مجلة الجمعية الإيرانية للغة العربية وآدابها، فصلية علمية محکمة

طهران، شارع وليعصر(عج)، شارع توانير، حي نظامي كنجوي، زقاق هفت بيكر(٨)، شارع نظامي كنجوي، بناء رقم ٣٣، مؤسسة بيمه اكو للتعليم العالي، جامعة علامة طباطبائي، الطابق ٦، الغرفة ٦٠٧، اللجنة الإيرانية للغة العربية وآدابها، الرمز البريدي ١٤٣٤٨٦٣١١١

العدد الحالي

بالعدد

بالمؤلف

بالموضوع

فهرس المؤلفين

فهرس الكلمات الرئيسية

عن الدورية

الأهداف والنطاق

هيئة التحرير

أخلاقيات النشر

قواعد البيانات المفهرسة

روابط متعلقة

الأسئلة الأكثر شيوعاً

عملية مراجعة النظراء

الأخبار

تحلیل محتوای کتاب‌های عربی دورۀ اوّل متوسّطه از منظر جهت‌گیری جنسیتی براساس تکنیک‌های آنتروپی‌شانون و تاپسیس

نوع المستند : علمی - پژوهشی

المؤلفون

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبيات عربی دانشگاه کاشان

2 استاديار گروه زبان و ادبيات عربی دانشگاه کاشان

3 دانشيار گروه آموزش زبان انگليسي دانشگاه کاشان

المستخلص

یکی از مهم­ترین دغدغه‌های بشر در تمام ادوار تاریخی، مقولۀ تعلیم و تربیت و پرورش نسل جوان برای ورود به اجتماع و جامعه­پذیری آنان بوده‌است. در مطالعۀ مناسبات مختلف تعلیم و تربیت با جامعه، نمی­توان از مسألۀ جنسیت غافل ماند. تعلیم و تربیت در لایه­های پیدا و پنهان خود در پی تربیت انسان­هایی است که از مرحلۀ ادنای انسانیت به مرتبۀ عالی آن دست­یابند و از جمله با نگاهی روشن‌فکرانه، سعی در رعایت حقوق جنسیتی افراد جامعه داشته‌باشند. از میان اجزای نظام آموزش و پرورش، کتاب­های درسی به طور مستقیم و غیرمستقیم در القای درست یا نادرست نقش‌ها و تصاویر جنسیتی زنان و مردان نقش دارند. علی‌رغم این که نحوۀ انعکاس جنسیت در کتاب‌های درسی اهمّیّت فوق‌العاده دارد، در تحقیقات پیشین مربوط به آموزش زبان عربی در ایران، این موضوع بررسی نشده‌است. در این پژوهش سعی شده تا این ابزار آموزشی از منظر جهت­گیری جنسیتی مورد ارزیابی قرار گیرد. در این راستا، کلیه کتاب­های عربی دورۀ­ اوّل متوسّطۀ سال تحصیلی 99-1398 در 6 مؤلّفۀ­واژه­های جنسیتی، کاربرد اسامی زنانه و مردانه، کاربرد ضمایر مؤنث و مذکّر، تصاویر، فعّالیت­های ورزشی و مشاغل، مورد مطالعه قرار گرفتند. به منظور گردآوری و تجزیه و تحلیل داده­ها، دو رویکرد بررسی فراوانی­ واژه­ها و تحلیل محتوا به کار گرفته­شد. علاوه بر این روش،­ وزن­دهي آنتروپي شانون برای تعیین ضریب اهمّیّت مؤلّفه­های مورد بررسی در کتاب­های درسی عربی تحت مطالعه و روش تصميم­گيري چند معيارۀ تاپسيس برای اولویت­بندی کتاب­های درسی عربی تحت مطالعه از منظر نابرابری جنسیتی مورد استفاده قرار گرفتند. نتایج بررسی­ها نشان داد که در کتب بازنگری­شده، در مؤلّفه­های «واژه­های جنسیتی و تصاویر کتاب» تعادل بیش­تری بین دو جنس ایجاد شده‌است، امّا همچنان نابرابری جنسیتی در برخی زمینه­ها به چشم می­خورد. تقویت ارزش­هایی چون کسب علم و دانش برای هر دو جنس، تقویت روحیۀ قهرمانی در عرصه­های ورزشی برای زنان و ترسیم جایگاه والای مادر از نکات مثبت کتاب‌های این دوره است.

الكلمات الرئيسية

عنوان المقالة [Persian]

تحليل محتوی کتب "العربية" للمرحلة الإعدادیة من منظور الانحياز الجنساني بناءً على تقنيتي "آنتروبی شانون" و"تابسيس"

المؤلفون [Persian]

  • فاطمه ایراندوست 1
  • مریم جلائی 2
  • عباس زارعی تجره 3

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبيات عربی دانشگاه کاشان

2 استاديار گروه زبان و ادبيات عربی دانشگاه کاشان

3 دانشيار گروه آموزش زبان انگليسي دانشگاه کاشان

المستخلص [Persian]

    کانت ولاتزال قضية تعلیم جيل الشباب وإعدادهم للدخول في المجتمع والاندماج فيه من أهمّ الاهتمامات البشرية في مختلف العصور التاريخية. لايمکننا تجاهل قضية النوع الاجتماعي في دراسة العلاقات التعليمية المختلفة مع المجتمع. بعبارة أخری؛ تربية الناس للوصول إلى أعلى مستوى الإنسانية والمحاولة لتحقيق المساواة بين الجنسين، هذا هو ما یبحث عنه نظام التربیة والتعلیم في طبقاته المخفیة. من بين مکونات النظام التعليمي، للکتب المدرسية بشکل مباشر وغير مباشر حصة الأسد لإزالة التمییز بین الجنسین. هدفت هذه الدراسة إلى تقييم هذه الأداة التعليمية من وجهة نظر النوع الاجتماعي. عليه فقد تمّت دراسة جميع الکتب العربية للمرحلة الإعدادیة من العام الدراسي 99 -1398 في ستة عناصر ألا وهي المفردات الخاصة بالنوع الاجتماعي (الأنوثة والذکورة) واستخدام أسماء الأنثی والذکر، وتوظیف الضمائر للإناث والذکور، والصور، والنشاطات الرياضية، والمهن. لجمع البيانات وتحليلها استخدمنا عدد تکرار المفردات وتحليل المحتوی. إضافة علی ذلک استخدمنا منهج تقييم آنتروبی شانون هادفين تحديد مدی أهمية العناصر المدروسة في الکتب عينة البحث کما وظفّنا منهج تابسيس لأخذ قرار متعدد المعايير لتصنيف الکتب من حيث عدم المساواة الجنسانية؛ ممّا أثری نتائج البحث فجاء أهمّها على الشکل الآتي: تلاحظ المساواة بين الجنسين (الأنثی والذکر) أکثر من السابق في الکتب المدروسة في عنصري المفردات الخاصة بالنوع الاجتماعي والصور، ولکن لانزال نواجه التمييز والتحيّز لصالح الرجال في بعض المجالات. إنّ تقوية بعض القيم نحو التعلّم للجنسين، وإشعال روح البطولة في النشاطات الرياضية للنساء، وتجسيد المکانة الجلية للأم تعدّ من النقاط الإيجابية للکتب العربية الجديدة التألیف لهذه المرحلة.

الكلمات الرئيسية [Persian]

  • الجنسانیة
  • کتب اللغة العربية المدرسية
  • تحلیل المحتوی
  • منهج تقييم آنتروبی شانون
  • منهج تابسيس لأخذ القرار متعدد المعايير
المراجع
قرآن کريم.
جرباوي، تفیدة، (1993م)، «الجنسویة في بعض کتب الأطفال المدرسیة»، مجلة شؤون المرأة، العدد2، صص 74-52.
دحلان، عمر علي، (2015م)، «صورة المرأة في کتب اللغة العربیة للمرحلة الأساسیة الأولی في فلسطین»، مجلة البحث العلمي فی التربیة، العدد16، صص 405-389.
زارع، ساجد، حسین کیانی وعلی­اصغر کارگر، (2019م)، «تجلیات النوع الاجتماعی والعمر والطبقة الاجتماعیة في کتب العربیة المدرسیة بالمرحلة الثانویة الأولی في إیران (تقییم اجتماعي)»، مجلة الجمعیة الإیرانیة للغة العربیة وآدابها، فصلیة علمیة محکمة، العدد50، صص 40-21.
سازمان پژوهش وبرنامه ريزی آموزشی، (1398ش). عربی پايه هفتم دورە اول متوسطه. دفتر تأليف کتاب‌های درسی عمومی ومتوسطه نظری. وزارت آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ايران.
سازمان پژوهش وبرنامه ريزی آموزشی ، (1398ه.ش). عربی پايه هشتم دورە اول متوسطه. دفتر تأليف کتاب‌های درسی عمومی ومتوسطه نظری. وزارت آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ايران.
سازمان پژوهش وبرنامه ريزی آموزشی ، (1398ه.ش). عربی پايه نهم دورە اول متوسطه. دفتر تأليف کتاب‌های درسی عمومی ومتوسطه نظری، وزارت آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ايران.
عبداللّه، بشکوس جعفر، (2014م)، «مکانة المرأة في کتب المدرسیة (کتب اللغة الکوردیة أنموذجاً)»، مجلة جامعة زاخو، المجلد 2((B، العدد1، صص 227-212.
عطیة، محسن علي، (2009م)، المناهج الحدیثة وطرائق التدریس، دار المناهج للنشر والتوزیع، عمان، الأردن.
 
آبوت، پاملا و کلر والاس، (1381ش)، جامعه­شناسی زنان، ترجمه: منیژه نجم عراقی، تهران: نشر نی.
آذر، عادل، (1380ش)، «بسط و توسعه روش آنتروپی شانون برای پردازش داده­ها در تحلیل محتوا» ، فصلنامه علمی پژوهشی علوم انسانی، دانشگاه الزهرا(س)، سال11، شماره 38و 37، صص18-1.
اسحاقی، سید حسین و دیگران، (1385ش)، فمینیسم، قم: نشر صدف.
اعزازی، شهلا، (1380ش)، تحلیل ساختاری جنسیت، نگرش بر تحلیل جنسیتی در ایران، تهران: دانشگاه شهید بهشتی، صص83-36.
اکبری، نعمت­اله، (1389ش)، کاربرد مدل­های برنامه­ریزی در اقتصاد و مدیریت، اصفهان: جهاد دانشگاهی(دانشگاه اصفهان).
بار، ویون، (1383ش)، جنسیت و روان­شناسی اجتماعی، ترجمه: حبیب احمدی و بیتا شایق، شیراز: نوید شیراز.
حجازی، الهه، (1385ش)، «اصلاح سیمای زن در کتاب­های دوره ابتدایی: راهی به سوی دستیابی به فرصت­های برابر»، فصلنامه تعلیم و تربیت، دوره 22، شماره 3 (پیاپی87)، صص 145-121.
ربانی، رسول و ابراهیم انصاری، (1385ش)، جامعه­شناسی قشرها و نابرابری­های اجتماعی، اصفهان: دانشگاه اصفهان.
رسولی، مهستی و زهرا امیرآتشانی، (1390ش)، تحلیل محتوا با رویکرد کتاب درسی، تهران: قدیانی.
ستوده، هدایت الله، (1389)، روان­شناسی اجتماعی، تهران: آوای نور.
فروتن، یعقوب، (1389ش)، «جامعه­پذیری جنسیتی در کتاب­های درسی مدارس ایران»،  فصلنامه زن در توسعه و سیاست (پژوهش زنان)، دوره 8 ، شماره3، صص 216-195.
فروتن، یعقوب، (1390ش)، «زنان و زبان: بازنمایی هویت جنسیتی در کتاب­های زبان فارسی، عربی و انگلیسی مدارس ایران»، فصلنامه مطالعات اجتماعی- روان­شناختی زنان، سال9، شماره2، صص181-161.
قلی­زاده، آذر، (1381ش)، جامعه­شناسی آموزش و پرورش، قم: محتشم.
محسن­پور، بهرام، (1394ش)، مبانی برنامه­ریزی آموزشی، تهران: سمت.
محمدتقی­نژاد، رعنا، وحید قاسمی و رضاعلی نوروزی، (1394ش)، «تحلیل محتوای مقایسه­ای تصاویر کتاب­های درسی ایران و سوریه با تأکید بر نابرابری نقش­های جنسیتی»، فصلنامه جامعه­شناسی کاربردی، سال 26، شماره1، (پیاپی57)، صص 38-17.
مرزوقی، رحمت­اله و سیروس منصوری، (1394ش)، تحلیل محتوای کیفی کتاب­های درسی دوره ابتدایی از منظر جهت­گیری جنسیتی، زن در توسعه و سیاست، دوره 13، شماره4، صص 485-469.
میرلوحی، سیدحسین، (1371ش)، «در جستجوی معیارهایی برای انتخاب محتوا (زمینه­ای برای بحث پیرامون مسئله محتوای آموزشی)»، فصلنامه تعلیم و تربیت، شماره 30، صص68-36.
یارمحمدیان، محمدحسین، (1394ش)، مبانی و اصول برنامه ریزی درسی، تهران: یادواره.
 
AbdelWahab, M. (2013) “Developing an English Language Textbook Evaluative Checklist” Research & Method in Education, 1(3): 55-70.
Anderson, D. A. and Hamilton M. (2005) “Gender role stereotyping of parents in children`s picture books: The invisible father” Sex Roles, 52(3-4): 145-151.
Dennison, C. (2006) “The effect of gender stereotype on attitudes towards speakers”, Faculty of Arts and Sciences, University of Pittsburgh.
Emilia, E. Moecharam, N and Syifa, I. (2017) “Gender in EFL classroom: Transitivity analysis in English textbook for Indonesian students” Indonesian Journal of Applied Linguistics, 7(1): 206-214.
Lee, J. F. K. (2014). “Gender representation in Hong Kong primary school EFL textbooks a comparative study” gender and education. 26(4): 356-376.
Lee, J. F. K. (2016). “Gender representation in Japanese EFL textbooks a corpus study” gender and education: 1-17. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
مجلة الجمعية الإيرانية للغة العربية وآدابها، فصلية علمية محکمة
المجلد 16، العدد 57 - الرقم المسلسل للعدد 57
مارس 2021
الصفحة 89-114
ملفات
تاریخ المقال
  • تاريخ الاستلام: 04 ديسمبر 2019
  • تاريخ المراجعة: 16 يوليو 2020
  • تاريخ القبول: 18 يوليو 2020
شارك
إرسال الاستشهاد إلى
الإحصائيات