تهران، خیابان ولی عصر(عج)، خیابان توانیر، محله نظامی گنجوی، کوچه هفت پیکر(8)، خیابان نظامی گنجوی، پلاک33، موسسه آموزش عالی بیمه اکو دانشگاه علامه طباطبایی، طبقه6، اتاق 607، انجمن ایرانی زبان وادبیات عربی، کدپستی: 1434863111

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه الزهرا (س)

چکیده

رمان به عنوان نوع ادبی خاص دارای ویژگی‌های متعددی است و زنان با بهره‌گیری از این ویژگی‌ها کوشیده‌اند دنیای خویش را ترسیم کنند. نقد ادبی فمینیستی نیز برای بررسی آثار ادبی زنان از رویکردها و نظریات مختلف در نقد و تحلیل بهره برده که از آن جمله نظریة نقد رمان باختین «چندآوایی (پولیفونی)» است. با توجه به اینکه نظرات مختلفی دربارة امکان ظهور چندآوایی در رمان‌های زنانه مطرح است، لذا این جستار، دو رمان عربی و فارسی زنانه را ‏مطالعه می‌کند تا ابزارهای گفت‌وگومندی متن و امکان حضور یا نبودِ صداهای مختلف ‏را بر پایة نظریة باختین در ساختار جامعه‌شناسی متن رمان و بر اساس تحلیل درونی، بدون تکیه ‏بر نمودهای بیرونی و تکوینی آن بررسی کند؛ ازاین‌رو بر اساس مکتب آمریکایی ادبیات تطبیقی و با تلفیق میان نقد فمینیستی و نقد باختینی، سبک و روابط گفت‌وگومندی رمان در چهارچوب ‏سیاق داخلی متن دو رمان «ذاکرة الجسد» نوشتة «احلام مستغانمی» و رمان فارسی «چراغ‌ها ‏را من خاموش می‌کنم» نوشتة «زویا پیرزاد» بررسی می‌شود و چنین نتیجه گرفته می‌شود که به‌طورکلی نمی‌توان همة رمان‌های زنانه را تک‌آوا دانست و برخلاف پیرزاد که رمانی با به گوش رساندن صدای زنان و ظهور زبان و اندیشة آنان می‌آفریند و به سوی خلق رمانی تک‌آوا حرکت می‌کند، اما مستغانمی استراتژی‌های مختلف روایی و ایدئولوژی‌های گوناگونی در مسئلة زن و سرزمین را به کار می‌گیرد و به سوی آفرینش رمانی چندآوایی متمایل است. ‏

کلیدواژه‌ها

موضوعات

المصادر
کتب
1) عربی
ایوب، محمد (2001م)، الزمن والسرد القصصی فی الروایة الفلسطینیة المعاصرة بین 1973 – 1994، ‏لامک: دار سندباد للنشر والتوزیع. ‏
باختین، میخائیل (1986م)، قضایا الفن الابداعی عند دستویفسکی، مترجم:جمیل نصیف التکریتی، ط1، بغداد: ‏دار الشؤون الثقافیة العامة. ‏
‏ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1987م)، الخطاب الروائی، تر: محمد برادة، الرباط: دار الأمان. ‏
البدیری، علی مجید (2013)، الأدب المقارن مبادئ وتطبیقات، بغداد: دار الفیحاء للطباعة والنشر. ‏
التلاوی، محمد نجیب (2000م)، وجهة النظر فی روایات الأصوات العربیة، دمشق: اتحاد الکتاب العرب. ‏
تودوروف، تزفیتان (1996م)، میخائیل باختین المبدأ الحواری، مترجم: فخری صالح، ط3، لامک: منتدیات ‏مکتبة العرب. ‏
دراج، فیصل (2002م)، نظریة الروایة والروایة العربیة، ط2، بیروت: المرکز الثقافی العربی. ‏
راغب، نبیل (2003م)، موسوعة النظریات الأدبیة، ط1، مصر: الشرکة المصریة للنشر لونجمان. ‏
عامر، عزة عبد اللطیف (2010م)، الراوی وتقنیات القص الفنی، لامک: الهیئة المصریة العامة للکتاب. ‏
عبود، اوریدة (2013م)، «حواریة اللغة فی روایات عبد الملک مرتاض. » المشرف: مصطفی درواش، أطرحة ‏الدکتوراه فی تحلیل الخطاب، کلیة الأداب واللغات، قسم الأدب العربی، الجزائر:جامعة مولود معمری تیزی وزو،. ‏
العید، یمنی (1999م)، تقنیات السرد الروائی فی ضوء المنهج البنیوی، ط2، بیروت: دار الفارابی. ‏
‏ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (2005م)، فی مفاهیم النقد والحرکة الثقافیة العربیة، إعداد وتقدیم:محمد دکروب، ط1، بیروت: دار ‏الفارابی. ‏
الغذامی، عبدالله محمد (1997م)، المرأة واللغة، ط2، بیروت: المرکز الثقافی العربی. ‏
فلاح، حسینة (2010م)، الخطاب الواصف فی ثلاثیة أحلام مستغانمی (ذاکرة جسد، فوضی الحواس، عابر ‏سریر)، الجزائر: دار الامل. ‏
قاسم، سیزا احمد (1984م)، بناء الروایة " دراسة لثلاثیة نجیب محفوظ "، ط1، القاهرة: الهیئة المصریة العامة ‏للکتاب. ‏
لحمدانی، حمید (1990م)، النقد الروائی والإیدئولوجیا (من سوسیولوجیا الروایة إلی سوسیولوجیا النص ‏الروائی)، بیروت: المرکز الثقافی العربی. ‏
مستغانمی، أحلام (2010م)، ذاکرة الجسد، ط26، بیروت، دار الآداب. ‏
مرتاض، عبد الملک (1998م)، فی نظریة الروایة، بحث فی تقنیات السرد، کویت: عالم المعرفة. ‏
2) فارسی
احمدی، بابک (1388ش)، ساختار وتأویل متن، ط 11، تهران: نشر مرکز. ‏
ایرانی، ناصر (1380ش)، هنر رمان، تهران: نشر آبانگاه. ‏
پاینده، حسین (1392ش)، گشودن رمان، رمان ایران در پرتو نظریه و نقد ادبی، تهران: انتشارات ‏مروارید.
پیرزاد، زویا (1391ش)، چراغها را من خاموش میکنم، ط 42، تهران: نشر مرکز. ‏
داد، سیما (1378ش)، فرهنگ اصطلاحات ادبی، ط3، تهران: نشر مروارید. ‏
غلامحسین زاده، غریب رضا (1386ش)، میخائیل باختین زندگی، اندیشه‌ها و مفاهیم بنیادین، ‏تهران: نشر روزگار.
کیا، افخم السادات (1391ش)، گلبرگ‌های سفید بنفشه (پژوهشی در آثار پیرزاد)، تهران: ‏طراوت.
نامور مطلق، بهمن (1390ش)، مجموعه مقالات هم‌اندیشی گفت‌وگومندی در ادبیات و هنر، التنسیق: ‏بهمن ناور مطلق، تهران: سخن.
الرسائل الجامعیة
1) عربی
بایزید، فطیمة الزهرة (2012م)، «الکتابة الروائیة النسویة بین سلطة المرجع وحریة التخییل» المشرف: الطیب بودربالة، أطروحة الدکتوراه فی الأدب العربی الحدیث، قسم اللغة العربیة وآدابها، باتنة: جامعة العقید الحاج لخضر.
برکان، سلیم (2004م)، «النسق الإیدئولوجی وبنیة الخطاب الروائی دراسة سوسیو بنائیة لروایة ذاکرة الجسد» المشرف: عبدالحمید بورایو، رسالة ماجیستر، کلیة الآداب، قسم اللغة العربیة وآدابها جامعة الجزایر.
الخفاجی، أحمد رحیم کریم (2003م)، «المصطلح السردی فی النقد الأدبی العربی الحدیث» المشرف: قیس حمزة فالح الخفاجی، ماجیستر فی اللغة العربیة، جامعة بابل.
2) فارسی
حمیدزاده، محدثه (1390ش)، بررسی تطبیقی سبک‌شناسی آثار داستانی زویا پیرزاد، شهرنوش پارسی‌پور و گلی ترقی» المشرف: حسینعلی قبادی، رسالة ماجیستر اللغة الفارسیة وآدابها، جامعة تربیت مدرس.
رامین‌نیا، مریم (1390م)، بررسی و تحلیل چندآوایی در مثنوی مولوی، المشرف: حسینعلی قبادی، أطروحة الدکتوراه، قسم اللغة الفارسیة وآدابها، جامعة تربیت مدرس.
رضویان، حسین (1390ش)، سبک‌شناسی روایت در داستان‌های کوتاه: رویکرد نقشگرا بر اساس الگوی سیمپسون 2004، المشرف: فردوس آقاگل‌زاده، أطروحة الدکتوراه فی اللسانیات، جامعة تربیت مدرس.
الدوریات
1) عربی
اکبری‌زادة، فاطمة؛ کبری روشنفکر، خلیل بروینی وحسینعلی قبادی (2014)، «دراسة سوسیونصیة قی روایة «ذاکرة الجسد» لأحلام مستغانمی» مجلة دراسات فی اللغة العربیة وآدابها، س 5، ع19، صص 1-25.
بوعزة، محمد (1996م)، «البولیفونیة الروائیة» مجلة الفکر العربی، ع83، صص86-97.
فیرییه، جان (1995م)، «تزفیتان تودورف، من الشکلانیة الروسیة إلی اخلاقیات التاریخ» مترجم:غسان سید، باریس: الآداب الأجنبیة، صص 257-269.
2) فارسی
حسینی، مریم (1384ش)، «روایت زنانه در داستان‌نویسی زنانه»، کتاب ماه ادبیات و فلسفه، ع93، صص 94- 101.
حیدری، فاطمه و سهیلا بهرامیان (1389ش)، «زنان، سلطه و تسلیم در آثار زویا پیرزاد» اندیشه‌های ادبی، س2، ع6، صص125-145.
عبدی، صلاح‌الدین و مریم مرادی (1391م)، «کارکرد راوی در شیوه روایتگری رمان پایداری (موردکاوی رمان «رجال فی الشمس» اثر غسان کنفانی)، » نشریه ادبیات پایداری، س3، ع6، صص 259- 295.
الانجیلیزیة
Aldridge, A. Owen(Ed.) (1969), Comparative Literature: Matter and Method. Urbana: university of Illinois press.
Bakhtin Mikhail(1999), Problems of Dostoevsky's poetic , e&t Caryl Emerson introduction by Wayne C. Booth. volume 8. University of Minnesota Press, Minneapolis, London.
Hohne Karen &Helen Wussow (1994) A Dialogue Of Voices Feminist Literary Theory and Bakhtin , University of Minnesota Press Minneapoli London.
Leech, Geoffry & short (1981), Mick Style in fiction A Linguistic Introduction to English fictional prose, second edition.
Leech, Geoffry & short (2007), Mick Style in fiction A Linguistic Introduction to English fictional prose, second edition