تهران، خیابان ولی عصر(عج)، خیابان توانیر، محله نظامی گنجوی، کوچه هفت پیکر(8)، خیابان نظامی گنجوی، پلاک33، موسسه آموزش عالی بیمه اکو دانشگاه علامه طباطبایی، طبقه6، اتاق 607، انجمن ایرانی زبان وادبیات عربی، کدپستی: 1434863111

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه حکیم سبزواری

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه حکیم سبزواری

چکیده

دعای عرفه امام حسین (ع) متنی ادبی است که از شیوه‌هایی بیانی و زیباشناختی مانند تصویر ‏و موسیقی در گونه‌های مختلفش مثل تکرار، بهره‌مند است. هدف مقاله بررسی یکی از شیوه‌های بیانی یعنی تکنیک تکرار بوده که خود نوعی از موسیقی کلامی درون‌متنی و یکی از ارکان تشکیل‌دهندة ضرباهنگ است؛ لذا درصدد است تا برخی از انواع این تکنیک مانند تکرار استهلالی، آغازین، ساده، تراکمی، پایانی، مدوّر، لازمه، مؤکّد، تدریجی و مجاور را در دعای عرفه بکاود و بخشی از زوایای پنهان آن را بازشناسد تا مخاطب هنگام خواندن آن لذت ‏بیشتری ببرد. علت انتخاب این موضوع، این است که تکنیک تکرار بیشتر از دیگر تکنیک‌ها در این دعا به عنوان ادبیات قدیم، جلوه‌گر شده و نیز تکنیکی قدیمی است که مانند تکنیکی نو در بیشتر آثار ادیبان معاصر به گونه‌های مختلف به کار می‌رود. بنابراین به نظر رسید که می‌توان این تکنیک متنوع را در دعای عرفه اجرا کرد. این پژوهش به شیوة توصیفی ـ تحلیلی با تکیه بر کاوش درون‌متنی انجام شده و تلاش کرده تا نمونه‌های مناسب‌تری که هدف این تکنیک را روشن‌تر کرده یا کاربرد بیشتری دارد، مورد توجه قرار دهد. به‌کارگیری زیبای تکنیک تکرار در این دعا، متن را انعطاف‌پذیر ساخته به گونه‌ای که می‌توان تکنیک‌های جدید ادبی را ـ که مشخصه ادبیات جدید است ـ در آن پیاده کرد؛ گرچه دعاها خود در زمرة ادبیات قدیم جای دارند.

کلیدواژه‌ها

المصادر
أ) عربی
الکتب
القرآن الکریم
الجاحظ، أبو عثمان عمر بن بحر، (1990م): البیان والتبیین، ج 1، تحقیق عبد السلام محمد هارون، بیروت، دار الجیل.
الزرکشی، بدر الدین محمد بن عبد الله، (1394ق): البرهان فی علوم القرآن، تحقیق: محمّد أبو الفضل إبراهیم، ط 2، ج 3، بیروت، دار المعرفة.
عبد الرحیم، مصطفی علیان، (1404ق): تیّارات النقد الأدبیّ فی الأندلس فی القرن الخامس الهجریّ، ط1، بیروت، مؤسّسة الرسالة.
عبّو، عبد القادر، (2007م): فلسفة الجمال فی فضاء الشعریّة العربیّة المعاصرة، دمشق، اتحاد الکتّاب العرب.
عبید، محمد صابر، (2001م): القصیدة العربیّة الحدیثة بین البنیة الدلالیّة والبنیة الإیقاعیّة، دمشق، إتحاد الکتّاب العرب.
العسکری، أبو الهلال، (1371ق): کتاب الصناعتین، بیروت، دار إحیاء الکتب العربیّة.
علاق فاتح، (2005م): مفهوم الشعر عند روّاد الشعر العربیّ الحرّ، دمشق، إتّحاد الکتّاب العرب.
القیروانی، إبن رشیق أبوعلی الحسن، (1988م): العمدة فی محاسن الشعر وآدابه، تحقیق محمد قرقزان، ط1، بیروت، دار المعرفة.
الملائکة، نازک، (1976م): قضایا الشعر المعاصر، ط3، بغداد، مکتبة النهضة.
الرسائل الجامعیّة
عربیّ، أمیرة، (1436ق): جمالیّات التکرار فی دیوان "رجل بربطی عنق" لنصر الدین حدیدی، رسالة ماجستیر، جامعة محمّد خضیر.
الدوریّات
ربابعة، موسی، (1990م): «التکرار فی الشعر الجاهلیّ»، مجلّة مؤتة للبحوث والدراسات، جامعة مؤتة، المجلد الخامس، العدد1، صص 159-192.
زوین، محمد محمود، (1422ق): «من مظاهر التکرار فی القرآن الکریم»، الذخائر، بیروت، العدد 6 و7، صص313-327.
سعید، علی جاد الحق، (2014م): «ظاهرة التکرار فی غزل العذرّیین فی العصر الأمویّ»، مجلّة کلّیة اللغة العربیّة، القاهرة، صص1758-1820.
سلوم، تامر سلوم یوسف، (1416ق): «الإیجاز والتکرار فی کشّاف الزمخشریّ»، مجلّة الجامعة الإسلامیّة، سوریا، جامعة تشرین، السنة2، العدد3، صص255-270.
الشامیّ، مؤمنات، (1436ق): «ظاهرة التکرار فی شعر البحتریّ»، التراث العربیّ، دمشق، اتّحاد الکتّاب العرب، العدد138-139، صص87-112.
الصحناویّ، هدی، (2014م): «الإیقاع الداخلی فی القصیدة المعاصرة"بنیة التکرار عند البیاتیّ نموذجاً"»، مجلّة جامعة دمشق، العدد 1و2، المجلّد 30، صص 89-122.
عباس، فضل حسن، (1407ق): «قضیّة التکرار فی کتاب الله»، مجلة الشریعة الإسلامیّة، جامعة الکویت، العدد 7، صص11-70.
نزال، فوز سهیل کامل، (1432ق): «التکرار فی طائفة من أحادیث الرسول (ص) دراسة وظیفیّة أسلوبیّة لأسلوب من أسالیب الإقناع فی الخطاب النبویّ»، المجلة الأردنیة فی الدراسات الإسلامیة، الأردن، جامعة آل البیت، العدد (1/أ)، المجلد7، صص163-172 .
مصلوح، سعد، (1991م): «نحو آجرومیة للنصّ الشعریّ: دراسة فی قصیدة جاهلیّة»، فصول، مصر، العدد1-2، مجلد10، صص151-166.
النعامی، ماجد محمد، (2012م): «ظاهرة التکرار فی دیوان (لأجلک غزّة)»، مجلّة الجامعة الإسلامیّة للبحوث الإنسانیّة، غزّة، الجامعة الإسلامیّة، العدد1، المجلد20، صص69-99.
ب) فارسی
کتاب‌ها
قمی، شیخ عباس، (1376ش): مفاتیح الجنان، چاپ دوّم، قم، انتشارات فاطمة الزهراء.
نشریات
رحمانی، اسحاق، وهمکاران، (پاییز وزمستان 1393ش): «زیباشناسی تکرار در شعر توفیق زیاد شاعر مقاومت»، ادبیات مقاومت، شماره 11، کرمان، دانشگاه شهید باهنر، صص77-106.