تهران، خیابان ولی عصر(عج)، خیابان توانیر، محله نظامی گنجوی، کوچه هفت پیکر(8)، خیابان نظامی گنجوی، پلاک33، موسسه آموزش عالی بیمه اکو دانشگاه علامه طباطبایی، طبقه6، اتاق 607، انجمن ایرانی زبان وادبیات عربی، کدپستی: 1434863111

نویسندگان

چکیده

طنزپردازی و فکاهه، قلمرو فراخی است که گاهی پژواک دردها و دشواری‌ها و مصائب زندگی است و بی‌شک نفس در رنج و گریبان‌‌گیر حوادث، با ابزار طنز و لطیفه‌گویی، خود را از این گرداب، رهایی می‌بخشد. ابوحیان از جمله افرادی است که به واسطة طنز و لطیفه‌گویی، جان درعذاب و گرفتار خویش را با وجود بدبینی به زندگی، می‌رهاند و آسایش می‌بخشد.


لطیفه‌گویی ابوحیان از زبان زنان، اغلب نابهنجار و ناپسند است؛ چرا که به علت سرکوب شدن غریزه جنسی و محروم بودن از مهر همسری و مادری، زن را تنها ابزار لذت و بهره‌مندی جنسی می‌بیند! همچنین، لطیفه‌گویی او از زبان کودکان با نوع گویش کودکانه او بسیار، قابل‌توجه است.از موارد دیگر طنزپردازی ابوحیان، شیفتگی او به نکات اخلاقی و لطیفه‌های لفظی و بازی با الفاظ است که گواهی بر هوشمندی و حاضر جوابی صاحب آن است. نوع دیگر لطیفه‌ای که ابوحیان مورد توجه قرار می‌دهد، ذکر لطایفی از زبان بخیلان و طفیلی ها و شکم‌بارگان است که در جنبه‌هایی، گوی سبقت را از پیشوای خویش، جاحظ، ربوده است.


بخش واپسین لطایف ابوحیان، تهکّم و تصویر کاریکاتورگونه از افرادی همچون صاحب بن عباد و غیره است که عیوب افراد، بزرگ‌نمایی و برجسته می‌شود. این لطایف  نشان می‌دهد ابوحیان خنده را جایگزین گریه می‌کند و لطیفه‌گویی او آمیخته به نوعی تلخ‌‌کامی نهفته در زندگی اوست.

کلیدواژه‌ها

- ابراهیم، زکریا، سیکولوجیة الفکاهة و الضحک،القاهرة، مکتبة مصر، لا.ت.
- ــ، ــ، ابوحیان التوحیدی فیلسوف الادباء و ادیب الفلاسفة، نشر الهیئة المصریة العامّة للکتاب،ط الثانیة،1974م.
- ابن منظور الاندلسی، لسان العرب،قم، نشر أدب الحوزه، 1405ه.
- پاینده، ابوالقاسم،  نهج الفصاحة، تهران، دنیای دانش، چاپ چهارم،1382  ه.ش.
- التوحیدی، علی بن محمد، الامتاع و المؤانسة، تحقیق احمد امین و احمد الزین، بیروت، مکتبة الحیاة،1956م.
- ــ، ــ، البصائر و الذخائر، حقّقه و علّق علیه احمد امین، احمد صقر، القاهرة، مطبعة لجنة التألیف و الترجمة والنشر،1954.
- ــ، ــ، المقابسات، تحقیق حسن السندوبی، القاهرة، مطبعة الرحمانیة،1953م.
 - ــ، ــ، الهوامل و الشوامل، تحقیق أحمد امین و أحمد صقر، مطبعة لجنة التألیف،1951م.
 - ــ، ــ، الإشارات الإلهیة، حقّقه وقدّم له عبدالرحمن بدوی، الناشر وکالة المطبوعات، الکویت، دار القلم، بیروت، ط الاولی،1981م.
- التوحیدی،ابو حیان علی بن محمد، أخلاق الوزیرین (مثالب الوزیرین)، تحقیق محمد بن تاویت الطنجی، بیروت، دار صادر،1992م.
- ــ، ــ، أخلاق الوزیرین، تحقیق محمد بن تاویت الطنجی، بیروت،دار صادر،1992م.
- حمدون، محمد بن حسن، التذکرة الحمدونیة، بیروت، دارصادر، ط الاولى،1417 ه.
- الحموی، یاقوت، معجم الادباء، بیروت،دار الغرب الإسلامی، ط الاولى،  1414ه.
- الحوفی، أحمد محمد، ابوحیان التوحیدی، القاهرة، مکتبة نهضة مصر، 1957م.
- الراغب الاصفهانی، الحسین بن محمد بن المفضّل‏، محاضرة الأدباء و محاورات الشعراء البلغاء، تهذیب ابراهیم زیدان، بیروت،دارالجیل، ط الثانیة، 1986.
- الکیلانی،ابراهیم، ابوحیان التوحیدی، مصر، دارالمعارف، ط الثانیة،د.ت.
- القفطی،جمال الدین، إنباه الرواة علی أنباه النحاة، بیروت، مکتبة عنصریة، ط الاولى، 1424ه.
- متز، آدم، (1967م)، الحضارة الاسلامیة فی القرن الرابع الهجری، تعریب محمد عبدالهادی ابوریدة، بیروت، نشر دارالکتب العربی، ط الرابعة.
-النویری، شهاب الدین، نهایة الارب فی فنون الادب، القاهرة، دار الکتب و الوثائق القومیة، ط الاولى،1423ه.