جامعه‌شناسی ادبیات، شاخه‌ای از علوم اجتماعی است که می‌خواهد جوهر اجتماعی آثار ادبی را واکاوی کند. در نظریۀ «ساختارگرایی تکوینی»، لوسین گلدمن ساخت‌های آثار ادبی را به مکانیسم‌های گروهی اجتماعی، در لحظۀ تاریخی مشخصی پیوند می‌زند. به ادعای وی، ادبیات بازتاب «بیشینۀ آگاهی ممکن» (آگاهی آرمانی) یا بخش غیرواقعی آگاهی جمعی گروه‌های اجتماعی است. شعر معاصر عربی و فارسی نیز با طرح مسائل کلان انسانی و گرایش به ارزش‌های جمعی و فردی، نواندیشی تفکیک‌ناپذیری را تجربه کرد. أمل دنقل مصری و اسماعیل شاهرودی ایرانی، ازجمله شاعران اجتماعی‌اند که با بنای آرمان‌شهر، تقابل میان آگاهی آرمانی و واقعیت‌های موجود در بستر سیاسی ـ اجتماعی مصر و ایران را به چالش کشیدند. یکی از رایج‌ترین روش‌های دو شاعر برای پیشبرد اهداف اصلاح‌طلبانه و همسویی مردم با ایدئال‌های مدنظرشان، آرمان‌سازی از قهرمان است. مهم‌ترین مؤلفه‌هایی که در این مقاله ضمن بررسی نظریۀ گلدمن و تأثیر زیرساخت‌های سیاسی ـ اجتماعی مصر و ایران مورد توجه قرار گرفته‌اند، عبارتند از: همسانی دنقل و شاهرودی در آگاهی آرمانی؛ تقابل آرمانی؛ و تزلزل در آرمان‌خواهی. نتیجۀ به‌دست‌آمده نشان می‌دهد که بخش چشمگیری از آرمان‌های آنها به ارزش‌های میهن‌پرستانه بازمی‌گردد. تقابل‌های موجود، بیانگر تفاوت در خط سیر فکری و عاطفی آنها و تزلزل در آرمان‌خواهی، محصول ناامیدی‌شان از تحقق آگاهی آرمانی است.
بداية الصفحة