تهران، خیابان ولی عصر(عج)، خیابان توانیر، محله نظامی گنجوی، کوچه هفت پیکر(8)، خیابان نظامی گنجوی، پلاک33، موسسه آموزش عالی بیمه اکو دانشگاه علامه طباطبایی، طبقه6، اتاق 607، انجمن ایرانی زبان وادبیات عربی، کدپستی: 1434863111

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه امام خمینی (ره) قزوین

چکیده

اسطوره یکی از عناصر ادبی پرکاربرد در ادب معاصر عربی است که کمتر دیوان معاصری را می‌توان یافت که در آن از اسطوره در قالب ساختارهای اسطوره‌ای یا شخصیت‌ها و نمادها و نقاب‌ها استفاده نشده باشد. به‌یقین می‌توان گفت تحلیل شعر ادبی معاصر عربی به‌خصوص اشعار و سروده‌های دهه‌های چهل تا هشتاد بدون شناخت از اسطوره ممکن نیست. علت رواج اسطوره در شعر عربی از یک‌سو به سانسور حاکم بر جامعه عربی بازمی‌گردد و از سوی دیگر تحت عنوان غرب‌گرایی قابل تحلیل است. اسطوره در نزد آدونیس و شفیعی کدکنی که هر دو از شاعران بزرگ معاصر ایران و عرب محسوب می‌شوند، رنگ بومی به خود گرفته‌است. اسطوره‌های یونانی، فنیقی و آشوری در شعر آدونیس و اسطوره‌های ملی در شعر شفیعی کدکنی از این رویکرد حکایت می‌کند؛ اما مذهب و تصوف نزد هر دو شاعر به‌خوبی نمایانگر شده‌است. هر دو به حلاج و امام حسین اشاره دارند. آنچه در بُعد مذهبی اسطوره‌های شعر آدونیس جلوه‌گر است، حضور حضرت مسیح (ع) است که زبان اسطوره‌ای به خود گرفته‌است و البته شفیعی کدکنی در این زمینه سروده‌ای هم‌پای آدونیس ندارد. نکته مهم اینکه هر دو شاعر با رویکرد انسان‌گرایی، توجه جدی به مقولة «انسان کامل» دارند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

المصادر
کتب
1) عربی
أدونیس (۱۹۸۵)، الحصار، بیروت: دارالآداب.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1993)، النص القرآنی وآفاق الکتابه، بیروت: دارالآداب.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1986)، زمن الشعر، الطبعة الخامسة، بیروت: منشورات فکر.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1988)، التحولات والهجرة فی أقالیم النهار واللیل، بیروت: دارالآداب.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1988)، أوراق فی الریح، بیروت: دارالآداب.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1988)، المسرح والمرایا قصائد (مرایا وأحلام حول الزمن المکسور) مرأة الشاهد الرقم 17، بیروت: دار الآداب.
بدوی، عبدالرحمن (1332)، فن الشعر، قاهره: مکتبة النهضة مصر.
حرب، طلال (1999م)، أولیة النص (نظرات فی النقد و القصة والأسطورة والأدب الشعبی)، بیروت: المؤسسة الجامعیة للدراسات والنشر والتوزیع.
الخیر، هانی (2010م)، أدونیس شاعر الدهشة وکثافة الکلمة، دمشق: دار رسلان للطباعة والنشر.
السواح، فراس (1996 م)، مغامرة العقل الأولی (دراسة فی الأسطوة: سوریة بلاد الرافدین)، ط 11، دمشق: دار علاء الدین.
شاهین، محمّد (1996م)، الأدب و الأسطورة، بیروت: المؤسسة العربیة للدراسات والنشر
عباس، احسان (1978م)، اتجاهات الشعر العربی المعاصر، الکویت: المجلس الوطنی للثقافة والفنون والآداب
عبدالرحمن، عائشة (1970م)، قیم جدیدة للأدب القدیم والمعاصر، بیروت: دارالمعارف.
موسی، خلیل (1999)، النص الشعری ومستویات القراءة، بیروت: دارالمعارف.
الورقی، سعید (1984م)، نقد الشعر العربی الحدیث، بیروت: دارالنهضة العربیة.
2) فارسی
أسوار، موسی (1381)، پیشگامان شعر امروز عرب، تهران: سخن.
ایگلتون، تری (1380)، پیش‌درآمدی بر نظریة ادبی، مترجم: عباس مخبر، تهران: مرکز.
بشردوست، مجتبی (1379)، در جست‌وجوی نشابور، تهران: ثالث و یوشیج.
پورنامداریان، تقی (1383)، داستان پیامبر در کلیات شم، تهران: سخن.
تودوروف، تزوتان (1382)، بوطیقای ساختارگرا، مترجم: محمد نبوی، تهران: آگه.
رجایی، نجمه (1381)، اسطوره رهایی، مشهد: دانشگاه فردوسی.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1381)، ارسطو و فن شعر، تهران: امیرکبیر.
شریفی، محمد (1387)، فرهنگ ادبیات فارسی، تهران: نشر نو.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1385: ب)، هزاره دوم آهوی کوهی، حاوی 5 دفتر شعر، تهران: سخن.
ـــــــــــــــــــــــ (1385: ج)، موسیقی شعر، تهران: آگاه.
ـــــــــــــــــــــــ (1385: الف)، آیینه‌ای برای صداها، تهران: سخن.
عرب، عباس (1383)، آدونیس در عرصه شعر و نقد معاصر عرب، مشهد: دانشگاه فردوسی.
میرصادقی، جمال و میمنت (1376)، واژه‌نامة هنر داستان‌نویسی، تهران: کتاب مهناز.
یوسفی، غلامحسین (1388)، چشمه روشن، تهران: فروزش.
الدوریات
1) عربی
أدونیس (1959)، «محاولة فی تحدید القصیدة الجدیدة» مجلة الشعر، لبنان، العدد 11.
2) فارسی
کریمی پناه، ملیحه؛ ابوالقاسم رادفر (1390)، «تجلی اسطوره در شعر شفیعی کدکنی» مجلة الآداب الفارسیة الحدیثة، الدوره 1، العدد 1، الصفحات (100-8).