نوع المستند : علمی - پژوهشی

المؤلف

• علي بيانلو

دانشیار ، بخش زبان و ادبیات عربی، دانشکده زبان و ادبیات، دانشگاه یزد، ایران

المستخلص

علم الأصوات فرع من علم اللغة العام، والذي یدرس الأصوات االلغویة للوقوف علی القوانین العامة المتعلقة بأصوات الکلام وإنتاجه. وهو اللبنة الأولی والرئیسة في النظام اللغوي. والانسجام الصوتي ظاهرة لغویة تحدث في الصوائت والصوامت؛ وهو تأثّر الأصوات بعضها ببعض ینتهي إلی نوع من المشابهة بینها. وهذه الظاهرة تطرأ بآلیاتها في أکثر اللغات، منها العربیة والترکیة الأذربیجانیة، إذ تمتاز کلتاهما بهذه الظاهرة، لاتّصافهما بالإیقاعیّة الصوتیة في صیاغة المفردات. ویلفت النظر إشکالیة وجود المفردات الدّخیلة العربیة الخاضعة للانسجام الصوتي في الترکیة الأذربیجانیة. إذن، هذه الدّراسة تهدف، عبر المنهج الوصفي-التحلیلي ونظراً للّسانیات الصوتیة المقارنة، إلى معالجة بعض الكلمات العربية الدّخیلة ومقارنة سماتها الصوتية، ضمن استعمالها في التركية الأذربيجانية، من جهة تطویع الصوائت والصوامت لتتبیّن لنا معالم النّظام الصوتي بین اللغتین، أوّلاً؛ ولتتّضح کیفیة معاملة اللغة الأذربیجانیة مع اللفظ العربي الدّخیل عند التّصرف في کینونته الصوتیة تطویعاً لها، ثانیاً. وهذا الأمر، بالطبع، یعتبر منجزاً علمياً یفیدنا في الکشف عن المشابهات والمفارقات التي تتجسّد في النظام الصوتي بین اللغتین ومدی الخلاف بینهما، ضمن الدراسات الصوتیة المقارنة. والحاصل أنّ تأثّر الصوائت رجعي وتقدّمي اشتملت علیهما العربیة والأذربیجانیة. والصوامت العربیة، تمیل في التجاور إلی الانسجام، کما الأذربیجانیة. وإنّ إتباع الحرکة لحرف اللین توافق حرکي عریي یقع في المیل من الکسرة إلی الیاء والضمّة إلی الواو والفتحة إلی الألف؛ ومن عادة اللغة التركيّة إشباع الكسرة وتمثيلها ياءً. وإنّ التزام الهمزة وتحقیقها من خصائص العربیة وهي قد تتخلّص منها بحذفها أو تلیینها؛ کما الأذربیجانیة. وقد وردت في الأذربیجانیة مصادر عربیة ذات حروف الحلق التي تؤثّر في إشباع الکسرة وعدمه؛ وهذه الظاهرة لاتوجد في العربیة.

الكلمات الرئيسية

• العربیة والأذربیجانیة
• الانسجام الصوتي
• الصوائت والصوامت
• الکلمات الدّخیلة

عنوان المقالة [Persian]

پژوهش تطبیقی پیرامون مکانیزم‌های هماهنگی آوایی در زبان‌های عربی و ترکی آذری "بررسی موردی وام‌واژه‌های عربی"

المؤلف [Persian]

• علی بیانلو

Associate Professor, Department of Arabic Language and Literature, Faculty of Languages and Literature, Yazd University, Yazd-Iran

المستخلص [Persian]

آواشناسی، شاخه‌ای از زبان‌شناسی عموی، جهت اطلاع از قوانین تولید آواهای کلامی، آن‌ها را بررسی می‌کند که خشت اول نظام زبانی است. هماهنگی آوایی پدیده‌ای زبانی در واکه‌ها و همخوان‌ها است. یعنی تأثیرپذیری آواها به مشابهت بین آن‌ها منجر می‌شود. مکانیزم‌های این پدیده در بیشتر زبان‌ها و در عربی و ترکی آذری وجود دارد؛ چون ویژگی این دو زبان ریتم آوایی در ساختواژ است. مسئله اینکه وام‌واژه‌های عربی تابع هماهنگی آوایی در زبان آذری هستند. این پژوهش، با روش توصیفی-تحلیلی و نظر به آواشناسی تطبیقی، به مطالعۀ موردی وام‌واژه‌های عربی در ترکی آذری و مقایسۀ مکانیزم‌های آوایی میان دو زبان، در واکه‌ها و همخوان‌ها می‌پردازد؛ زیرا، در این بررسی، نظام آوایی دو زبان مطرح می‌شود و نحوۀ برخورد زبان آذری با وام‌واژه‌های عربی و چگونگی بومی‌سازی واجی نشان داده می‌شود. از این‌رو، پیگیری مشترکات و مفترقات نظام آوایی میان عربی و آذری در عرصۀ آواشناسی تطبیقی سودمند خواهد بود. نتیجه اینکه، تأثیرپذیری واکه‌ها به صورت پیشین و پسین، در دو زبان است. همخوان‌های عربی، هماهنگی آوایی را می‌پذیرند و این هماهنگی در بافت آوایی زبان آذری آشکار است. تابعیت واکۀ عربی کوتاه از بلند شامل هماهنگی کسره با یاء، ضمّه با واو و فتحه با الف، است. همچنین، در وام‌واژه‌های زبان آذری، کسره به صورت یاء درمی‌آید. همزۀ عربی گاهی حذف یا تبدیل به واکه می‌شود. این پدیده در وام‌واژهای زبان آذری بروز می‌کند. مصدرهای عربی وارد آذری شده و حرف حلق در بقاء کسره یا تبدیل آن به یاء، تأثیرگذار است. از این پدیده در عربی اثری نیست.

الكلمات الرئيسية [Persian]

• عربی و آذری
• هماهنگی آوایی
• واکه‌ها و همخوان‌ها
• وام‌واژه‌ها