چکیده
قالب مثنوی به همان میزان که قالبی موفّق و ارجمند در ادب فارسی است، قالبی شکست‌خورده و کم‌ارزش در ادب عربی به شمار می‌رود. دلیل یا دلایل این امر را در چه عاملی باید جستجو کرد؟ از آنجا که این نوشته بیشتر بر بررسی امور صوری قالب مثنوی تکیه دارد، ما دلایل توفیق مثنوی فارسی و اسباب شکست مثنوی عربی را در تفاوت ویژگی‌های دو عنصر اساسیِ وزن و قافیه در شعر فارسی و عربی ریشه‌یابی کرده‌ایم؛ البتّه ویژگی عناصر فرعی دیگری چون ردیف نیز در این امر بی‌تأثیر نبوده است. چنان که روشن است این مقاله در حوزۀ ادبیّات تطبیقی می‌گنجد، از این رو ما از «روش تطبیقی» بهره برده‌ایم.
کلیدواژه‌ها
- أبو الفرج الأصبهانی، علی بن الحسین، الأغانی، الطبعة الأولى، القاهرة: وزارة الثقافة والإرشاد القومی والمؤسّسة المصریّة العامّة للتألیف والترجمة والطباعة والنشر، لا تاریخ، أربعة وعشرون جزءاً.
- الأخفش، أبو الحسن سعید بن مسعدة، کتاب القوافی؛ تحقیق عزّة حسن، لا طبعة، دمشق: وزارة الثقافة والسیاحة والإرشاد القومی، مطبوعات مدیریّة إحیاء التراث القدیم، 1390/1970.
- أنیس، إبراهیم، موسیقى الشعر، الطبعة الرابعة، القاهرة: مکتبة الأنجلو المصریّة، 1972.
- البستانی، سلیمان، إلیاذة هومیروس: معرَّبة نظماً وعلیها شرح تاریخی أدبی، لاطبعة، القاهرة : مطبعة الهلال، 1904.
- خواجه نصیرالدین طوسى، محمّد، معیار الاشعار؛ به اهتمام محمّد فشارکی و جمشید مظاهری، چاپ اوّل، اصفهان: انتشارات سهروردی، 1363.
- الزمخشری، أبوالقاسم محمود جار الله، القسطاس فی علم العَروض؛ تحقیق فخر الدین قباوة، الطبعة الثانیة، بیروت: مکتبة المعارف، 1410/1989.
- شفیعى کدکنى، محمّد رضا، موسیقىِ شعر، چاپ پنجم، تهران: نشر آگه، بهار 1376.
- شمس قیس، شمس الدین محمّد قیس الرازى، المعجم فى معاییر اشعار العجم؛ تصحیح محمّد بن عبد الوهّاب قزوینى و تصحیح مجدّد مدرّس رضوى، چاپ سوم، تهران: کتابفروشى زوّار، 1360.
- شوقی، أحمد، الشوقیّات: الأعمال الشعریّة الکاملة، لا طبعة، بیروت: دار العودة، 1988، مجلّدان، أربعة أجزاء.
- عبید زاکانى، عبیدالله، کلیّات؛ با مقدّمه عباس اقبال آشتیانى، چاپ اوّل، تهران: انتشارات پیک فرهنگ، 1376.
- عزّام، عبد الوهّاب، "أوزان الشعر وقوافیه فی العربیّة والفـارسیّة والترکیّة"، مجلّة کلیّة الآداب (جامعة فؤاد الأوّل)، المجلّد الأوّل، الجزء الثانی، دیسمبر 1933، [الطبعة الثانیة، دیسمبر 1952]، الصفحات 43-58.
- فیصل، شکری، أبوالعتاهیة: أشعاره وأخباره، لا طبعة، دمشق: مطبعة جامعة دمشق، 1384/1965.
- المتنبّی، أبوالطیّب أحمد بن حسین، الدیوان؛ شرحه وکتب هوامشه مصطفى سبیتی، الطبعة الأولى، بیروت: دار الکتب العلمیّة، 1406/1986، مجلّد واحد، جزآن.
- المعرّی، أبو العلاء أحمد بن عبد الله، الفصول والغایات فی تمجید الله والمواعظ؛ تحقیق محمود حسن زناتی، لا طبعة، القاهرة: الهیئة المصریّة العامّة لکتاب، 1977، المجلّد الأوّل.
- ......، رسالة الغفران، لا طبعة، بیروت: دار بیروت للطباعة والنشر، 1405/1985.
- وحیدیان کامیار، تقی، وزن و قافیۀ شعر فارسى، چاپ پنجم، تهران: مرکز نشر دانشگاهى، 1380.
- یعقوب، إمیل بدیع، المعجم المفصّل فی علم العَروض والقافیة وفنون الشعر، الطبعة الأولى، بیروت: دار الکتب العلمیّة، 1411/1991.
- Elwell- Sutton, L. P, The Persian Metres, First Edition, Cambridge: Cambridge University Press, 1976.
', './data/iaall/coversheet/cover_fa.jpg'))