغة الفارسیة
  • اللسانیات المقارنة
کتابنامه
1) عربی
قرآن کریم
ابراهیم، محمد الطیب (1430ق)، إعراب القرآن الکریم: المیسر، [بی‌جا: ] دار‌النفائس.
ابن‌الأنباری، أبو‌البرکات (1362ش)، البیان فی غریب إعراب القرآن، ج 2، قم: الهجره.
ابن عبد ربه، احمد بن محمد (1987م)، العقد الفرید، تحقیق مفید محمد قمیحه، چ 3، بیروت: دار الکتب العلمیه.
ابن هانی الأندلسی، محمد بن ابراهیم (1964م)، دیوان ابن هانی الأندلسی، بیروت: دار بیروت للطباعه والنشر.
بکیر، احمد عبدالوهاب (1997م)، معجم أمهات الأفعال، معانیها وأوجه استعمالها، 3 ج، بیروت: دار الغرب الإسلامیز.
الجاحظ، عمرو بن بحر (2000م)، البیان والتبیین، بیروت: دار ومکتبة الهلال.
حسن، عباس (1431ق)، النحو الوافی مع ربطه بالأسالیب الرفیعه و الحیاه اللغویه المتجدده، 4 ج، بیروت: الأمیره للطباعه والنشر والتوزیع.
حلمی، أحمد کمال‌الدین (1993م)، مقارنه بین النحو العربی و النحو الفارسی، الکویت: ذات السلاسل.
درویش، محیی الدین (1415ق)، إعراب القرآن و بیانه، چ 4، سوریه: دار الإرشاد.
دعاس ــــــ حمیدان ــــــ قاسم (1425ق)، إعراب القرآن الکریم، دمشق: دار المنیر.
زحیلی، وهبة بن مصطفی (1418ق)، التفسیر المنیر فی العقیده والشریعه والمنهج، بیروت: دار الفکر المعاصر.
سیبویه (1983م)، کتاب سیبویه، چ 2، بیروت: عالم الکتب.
شرتونی، رشید (1368ش)، مبادئ العربیه فی الصرف والنحو، جزء1، چ 3، قم: مؤسسه انتشارات دارالعلم.
صافی، محمودبن عبد الرحیم (1418ق)، الجدول فی إعراب القرآن، بیروت: دار الرشید مؤسسه الإیمان.
صولی، محمد‌‌بن یحیی (بی تا)، أخبار أبی‌تمام، بیروت: المکتب التجاری للطباعه والتوزیع والنشر.
طبرسی، فضل بن الحسن (1339ش)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: مکتبه العلمیه الإسلامیه.
عکبری، أبو‌البقاء عبدالله بن الحسین (1997م)، التبیان فی إعراب القرآن، بیروت: دار الفکر.
غلایینی، مصطفی (1330ش)، جامع الدروس العربیه. بیروت: بی‌نا.
قیسی، مکی بن أبی طالب (1362ش)، مشکل إعراب القرآن، تحقیق یاسین محمد السواس، مقدمه فارسی علیرضا میرزا محمد، بی‌جا: نور.
2) فارسی
احمدی گیوی، حسن (1384ش)، دستور زبان فارسی فعل، تهران: قطره.
انوری، حسن؛ احمدی گیوی، حسن (1371شدستور زبان فارسی2، چ 7، تهران: فاطمی.
حافظ (1374)، دیوان حافظ، تهران: فخر رازی.
زکریا، میشل (1387ش)، زبان‌شناسی زایشی-گشتاری و دستور زبان عربی (جملة ساده)، مترجمان: شهریار نیازی و مهین حاجی‌زاده، تهران: دانشگاه تهران.
ساغروانیان، جلیل (1369ش)، فرهنگ اصطلاحات موضوعی ـ توصیفی، مشهد: نما.
سعدی، مصلح بن عبدالله (1375ش)، بوستان (سعدی‌نامه)، تهران: خوارزمی.
طبیب‌زاده، امید (1385ش)، ظرفیت فعل و ساخت‌های بنیادین جمله در فارسی امروز، پژوهشی بر اساس نظریه دستور وابستگی، تهران: مرکز.
معروف، یحیی (1380ش)، فن ترجمه اصول نظری و علمی ترجمه از عربی به فارسی و فارسی به عربی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، کرمانشاه: دانشگاه رازی.
ناتل خانلری، پرویز (1373ش)، دستور تاریخی زبان فارسی، چ 3، تهران: انتشارات توس.
ــــــــــــــــــــــــ(1365ش)، تاریخ زبان فارسی، ج 2، تهران: نشر نو.
ناظمیان، رضا (1386ش)، فن ترجمه (عربی ـ فارسی)، تهران: دانشگاه پیام نور.
وزین‌پور، نادر (1369ش)، دستور زبان فارسی آموزشی شامل قواعد زبان فارسی (صرف و نحو) تمرین‌های متعدد همراه با پاسخ نمونه‌های پرسش‌های کنکور دانشگاه‌ها با پاسخ آن‌ها، تهران: معین.
3) مجلات
خویینی، عصمت (1389ش)، «نکته‌هایی دربارة فعل مرکب» پژوهشنامة زبان و ادب فارسی (گوهر گویا)، شماره 2، 45-58.
شین توک، گلوریا (1363ش)، «شکل‌گیری افعال انضمامی (مرکب) در زبان فارسی» مترجم: ابراهیم جدیری سلیمی، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، شماره 133، 127-149.
طباطبایی، علاءالدین (1383ش)، «حذف همکرد در واژه‌های مرکب فعلی» مجلة ویژه‌نامة فرهنگستان زبان و ادب فارسی، شماره 4، 59-64.
ــــــــــــــــــــــــ (1381ش)، «فعل بسیط و مرکب در زبان فارسی» نشر دانش، شماره 104، 20-24.
ــــــــــــــــــــــــ (1384ش)، «فعل مرکب در زبان فارسی» نامة‌ فرهنگستان،، شماره 2، 26–34.
فرشید‌ورد، خسرو (1351ش)، «بحثی دستوری دربارة خط فارسی کلمة مرکب فعل مرکب» مجلة وحید، شمارة 2، 183-198.
لسانی، حسین (1383ش)، «مقایسة جملات بی‌شخص در زبان روسی و فارسی» پژوهش زبان‌های خارجی، شمارة 16، 75-82.
مهرآوران، محمود (1388ش)، «بررسی عبارت فعلی در دستور زبان فارسی» فنون ادبی، شمارة 1، 127-144.
4) منابع اینترنتی
http://www.iqna.ir/fa/news_detail. php?ProdID=747786 (2012/7/11)
http://hamshahrionline.ir/news-149731. aspx (2012/7/12)
شهبازی، اصغر. (1389ش)، «فعل مرکب در زبان فارسی»، پنجمین همایش انجمن ترویج زبان و ادب فارسی ایران، دانشگاه یزد. (phdshahbazi.blogfa.com/post-17.aspx).
ملک‌محمدی، حسن.
 http://www.iciwp.com/portal/arabic/tabid/177/articleType/ArticleView/articleId/79/language/ar-SA. aspx)(1390/9/8).
حمزاوی، علاء إسماعیل، «الأفعـال اللاشخصیة فی العربیة تحلیل ترکیبی دلالی فی ضوء علم اللغة التقابلی»
http://www.ahl-alsonah.com/play. php?catsmktba=17319 (2011/5/1)
5) لوح‌های فشرده
ابن السَّاعی، علی بن انجب. أخبار الحلاج. لوح فشرده الموسوعة الشاملة.
الثعالبی، عبدالملک بن محمد، أبو طیب المتنبی وما له وما علیه، لوح فشرده الموسوعه الشامله.
لهبی، أخضر. لوح فشرده الموسوعة الشاملة.