@article { author = {صالحي, پيمان}, title = {نقش تداعی آزاد در تنظیم جریان سیّال ذهن در رمان ذاکرة الجسد اثر احلام مستغانمی}, journal = {مجله علمي انجمن ايراني زبان و ادبيات عربي (فصلنامه)}, volume = {17}, number = {58}, pages = {43-70}, year = {2021}, publisher = {انجمن ايراني زبان وادبيات عربي}, issn = {23456361}, eissn = {27173461}, doi = {}, abstract = {تداعی آزاد از جمله تکنیک­هایی است که داستان­سرایان از آن برای تعبیر از حوادث داستان و معرّفی شخصیت­های آن به خواننده، استفاده می­کنند. عملیاتی که طی آن، افکار و خاطرات بر اساس اصول مشابهت و مجاورت و تضادّ، موجب یادآوری یکدیگر می­شوند. با توجه به اینکه از یک طرف، اهمیّت تداعی آزاد، غالباً در تنظیم جریان سیّال ذهن، نمود پیدا می­کند و از طرف دیگر، رمان «ذاکرة الجسد» اثر احلام مستغانمی نویسنده الجزائری بر اساس تکنیک جریان سیّال ذهن نوشته شده است، بنابراین تداعی آزاد در آن جایگاه بالایی دارد؛ به همین دلیل، این پژوهش بر اساس تکنیک تداعی آزاد و با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، رمان مذکور را مورد بررسی قرار داده است و به نتایجی دست یافته است که مهمترین آنها عبارتند از: تداعی آزاد باعث زیبایی فراوان، تنوّع محتویات و رنگارنگی تصاویر این اثر ادبی شده است و آن را از حالتی تکراری که باعث خستگی خواننده می­شود، درآورده است. نویسنده با یادآوری خاطرات شخصیّت­های رمان و با استفاده از اصل مشابهت که بیشترین کاربرد را در این رمان داشته باشد، جزئیات شخصیّت­های داستان، مشکلات، آرزوها و ویژگی­های روحی و رفتاری آنان را بیان کرده است. او با استفاده از مجاورت زمانی و مکانی که از اصول تداعی آزاد هستند، افراد مشهور فراوانی، از جمله؛ افراد انقلابی الجزائر، نقّاشان، شاعران و بسیاری از جریان­های تاریخی و مصیبت­های آن و نیز مکان­هایی که این حوادث در آنجا به وقوع پیوسته را به خواننده معرّفی می­کند. علی­رغم اینکه محور اصلی تداعی­های داستان غالباً بر اساس دو اصل مشابهت و مجاورت است؛ امّا در برخی مواقع، راوی داستان بدون تصمیم قبلی، خاطرات را بر اساس تضادّی که در آنها وجود دارد به خاطر می­آورد؛ ولی یادآوری این خاطرات، همیشه بر اساس تضادّهای معروف و سنّتی نیست.}, keywords = {احلام مستغانمی,ذاکرة الجسد,تداعی آزاد,جریان سیّال ذهن,ادبیات داستانی}, title_ar = {دور التداعي الحرّ في تنظیم حرکة تیّار الوعي في روایة "ذاکرة الجسد" لأحلام مستغانمي}, abstract_ar = {یُعَدُّ التداعي الحرّ من التقنيات الّتي یتمتّع بها رواة القصص للتعبير عن أحداث القصّة وتقدیم شخصیّاتها للمتلقّي، وهو عملية يربط فيها المرء بين الأفکار والذّکريات الّتي يمکن أن یتذکّر بعضها البعض بناءً علی أصول التّشابه، والتّجاور، والتضادّ. بما أنّ التداعي الحرّ، غالباً ما تنعکس أهمیّته في تنظیم حرکة تیّار الوعي من جهة، وقد بُنیت روایة "ذاکرة الجسد" لأحلام مستغانمي الروائية الجزائریة علی أساس تقنیة تیّار الوعي من جهة أخری، فإنّ للتداعي الحرّ مکانة سامیة فیها. قام البحث بدراسة هذه الرواية علی أساس تقنیة التداعي الحرّ فی تنظیم حرکة تیّار الوعي مستفیداً من المنهج الوصفی- التحلیلي، وقد حصل على عدة نتائج أهمّها هي: إنّ التداعي الحرّ قد جعل هذه الرواية أکثر جمالاً وأدّی إلی تنوّع محتوياتها، وتلوین صورها وأخرجها من الرّتابة الّتي تصیب القارئ بالملل. أقبلت الروائية علی استحضار ذکريات شخصيّات الروایة مستفیدةً من أصل التّشابه الّذي یبدو أنّه کان أکثرَ تطبيقاً في الروایة هذه، فتطرّقت إلی بيان تفاصيل حياة شخصيّات الروایة، وآلامها، وآمالها، وخصائصها النفسیّة والسلوکیة. وأنّها قدّمت للمتلقّي الکثیر من المشاهیر ومن بینهم الثوّار الحقیقیون في ثورة الجزائر، والرّسّامین، والشّعراء وکذلک العدید من الأحداث التاریخیة، وکوارثها، والأمکنة الّتي وقعت هذه الأحداث فیها، متمسّکةً بالتّجاور الزمني والمکاني اللّذینِ یُعدّان من أصول التداعي الحرّ. رغم أنّ التداعیات في القصّة تتمحور في الغالب علی أصلي التّشابه والتّجاور؛ ولکنه يستحضر الرواي -في عدد من الحالات- ذکريات على أساس التناقض بينها دون قرار مسبق، لکنّها لیست دائماً على التناقضات المعروفة والتقليدية.}, keywords_ar = {أحلام مستغانمي,روایة "ذاکرة الجسد",التداعي الحرّ,تیّار الوعي,الأدب القصصي}, url = {https://iaall.iranjournals.ir/article_125336.html}, eprint = {https://iaall.iranjournals.ir/article_125336_8d4ba3fa723829d94fc241a99af64b2c.pdf} }