تهران، خیابان ولی عصر(عج)، خیابان توانیر، محله نظامی گنجوی، کوچه هفت پیکر(8)، خیابان نظامی گنجوی، پلاک33، موسسه آموزش عالی بیمه اکو دانشگاه علامه طباطبایی، طبقه6، اتاق 607، انجمن ایرانی زبان وادبیات عربی، کدپستی: 1434863111

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه خلیج فارس

چکیده

حس‌آمیزی از بارزترین جلوه‌های بلاغت است که غالباً بر اساس استعارة مکنیه و تشبیه بنا می‌شود. در این فن بلاغی، ادیب حواس را در هم می‌آمیزد و برخی مدرکات مربوط به یک حس را با صفت‌های متعلق به حواس دیگر وصف می‌نماید یا امور معنوی را با چیزی وصف می‌کند که به حواس ظاهری اختصاص دارد. این مقاله با به‌کارگیری روش وصفی ـ تحلیلی در پی آن است که تصویرهای حس‌آمیخته را در مجموعه داستان‌های لیل الغرباء (شام غریبان) اثر غادة السمان، بانوی نویسنده و شاعر سوری بررسی نماید تا چگونگی به‌کارگیری این نوع تعبیر مجازی را در مجموعه داستان یادشده مشخص سازد.
نتایج نشان می‌دهد غادة السمان زمانی به ابداع تصویرهای حس‌آمیخته اقدام نموده که بیان اغراض موردنظرش با تعبیرات حقیقی دشوار بوده‌است. وی در آفرینش این نوع تعابیر، برای حسی که مبنای حس‌آمیزی قرار می‌دهد، مناسب‌ترین حس را برای درآمیختن انتخاب می‌کند و از میان اوصاف آن، نزدیک‌ترین صفت را برای رساندن مقصود خویش بر‌می‌گزیند. نویسنده همچنین به این نتیجه رسیده که تصویرهای حس‌آمیخته و دیگر تصویرهای حقیقی و مجازی به شکلی هماهنگ به رساندن معنای موردنظر نویسنده کمک می‌کنند؛ تا جایی که بدون بهره‌گیری از آنها معنا ناقص و اوصاف ناتمام می‌ماند. با وجود این، مجموعه لیل الغرباء از تصویرهای حس‌آمیختة تکراری خالی نیست که این امر جنبه‌های نوآورانة آن را تاحدی تحت‌الشعاع قرار داده‌است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

المصادر
الف) عربی
کتب
ابن منظور، محمد بن مکرم، (1992م)، لسان العرب، الطبعة الثانیة، بیروت: دار إحیاء التراث العربی ومؤسسة التاریخ العربی.
أنیس، إبراهیم وآخرون، (1372ش)، المعجم الوسیط، الطبعة الرابعة، طهران: مکتب نشر الثقافة الإسلامیة.
بحری، خداداد، (1390ش)، الصورة الفنیة فی شعر المتنبی والشریف الرضی الفخر نموذجا، أطروحة الدکتوراه، کلیة الآداب والعلوم الانسانیة، جامعة تربیة معلم بطهران.
بوعزة، محمد، (2010م)، تحلیل النص السردی؛ تقنیات ومفاهیم، الطبعة الأولى، الرباط: دار رامان.
 التنوجی، محمد، (1999م)، المعجم المفصل فی الأدب، بیروت: دار الکتب العلمیة.
 الجوهری، اسماعیل بن حمّاد، (1990م)، الصحاح تاج اللغة وصحاح العربیة؛ التحقیق: أحمد عبد الغفور عطّار، بیروت: دار العلم للملایین.
السمان، غادة، (1995م)، لیل الغرباء، الطبعة التاسعة، بیروت: منشورات غادة السمان.
عباس، حسن، (1998م)، خصائص الحروف العربیة ومعانیها، دمشق: اتحاد کتاب العرب.
عبدالله، أمجد حمید، (2010م)، نظریة تراسل الحواس؛ الأصول-الأنماط-الإجراء، الطبعة الأولى، بیروت: دار ومکتبة البصائر.
عثمان، شازاد کریم، حمزة، لیماء یاسین، (2013م)، «دلالة التوظیف اللونی فی شعر غادة السمان»، مجلة کلیة التربیة للبنات، المجلد 24 (4)، صص: 1259-1271.
عمر، أحمد مختار، (1997م)، اللغة واللون، الطبعة الثانیة، القاهرة: عالم الکتب للنشر والتوزیع.
القزوینی، الخطیب، (1999م)، الإیضاح فی علوم البلاغة، الطبعة السادسة، القاهرة: دار الکتاب المصری.
معلوف، لویس، (لا تا)، المنجد فی اللغة، الطبعة التاسعة عشرة، بیروت: المکتبة الکاثولیکیة.
المصطفوی، حسن، (1385ش)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، الطبعة الأولى، طهران: مرکز نشر آثار العلامة المصطفوی.
نصر، عاطف جوده، (1984م)، الخیال مفهوماته ووظائفه، الهیئة المصریة العامة للکتاب.
هلال، محمد غنیمی، (1997م)، النقد الأدبی الحدیث، القاهرة: دار نهضة مصر.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، (لا تا)، الأدب المقارن، دار الثقافة ودار العودة.
وهبه، مجدی وکامل المهندس، (1984م)، معجم المصطلحات العربیة فی اللغة والأدب، بیروت: مکتبة لبنان، الطبعة الثانیة.
ب) الفارسیة
شی‌جی‌وا، هیداکی، (1382ش)، همنشینی رنگ‌ها؛ راهنمای خلاقیت در ترکیب رنگ‌ها، ترجمه: فریال دهدشتی شاهرخ، تهران: تصویر گیلان.
مقالات
بهنام، مینا، (1389ش)، «حس‌آمیزی: سرشت و ماهیت»، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شماره 19، صص: 67-92.
ج) مآخذ من الإنترنت
رمضان، أحمد فتحی، (4/6/2010م)، بلاغة تراسل الحواس، ملتقى ابن خلدون للعلوم والفلسفة والأدب، تاریخ المراجعة: (1/1/2017م)
http: //ebn-khaldoun.com/article_details.php?article=463