تهران، خیابان ولی عصر(عج)، خیابان توانیر، محله نظامی گنجوی، کوچه هفت پیکر(8)، خیابان نظامی گنجوی، پلاک33، موسسه آموزش عالی بیمه اکو دانشگاه علامه طباطبایی، طبقه6، اتاق 607، انجمن ایرانی زبان وادبیات عربی، کدپستی: 1434863111

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد آبادان

چکیده

پدیدة ابدال از سیستم‌هایی است که در حیطة تولید معانی مختلف به‌واسطة واژه‌های دارای ریتم موسیقایی منظمی نقش ایفا می‌‌نماید که تنها در یک حرف با همدیگر اختلاف دارند. لغویان در پدیدة ابدال در یک کلمه، اقدام به تغییر حرفی به جای حرفی دیگر نموده‌اند؛ بنابراین این پدیدة لغوی را با تمامی انواع مختلف آن به کار می‌گیرند تا متون خود را با کلمات همسان و یا ناهمسان از نظر معنی غنا بخشند. اهمیت به‌کارگیری ابدال در داده‌های ادبی بستگی به نقش چنین پدیده‌ای در ابعاد واژگانی، موسیقایی و معانی مختلف در داده‌های ادبی دارد. پدیدة ابدال انواع مختلفی دارد، ازجمله ابدال واژگانی که در واژه‌های مختلف با معانی موافق اتفاق می‌افتد. در این حالت دو واژه هیچ‌گونه اختلافی با همدیگر ندارند، مگر تنها در یک حرف. همچنین ابدال به دلایل گوناگونی اتفاق می‌افتد؛ ازجمله آسانی نطق و اختلاف در تلفظ لغات نزد قبایل مختلف. ابدال به ادیبان کمک می‌کند تا از فهم اشتباه متون و بطلان اتهام در تغییر کلمات مصون بمانند. ابن سکیت وابوالطیب، دو ادیب از بزرگان لغت‌اند که تألیفات مشابهی در زمینة ابدال و اضداد دارند و نقش بارزی را در توسعة زبان ایفا نموده‌اند. این پژوهش براساس روش تحلیلی ـ توصیفی می‌کوشد پدیدة ابدال را در کتاب این دو ادیب بررسی نماید تا تأثیر آنان را در پیشرفت زبان مشخص کند. ترسیم نمایی کامل از ابدال و راه‌ها، ابواب، دلایل، فواید و دیدگاه‌های موافق و مخالف آن از مهم‌ترین نتایج این پژوهش است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

المصادر
إبراهیم الصالح، صبحی (1960م)، فقه اللغة، بیروت: دار العلم للملایین.
ابن جنی، أبوالفتح (د. ت)، الخصائص، بیروت: دارالمهدی للطباعة والنشر.
ابن جنی، عثمان (1421ه)، سر صناعة الإعراب، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن السکیت، یعقوب (2002م)، إصلاح المنطق، المحقق: مرعب، محمد، بیروت: إحیاء التراث العربی.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1370ش)، الإبدال، تهران: مؤسسه فرهنگی آیات.
أبوعلی الفارسی، حسن (1983م)، المشاکل المشکلة المعروفة بالبغدادیات، بیروت: دارالعلم.
أحمد مختار، عمر (1429ق)، معجم اللغة العربیة المعاصرة، القاهرة، عالم الکتب.
أنیس، ابراهیم (1978م)، من أسرار اللغة، مصر: مکتبة الأنجلو المصریة.
البستانی، فؤاد (1394ش)، منجد الطلاب، تهران: همسفر.
حسن، عباس (1375ش)، النحو الوافی، تهران: ناصرخسرو.
الحملاوی، أحمد (د. ت)، شذا العرف فی فن الصرف، بیروت: المکتبة الثقافیة.
الخماش، سالم (1428ق)، فقه اللغة، جدة: جامعة الملک عبد العزیز، کلیة الآداب.
ربحی، کمال (1980م)، الإبدال فی ضوء اللغات السامیة، جامعة بیروت العربیة.
الزبیدی، مرتضی (د. ت)، تاج العروس، بیروت: دار الفکر.
الزرکلی، خیر الدین (2002 م)، الأعلام، بیروت: دار العلم للملایین.
سیبویه، أبوبشر (1971م)، الکتاب، تحقیق عبدالسلام هرون، القاهرة: الهیئة المصریة للتألیف و النشر.
السیرافی، أبومحمد (1394ه)، شرح کتاب سیبویه، تحقیق الدکتور محمد علی الریح، مصر: دار الفکر
السیوطی، جلال الدین (2000م)، المزهر فی اللغة، المحقق: فؤاد منصور، دار الکتب.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (د. ت)، بغیة الوعاة، المحقق: محمد أبوالفضل إبراهیم، لبنان: المکتبة العصریة.
صبحی، صالح (2004م)، دراسات فی فقه اللغة، بیروت: دار العلم للملایین.
طباطبایی، محمدرضا (1390ش)، صرف ساده، قم: دار العلم
علی نژاد، عبدالکاظم (1374ش)، سیری در زندگی و آثار ابن سکیت، اهواز: نشر جریدة جمهوریة الاسلامیة.
عموری، جعفر (1395ش)، موازنة الآثار الأدبیة لابن السکیت وأبی الطیب اللغوی، اهواز: نشر پژوهندگان
القفطی، جمال الدین (د. ت)، إنباة الرواة علی أنباه النحاة، المحقق: محمد أبو الفضل إبراهیم، القاهرة: دار الفکر.
اللبدی، محمد (1985م)، معجم المصطلحات النحویة والصرفیة، بیروت: دارالعلم للملائین.
اللغوی، أبوالطیب (1961م)، الإبدال، المحقق: عزالدین التنوخی، دمشق: مجمع اللغة العربیة.
مسعود، جبران (د. ت)، رائد الطلاب، تهران: یادواره کتاب.
المعری، أبوالعلاء (1907م)، رسالة الغفران، مصر: مطبعة أمین هندیة.