تهران، خیابان ولی عصر(عج)، خیابان توانیر، محله نظامی گنجوی، کوچه هفت پیکر(8)، خیابان نظامی گنجوی، پلاک33، موسسه آموزش عالی بیمه اکو دانشگاه علامه طباطبایی، طبقه6، اتاق 607، انجمن ایرانی زبان وادبیات عربی، کدپستی: 1434863111

نویسنده

چکیده

از جمله مفاخر ایرانیان در تهیه و تدوین فرهنگ لغت برای زبان قرآن یعنی زبان عربی است! و اساس این کار علمی یعنی «معجمة» یا فرهنگ نویسی از ابتدا بر روش توصیفی بنا نهاده شده بود، یعنی معنی و مفهوم لغات از نوع کاربرد آنها در زبان استخراج می‌شد و به همین علت  ام‍ّهات قوامیس یا معجمهای عربی همواره براساس شاهدهای گوناگون – مخصوصاً آنچه مربوط به عصر احتجاج است – نهاده شده، است. در نتیجه در صحت و استحکام این نظریات کمتر شک و تردید راه می‌یابد. و حال اینکه در مورد زبان فارسی تا قبل از چند دهة اخیر کار مهمی از این قبیل صورت نگرفته بود. از آنجا که میراث مکتوب زبان فارسی در طول بیش از ده قرن شامل انبوهی از آثار منظوم و منثور است که بسیاری از آنها «دست نخورده» باقی مانده است و برای دست یافتن به یک فرهنگنامه یا معجم توصیفی باید در مورد تمامی این متون بررسی و تحقیق شود. عظمت این اقدام و مشکلات عدیدة آن را می‌توان حدس زد. در این مقال بدین امر پرداخته شده که به چه طریق می‌توان با استفاده از تجربیات در زبان عربی بر این مشکلات فائق آمد!

کلیدواژه‌ها

-     ابن خلدون، مقدمة کتاب العبر و کتاب المبتدأ و الخبر ... کلکته 1274 ق – ترجمة فارسی، محمد پروین گنابادی، بنگاه ترجمه و نشر کتاب 1336 ش
-     ابن درید، جمهرة اللغة، حیدرآباد دکن، 1345 ق
-     ابن منظور انصاری، محمد بن مکرّم، لسان العرب، دارالفکر، بیروت 1954م
-     ابن الندیم، الفهرست، المطبعة ‌الرحمانیة، قاهره 1348 ق
-     احمدرضا (شیخ...)، معجم متن اللغة، دار مکتبة الحیاة، بیروت 1985 م
-     ادیب کرمینی، علی بن محمد بن سعید، تکملة الأصناف، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، تهران 1385 ش
-    اسدی طوسی، لغت فرس، چاپخانة مجلس، تهران 1319 ش
-    اشتنگاس، فارسی انگلیسی (فرهنگ فارسی نویسان فرنگ) لندن (بدون تاریخ)
-    انجو شیرازی، جمال الدین، فرهنگ جهانگیری، انتشارات دانشگاه مشهد، مشهد 1351ش
-    بهار، محمدتقی، سبک‌شناسی یا تاریخ تطور نثر فارسی، چاپ تابان، تهران 1326 ش
-    تهانوی، محمد، کشاف اصطلاحات الفنون، کلکته 1866 م، تهران 1967 م
-    ثعالبی، عبدالملک، یتیمة الدهر، بیروت 1403ق
-    جانسن، فارسی عربی انگلیسی (فرهنگ فارسی نویسان فرنگ)، لندن 1852م
-    حاج خلیفه، ملا کاتب چلبی، کشف الظنون عن أسامی الکتب و الفنون، قاهره 1311ق
-    خلیل بن احمد فراهیدی، کتاب العین (ترتیب...)، انتشارات اسوه، تهران 1414ق
-    دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران 1368 ش و مابعد
-    داعی الاسلام، سید محمد علی، فرهنگ نظام، حیدرآباد دکن 1346 ق
-    دزی، ذیل فرهنگهای عربی، پاریس 1927م
-    دهخدا، علی اکبر، یادداشتهای پراکنده، تکملة مقدمة لغت‌نامة دهخدا، تهران 1372ش
-    زبیدی، محمد مرتضی حسینی، تاج العروس من جواهر القاموس، کویت 1980 م
-    سروری، محمد قاسم بن حاجی محمد کاشانی، مجمع الفرس یا فرهنگ سروری، انتشارات علی اکبر علمی، تهران 1338 ش
-    شعوری، لسان العجم، قسطنطنیه 1155 ق
-    فروزانفر، بدیع الزمان، سخن و سخنوران، چاپخانة بیست و پنجم شهریور، تهران 1350ش
-    فیروز آبادی، مجد الدین محمد، قاموس المحیط، هند 1324 ق
-    قاضی خـان بدرمحمد دهار، أداة الفضلاء، نسخة کتابخانة لغت‌نامة ‌دهخدا، تألیف 822ق – دستور الاخوان، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، تهران 1349 ش
-  لغت‌نامة دهخدا (بسبب متعدد بودن مؤلفان فقط به «لغت‌نامه» ارجاع داده شده است).
-  محمد بن خلف تبریزی، برهان قاطع، تصحیح محمد معین، انتشارات امیر کبیر، تهران 1357ش
-  مدنی تتوی، عبدالرشید، فرهنگ رشیدی، انتشارات بارانی، تهران 1337 ش
-  معین، محمد، مقدمة برهان قاطع، انتشارات امیرکبیر، تهران 1357 ش
-  ملاکاتب چلبی، کشف الظنون عن أسامی الکتب و الفنون، استامبول 1310 ق
-  منزوی، علی نقی، فرهنگنامه‌های عربی به فارسی، انتشارات دانشگاه تهران، 1337 ش
-  ناصرخسرو، سفرنامه، انجمن آثار ملی، تهران 1354ش
-  نفیسی، سعید، مقدمة برهان قاطع، انتشارات امیرکبیر، تهران 1357 ش
-  یغما، مجله، ش1، سال 4، تهران فروردین 1330 ش