تهران، خیابان ولی عصر(عج)، خیابان توانیر، محله نظامی گنجوی، کوچه هفت پیکر(8)، خیابان نظامی گنجوی، پلاک33، موسسه آموزش عالی بیمه اکو دانشگاه علامه طباطبایی، طبقه6، اتاق 607، انجمن ایرانی زبان وادبیات عربی، کدپستی: 1434863111

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه قم

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

نظریة ادب‌ورزی به عنوان یکی از شاخه‌های کاربردشناسی زبان،‌ مورد توجه بسیاری از محققان و پژوهشگران قرار گرفته و دستاوردهای فراوانی را در پی داشته‌است. در این میان،‌ میراث حضرت امام سجاد (ع) و دعاهای صحیفة سجادیه،‌ به علت برخورداری از معارف اسلامی گوناگون، سبک و مضمون والا و ارزشمند،‌ جایگاه مهمی دارد. علاوه بر آن،‌ تفاوت در جایگاه اجتماعی،‌ سیاسی و دینی افراد،‌ آن‌ها را به سمت شیوه‌ای خاص از سخن گفتن سوق می‌دهد تا به‌این‌ترتیب متکلم در کنش زبانی خود به منزلت و وجهة مخاطب لطمه وارد نکند؛ چراکه انسان‌ها در دعاهایشان خداوند را به عنوان عالی‌ترین مقام هستی مورد خطاب قرار می‌دهند. این مقاله می‌کوشد تا با روش توصیفی ـ تحلیلی و بر اساس نظریة ادب «براون» و «لوینسون» و همچنین با توجه به دیدگاه‌های دانشمندان مسلمان در این خصوص،‌ به بررسی سازوکارهای رعایت ادب در صحیفة سجادیه بپردازد و نشان دهد ایشان هنگام صحبت‌کردن با خداوند متعال از چه شیوه‌هایی برای ادب‌ورزی بهره می‌گیرد. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که در صحیفه سجادیه،‌ از ابزارهای تعدیلی گوناگونی جهت تلطیف فضای امر و کاهش تحمیل خواسته وجود دارد. پرهیز از بیان درخواست به صورت مستقیم،‌ به‌کاربستن ادب رسمی،‌ استفاده از سبک گزارش،‌ تحقیر شأن و جایگاه خود و بالا بردن مقام مخاطب در خلال توصیف و گزارش از حالات خود و مخاطب، از مهم‌ترین شیوه‌های رعایت ادب در صحیفة سجادیه است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

المصادر
1) الکتب العربیة والفارسیة
القرآن الکریم
الصّحیفة السجادیة،‌ (1997)،‌ شرح وتقدیم عزالدین الجزائری،‌ بیروت،‌ الغدیر.
البستانی،‌ محمود،‌ (1413)،‌ تاریخ الأدب العربی فی ضوء المنهج الاسلامی،‌ ط 1،‌ مشهد،‌ مجمع البحوث.
-------،‌ (1381)،‌ مختصر تاریخ الأدب العربی فی ضوء المنهج الإسلامی،‌  طهران،‌ سمت.
الجرجانی،‌ عبدالقاهر،‌ (1978)،‌ دلائل الإعجاز،‌ تحقیق السید محمدرضا،‌ بیروت،‌ دار المعارف للطباعة.
الحسینی،‌ أبوالفضل،‌ (1398ق)،‌ قاموس الصّحیفة للإمام زین‌العابدین (ع).
الطرطوشی الأندلسی،‌ أبو بکر محمد بن الولید الفهری،‌ (1988م)،‌ الدعاء المأثور وآدابه وما یجب علی الداعی اتباعه واجتنابه،‌ تحقیق محمد رضوان الدایة،‌ الطبعة الأولی،‌ بیروت،‌ دار الفکر المعاصر.
کلینی،‌ محمد بن یعقوب،‌ (1369)،‌ اصول کافی،‌  طهران،‌ مکتبة علمیة إسلامیة.
مجلسی،‌ محمد باقر،‌ (1384 ق)،‌ بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمّة الأطهار،‌  طهران،‌ دار الکتب الإسلامیة.
محمود،‌ عبدالحلیم،‌ (1990)،‌ العبادة أحکام وأسرار،‌ القاهرة،‌ دارالکتاب المصری.
المدنی التبریزی،‌ السید یوسف،‌ (1426 ق)، الفوائد القیمه،‌ الطبعة الأولی،‌ قم،‌ دفتر معظم‌له.
المدنی الشیرازی،‌ السید علی خان،‌ (1125 ق)،‌ ریاض السالکین فی شرح صحیفة سید الساجدین،‌ تحقیق: محسن الحسینی الأمینی،‌ قم،‌ مؤسسة النشر الاسلامی.
مغنیه،‌ محمدجواد. (د. ت)، فی ظلال الصّحیفة السجادیة،‌ تحقیق سامی الغریری.  الطبعة الأولی،‌ قم،‌ مؤسسة دارالکتاب الاسلامی.
یول،‌ جرج،‌ (1389)،‌ کاربردشناسی زبان؛ ترجمه محمود عموزاده،‌ تهران:‌ سمت.
2)  الکتب الانجلیریة
Brown, Penelop, Stephen C. Levinson , (1987)Politeness: Some Universall in Language Usage, Cambridge. Cambridge University Press.
Cook, GuY, (1989), Discorse, Oxford University press, Editor: CN Candlin and HG Widdowson, First Edition.
Goffman, Erving, (1961), International essay on fase – to – fase behavior, Doubledy, Newyork.
Gudykunst, W. B, and Y. Y. Kim, (1997),Communicating with Strangers: An approach to intercultural communication, Third edition, New York: McGraw-Hill Companies.
Gumperz, John, (1982), Language and social identity, Cambridge: Cambridge University Press.
Hall, Edward, (1976), Beyond culture, New York: Double Day.
Levine, David, (1985), The flight from ambiguity, Chicago: University of Chicago Press.
Vatts, Richard. (2004), Politness, Cambridae University press, Cambridge.
Wardhaugh, Ronald, (2010), An Introduction to Sociolinguistics, MA: Blankwell Ltd.
Yankah, K, (1995), Speaking for the chief: Okyeame and the Politics of Akan Royal oratory. Bloomington, india University Press.
Yule, G, (1996), Pragmatics, Oxford, Oxford University Press.
الدوریات
مقدسی نیا،‌ مهدی وسید علی اصغر سلطانی،‌ (۱۳۹۳)،‌ «کاربرد شناسی زبان و سازوکارهای ادب ورزی در برخی از ادعیه شیعه»،‌ دوماهنامه جستارهای زبانی، ش 5. (صص 207 -228)
فخر روحانی،‌ محمدرضا،‌ (1382)،‌ «بررسی زبان‌شناختی نام‌ها و القاب پیامبر در قرآن کریم»،‌ پژوهش‌نامه قرآن و حدیث،‌ ش 2،‌ صص 71-76.
Blum-Kulka, S, (1983) »Interpreting and performing speech acts in a second language: A cross-cultural study of Hebrew and English«. In N. Wolfson and E. Judd (eds. ), Sociolinguistics and language acquisition. MA: Newbury House, pp. 36-55.
Obeng, G. S. (1994). » Verbal indirection in Akan Informal Discourse«. Journal of Pragmatics.
Warren- Rothlin, A. (2007). »Politeness strategies in Biblical Hebrew and west African languages«. Journal of Translation. 3 (1). pp. 55- 71.
Wierzbicka, A. (1985). »Different cultures, different languages, different speech acts. Polish vs. English«. Journal of Pragmatics. Vol. 9. pp. 145- 178.