تهران، خیابان ولی عصر(عج)، خیابان توانیر، محله نظامی گنجوی، کوچه هفت پیکر(8)، خیابان نظامی گنجوی، پلاک33، موسسه آموزش عالی بیمه اکو دانشگاه علامه طباطبایی، طبقه6، اتاق 607، انجمن ایرانی زبان وادبیات عربی، کدپستی: 1434863111

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه یزد

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه یزد

چکیده

در قرن بیستم نقد روان‌کاوانة آثار هنری رواج یافت. تحلیل متون و شخصیت‌های اثر ادبی از منظر روان‌شناسی در میان رویکردهای گوناکون نقدی ویژگی‌های خاصی دارد. از میان نظریه‌هایِ شخصیت، نظریه روان‌شناسی فردی آلفرد آدلر اهمیت ویژه‌ای دارد؛ چراکه وی برخلاف فروید عقیده داشت نوع رفتارهای انسانی را عوامل اجتماعی تعیین می‌کند نه غریزة جنسی. او عقیده داشت میل به پیشرفت و برتری، ذاتی انسان و فطری اوست.
ازآنجا‌که شخصیت عنتره با توجه به توصیفات خود شاعر، ظرفیتی غنی برای بررسی روان‌کاوانة آن دارد، این جستار می‌کوشد تا شخصیت عنتره را ـ با توجه به ظرفیت‌های آن ـ در چهارچوب نظریة آدلر بررسی نماید؛ ازاین‌رو با روش توصیفی‌تحلیلی به بررسی و تحلیل اشعار وی پرداخته‌است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد: شایدآنچه عنتره را واداشته تا به اظهار شجاعت، کرامت و جنگاوری خود بپردازد، عقدة حقارتی نبوده که آن را به عنتره نسبت داده‌اند؛ بلکه همان احساس حقارتی بوده که از ویژگی‌های ذاتی انسان است و به ناتوانی طبیعی انسان در آغاز حیات برمی‌گردد. عنتره به دنبال رسیدن به کمال، عزّت، علو و تعالی ـ همان هدف غایی خود ـ بوده‌است و به نوعی روش زندگی انتخاب‌شده توسط وی، این هدف والا را تعقیب می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

المصادر
العربیة
أدلر، الفرید (2005)، معنی الحیاة، ترجمة وتقدیم: عادل نجیب بشری، الطبعة الأولی، القاهرة، المجلس الأعلی للثقافة.
الجبوری، محمد محمود عبد الجبار (1990)، الشخصیة فی ضوء علم النفس، بغداد، دار الکتب والوثائق.
خلیف، یوسف ( 1978) الشعراء الصعالیک فی العصر الجاهلی، الطبعة الثالثة، القاهرة، دار المعارف.
الشربینی، لطفی، عادل صادق (د.ت)، معجم مصطلحات الطبّ النفسی، د.م: موسسه الکویت للتقدم العلمی، مرکز تعریب العلوم الصحیه.
الصباح، محمد علی (1411ق.)، عنترة بن شداد: حیاته و شعره، الطبعة الأولی، بیروت، دار الکتب العلمیة.
الفاخوری، حنا (1385ش.)، الجامع فی تاریخ الأدب العربی، المجلد الأوّل، الطبعة الثالثة ، قم، انتشارات ذوی القربی.
عامود، بدر الدین (2001م.)، علم النفس فی القرن العشرین، دمشق، اتحاد الکتاب العرب.
عزت راجح، احمد (1968م.)، اصول علم النفس، الطبعة السابعة، القاهرة، دارالکتاب العربی للطباعة والنشر.
عنترة، (1992م.)، الدیوان، التقدیم والهوامش مجید طرّاد، الطبعة الأولی، بیروت، دار الکتاب العربی.
المختاری، زین الدین (1998م.)، المدخل إلی نظریة النقد النفسی، تلمسان، منشورات اتحادالکتاب العرب.
موسی، نبیل (2002م.)، موسوعة مشاهیر العالم(أعلام علم النفس و…)، الطبعة الأولی، بیروت، دار الصداقة العربیة.
الوائلی، کریم عبد هلیل (2002م.)، الشعر الجاهلی قضایاه و ظواهره الفنیة، الطبعة الثانیة صنعاء، مکتبة الجیل.
الفارسیة
پروین، لارنس ای (1372)، روان‌شناسی شخصیت، مترجم: جوادی و کدیور، تهران: بعثت.
ساعتچی، محمود (1377ش)، نظریه‌پردازان و نظریه‌ها در روان‌شناسی، چاپ اول، تهران: سخن.
شولتز، دوان و سیدنی الن شولت (1377ش.)، نظریه‌هایشخصیت، مترجم: یحیی سید محمدی، تهران: هما.
فرجی، ذبیح الله (1352ش.)، عقده‌ها، تهران: کاویان.
کریمی، یوسف (1377ش.)، روان‌شناسی شخصیت، چاپ چهارم، تهران: مؤسسه نشر ویرایش.
منوچهریان، پرویز (1362ش.)، عقدةحقارت (شناخت تحلیلی و راه درمان آن)، چاپ اول، تهران: گوتنبرگ.
یاوری، حورا، (1374ش.)، روان‌کاوی و ادبیات، دو متن، دو انسان، دو جهان، تهران: تاریخ ایران.
المقالات
احمد ناجی، عبدالغنی، (1394ق.)، «مواقف العزة فی الشعر العربی»، مجلةالأزهر، السنة السادسة والأربعون، صص 836–839.
ایمانیان، حسین، (بهار 1392ش.) «تصاویر سپاهی‌گری در عاشقانه‌های عنترة بن شداد»، فصلنامة لسان مبین، سال چهارم، شماره 11، صص 37-54.
بهیج، علی غریب (دیسمبر 1980م.) «الشعراء والحب»، مجلة الأدب واللغات الجدید، العدد 215، ص 24- 27.
الصائغ، عبداله (1409ق.) «طیف الحبیبة فی الشعر العربی قبل الإسلام»، مجلة آداب الرافدین، العدد 18، صص 29-68.
عرب، عباس، یونس حق پناه، (1390ش.) «تحلیل روان‌شناسی اشعار صعالیک براساس مکتب آدلر»، مجله زبان و ادبیات عربی، شماره 5، صص 115- 144.
قبادی، حسینعلی (1388ش.)، «نقد و بررسی شخصیت زال از دیدگاه آلفرد آدلر»، فصلنامه نقد ادبی، سال دوم، شماره7، صص 91- 119.
ناصحی، عباسعلی، فیروزه رئیسی (1386ش.)، «مروری بر نظریات آدلر»، مجله تازه‌های علوم شناختی، سال9، شماره 1، صص 55-66.