تهران، خیابان ولی عصر(عج)، خیابان توانیر، محله نظامی گنجوی، کوچه هفت پیکر(8)، خیابان نظامی گنجوی، پلاک33، موسسه آموزش عالی بیمه اکو دانشگاه علامه طباطبایی، طبقه6، اتاق 607، انجمن ایرانی زبان وادبیات عربی، کدپستی: 1434863111

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه حکیم سبزواری

2 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه حکیم سبزواری

چکیده

امام حسین (ع) در روز عرفه و در آخرین حجشان، آن‌چنان نیایش پرشوری با خدای خود داشت که توجه بسیاری را به خود جلب کرد؛ نیایشی که آکنده از عناصر زیباشناسانه و ارکان جذب مخاطب بود. موفقیت این دعا در جذب مخاطب، حاصل پیوستگی لفظ و معنا با هم است. علاوه بر این هنگامی که این دعا را می‌خوانیم، عناصر ادبی تازه‌ای می‌یابیم و شیوه‌های ادبی شگفتی ازجمله موسیقی و ضرباهنگ را کشف می‌کنیم که از آن متنی ادبی‌هنری ساخته تا مخاطبان از آن لذت ببرند. امام (ع) می‌خواهند از این طریق، دریافت‌های احساسی‌شان را به دیگران منتقل کنند؛ بنابراین آنچه را باعث جلب توجه مخاطبان و انتقال مفاهیم مدنظرشان به آنان می‌شود، به کار گرفته‌اند. ازآنجایی‌که ضرباهنگ اولین چیزی است که با گوش‌نوازی جلب توجه می‌کند و جایگاه بزرگی در ادبیات کنونی دارد، بهتر دیده شد که این عنصر ادبیات جدید در این دعا بررسی شود. به همین دلیل این تحقیق می‌کوشد تا نخست عنصر ضرباهنگ را بررسی کند و سپس ضرباهنگ به‌کاررفته در این دعا را بر اساس تکنیک‌های جدید آن مورد کنکاش قرار دهد، هر یک را توصیف کند و آنها را تجزیه‌وتحلیل نماید تا میزان توان هنری متن را به نمایش بگذارد. برای این کار به ضرباهنگ‌های فکری معنوی مانند ضرباهنگ‌های گفت‌وگو، سکوت، فکر، و... پرداخته شد. نتایج نشان می‌دهد ضرباهنگ ساخته‌شده از عناصر ساختاری و معنایی دعا در بسیاری از بندها با گونه‌های مختلف خود در هم می‌آمیزد و نوبه‌نو می‌شود تا از آن متنی یکپارچه و کمال‌یافته بسازد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

المصادر
الف) عربی
کتب
أبودیب، کمال، (1974)، فی البنیة الإیقاعیة للشعر العربی، ط1، بیروت، دار العمل للملایین.
إبن طاووس، السید رضی الدین علی بن موسی بن جعفر، (1419ق)، الإقبال بالأعمال فیما یعمل مرةً فی السنة، تحقیق جواد القیومی الأصفهانی، ط 2، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
أحمد، غنیم کمال، (1998)، عناصر الإبداع الفنی فی شعر أحمد مطر، ط1، قاهرة، مکتبة مدبولی.
أدونیس، علی أحمد سعید إسبر، (1983)، مقدمة للشعر العربی، ط 4، بیروت، دار العودة.
إسماعیل، عزالدین، (لا تا)، الشعر العربی المعاصر قضایاه وظواهر الفنیة المعنویة، بیروت، دار الثقافة.
اصفهانى، مجلسى دوم، محمد باقر بن محمد تقى، (ق1410)، بحار الأنوار، 33 جلد، ط1، بیروت - لبنان، مؤسسة الطبع و النشر.
البستانی، محمود، (1381)، مختصر تاریخ الأدب العربی فی ضوء المنهج الإسلامی، ط 1، تهران، سمت.
تاوریریت، بشیر، (2010)، الحقیقة الشعریة علی ضوء المناهج النقدیة المعاصرة والنظریات الشعریة دراسة فی الأصول والمفاهیم، ط 1، أردن، عالم الکتب الحدیث، إربد.
الجهاد، هلال، (2007)، جمالیات الشعر العربی دراسة فی فلسفة الجمال فی الوعی الشعری الجاهلی، ط 1، بیروت، مرکز دراسات الوحدة العربیة.
جاحظ، ابوعثمان عمر بن بحر، (1990)، البیان والتبیین، تحقیق عبد السلام محمد هارون، بیروت، دار الجیل.
جیدة، عبد الحمید، (1980)، الإتجاهات الجدیدة فی الشعر العربی المعاصر، ط1، مؤسسة نوفل.
حسان، تمام، (2006)، مقالات فی اللغة والأدب، (موقف النقد العربی التراثی من دلالات ماوراء الصیاغة اللغویة)، الجزء الثانی، ط1، عالم الکتب.
خیربک، کمال، (1406)، حرکة الحداثة فی الشعر العربی المعاصر، ط2، بیروت، دارالفکر.
ربیعة، برباق، (2011)، «الإیقاع الشعری دراسة لسانیة جمالیة»، مجلة کلیة الآداب واللغات، جامعة الشیخ الالعربی التبسی تبسة (الجزائر)، العدد الثامن، جانفی.
سُحیمی، سمیر، (2010)، الإیقاع فی شعر نزار قبانی، عالم الکتب الحدیث، ا لأردن، أربد.
صلیبا، جمیل، (1366)، المعجم الفلسفی، ترجمة منوچهر صانعی دره بیدی، چ1، انتشارات حکمت.
عبد الجلیل، مفتاح محمد، (2007)، نظریة الشعر المعاصر فی المغرب العربی، ط 1، قاهرة، مکتبة الآداب.
عبید، محمد صابر، (2001)، القصیدة العربیة الحدیثة بین البنیة الدلالیة والبنیة الإیقاعیة، دمشق، إتحاد الکتاب العرب.
عبید، محمد صابر، (2010)، القصیدة العربیة الحدیثة حساسیة الإنبثاقیة الشعریة الأولی جیل الروّاد والستینات، ط1، الأردن، عالم الکتب الحدیث، إربد.
علاق، فاتح، (2005)، مفهو الشعر عند رواد الشعر العربی الحرّ، دمشق، إتحاد الکتاب العرب.
قمی، حاج شیخ عباس، (1376)، مفاتیح الجنان، چ2، قم، انتشارات فاطمة الزهراء.
لجنة الأدب العربی، (1425ق)، الموجز فی تاریخ الأدب العربی، ط 2، قم، المنظمة العالمیة للحوزات والمدارس العلمیة خارج البلدان.
الورقی، السعید، (1984)، لغة الشعر العربی الحدیث مقوماتها الفنیة وطاقاتها الإبداعیة، ط 3، بیروت، دار النهضة العربیة.
مآخذ من الإنترنت
الصحناوی، هدی، (2014)، «الإیقاع الداخلی فی القصیدة المعاصرة بنیة التکرار عند البیاتی نموذجاً»، مجلة جامعة دمشق، المجلد 30، عدد 1+2.  www.damascusuniversity.edu.sy
صقر، عابد صالح علی، (2011-2012)، «الإیقاعفیشعرسمیحالقاسم دراسةأسلوبیة» متطلب تکمیلی لنیل درجةالماجستیر فی الأدب والنقد، غزة فلسطین، جامعة الأزهر   www.alazhar.edu.ps
فریحی، ملیکة، الجزائر، (2010)، «الإیقاع الحزین فی شعر السیاب»، مجلة عود الند، المجلة الثقافیة الشهریة، العدد: 54/ کانون الأول / 12 دیسمبر.  www.oudnad.net