تهران، خیابان ولی عصر(عج)، خیابان توانیر، محله نظامی گنجوی، کوچه هفت پیکر(8)، خیابان نظامی گنجوی، پلاک33، موسسه آموزش عالی بیمه اکو دانشگاه علامه طباطبایی، طبقه6، اتاق 607، انجمن ایرانی زبان وادبیات عربی، کدپستی: 1434863111

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه زبان وادبیات عربی دانشگاه شهید بهشتی تهران

چکیده

علمای نحو پس از فارغ شدن از دستورگذأری زبان عربی با کاربردهای فصیح مواجه شدند که با قواعد نحو مخالف است. لذا علمای نحو نسبت به تعامل با این کاربردها به دو گروه تقسیم شدند، گروهی از آنها آسان‌ترین راه را انتخاب کردند وبه خودشان زحمت ندادند. ازاین‌رو شذوذ را به آنها نسبت داده‌اند. اما گروه دوم وظیفة خود را به‌خوبی انجام داده ودقت لازم را داشته‌اند. این گروه موارد بلاغی این کاربردها را در نظر گرفتند وبه استناد آنها قواعد جدیدی به وجود آوردند. الگوی آن‌ها در مباحث عالی نحو سیبویه است. اما در مباحث عالی بلاغی عبدالقاهر جرجانی الگوی علمای بلاغت به شمار می‌آید؛ زیرا دقت لازم را داشت وبه کاربرد بلیغ گرچه مخالف قاعده بود، اهمیت می‌داد وروش سیبویه را دنبال می‌کرد. این مقاله به طور مختصر در پی آن است تا این امر را به اثبات برساند که سیبویه وعبدالقاهر جرجانی هر کدام در تخصص خود ذوق بلاغی را به کار می‌برند وبه کاربردهای بلیغ اما مخالف قواعد تا این حد اهمیت می‌دهند که با استناد به آنها قواعد جدیدی به وجود می‌آورند.

کلیدواژه‌ها

المصادر
الأعلم الشنتمری (2005)، النکت فی تفسیر کتاب سیبویه، تحقیق یحیی مراد، بیروت: دارالکتب العملیه، ط 1.
البغدادی عبدالقادر بن عمر (بلاتا)، خزانة الأدب ولب لباب لسان العرب، بیروت: دار صادر،، ط 1.
البغدادی (1978 م)، شرح أبیات المغنی، تحقیق عبدالعزیز رباح، دمشق: دارالمأمون.
ابن جنی، أبوالفتح عثمان (1952 م)، الخصائص، تحقیق محمدعلی النجار، بیروت: دارالهدی، ط 2.
ابن جنی، أبوالفتح عثمان (1954 م)، المنصف شرح تصریف المازنی، تحقیق ابراهیم مصطفی وعبدالله أمین، مطبعة مصطفی البابی الحلبی، ط 1.
ابن عصفور الأشبیلی (1971م)، شرح جمل الزجاجی، تحقیق صاحب أبو جناح.
ابن مالک جمال‌الدین (1990 م)، شرح التسهیل، تحقیق عبدالرحمن السید ومحمد بدوی المختون، القاهرة: هجر للطباعة والنشر، ط 1.
ابن هشام جمال‌الدین الانصأری (بلاتا)، مغنی اللبیب عن کتب الأعأریب، تحقیق محمد محیی‌الدین عبدالحمید، القاهرة: مطبعة المدنی.
ابن ولّاد (1381)، الانتصار لسیبویه، تحقیق عدنان لاجوردی.
الأزهری، خالد (بلاتا)، شرح التصریح علی التوضیح، بیروت: دارالفکر.
الرازی فخرالدین (2004م)، نهایة الایجاز فی درأیة الاعجاز، تحقیق نصرالله حاجی مفتی، بیروت: دار صادر، ط 1ـ.
الرضی الأستراباذی (1978م)، شرح الرضی علی الکافیة، تحقیق یوسف حسن عمر، جامعة قأریونس.
السبکی بهاءالدین (2003 م)، عروس الأفراح فی شرح تلخیص المفتاح، تحقیق عبدالحمید هنداوی، بیروت: المکتبة العصریة، ط 1.
السکاکی أبو یعقوب (1987م)، متفاح العلوم، تحقیق نعیم زرزور، بیروت: دار الکتب العلمیة، ط 2.
سیبویه (1977 م)، الکتاب، تحقیق عبدالسلام هارون، القاهرة: الهیئة العامة للکتاب، ط 1.
السیرافی، أبوسعید (2008 م)، شرح کتاب سیبویه، تحقیق أحمد حسن مهدلی و علی سید علی، بیروت: دارالکتب العلمیة، ط 1.
السیرافی، أبوسعید (1936 م)، أخبار النحویین البصریین، تحقیق فریتس کرنکو، بیروت: المطبعة الکاثو لیکیة، ط 1.
السیوطی، جلال‌الدین (1979)، بغیة الوعاة فی طبقات اللغویین والنحاة، تحقیق محمد أبوالفضل اِبراهیم، بیروت: دارالفکر، ط 2.
الشمنی أبوالعباس (1971 م)، المنطق من الکلام علی مغنی ابن هشام، القاهرة.
عبدالقاهر الجرجانی (2009 م)، أسرار البلاغة، تحقیق هـ. رتیر، بیروت: دار اِحیاء التراث العربی، ط 1.
عبدالقاهر الجرجانی (1978 م)، دلائل الاعجاز، تحقیق السید محمد رشید رضا، بیروت: دارالمعرفة.
العکبری أبوالبقاء (1971 م)، التبیان فی شرح الدیوان، تحقیق مصطفی السقا وآخرین، القاهرة: مطبعة مصطفی البابی الحلبی.
الهذلیون (1995 م)، دیوان الهذلیین، القاهرة: دارالکتب المصریة، ط 2.