طهران، شارع وليعصر(عج)، شارع توانير، حي نظامي كنجوي، زقاق هفت بيكر(٨)، شارع نظامي كنجوي، بناء رقم ٣٣، مؤسسة بيمه اكو للتعليم العالي، جامعة علامة طباطبائي، الطابق ٦، الغرفة ٦٠٧، اللجنة الإيرانية للغة العربية وآدابها، الرمز البريدي ١٤٣٤٨٦٣١١١

نوع المستند : علمی - پژوهشی

المؤلفون

1 دانشجوي دکتري زبان و ادبيات عربي واحد علوم و تحقيقات دانشگاه آزاد اسلامي، تهران

2 دانشيار گروه زبان و ادبيات عربي دانشگاه آزاد اسلامي، کرج

3 استاد گروه زبان و ادبيات عربي واحد علوم و تحقيقات دانشگاه آزاد اسلامي، تهران

المستخلص

بررسي رمان‌هاي معاصر عربي و فارسي از منظر نظريات انتقادي معاصر اهميت ويژه‌اي دارد و شايد کليد جادويي حل سوءتفاهم‌هاي سياسي در دو کانون سياسي عربي ـ ايراني، تقويت همين پژوهش‌هاي انتقادي ـ فرهنگي باشد. وانگهي بسياري از سرزمين‌هاي عربي، همچون ايران ديرزماني زير سلطه استعمار بوده‌اند. پژوهش حاضر با رويکردي پسااستعماري، شيوه‌هاي فني مبارزة دو نويسندة الجزايري و ايراني را با دو استعمارگر فرانسوي و روسي نشان مي‌دهد. پس از خلاصة دو رمان، تضاد آن دو در رابطه با وجود شخصيت اصلي يا رقيب را به روش توصيفي ـ تحليلي در مکتب آمريکايي ادبيات تطبيقي بررسي مي‌کند. با ارائة تصويري واضح از عنصر شخصيت اصلي و رقيب در دو رمان، دستاورد اين تحقيق اين است که «توپ» ساعدي برخلاف «الحريق» ديب، گاه شخصيت اصلي به عنوان شخصيت برجسته، نقش رقيب را دارد و محرّک داستان نيست؛ حتي اگر شخصيت مهم آن به شمار نيايد. از سوي ديگر اگر ساعدي در پيشبرد پي‌رنگ، خصايل اخلاقي شخصيت‌ها را برجسته مي‌کند، ديب با پررنگ ساختن نقش زنان و کودکان، در جنسيت شخصيت‌هاي داستاني تنوع ايجاد مي‌کند. ويژگي‌هاي مشترک نويسندگان عبارتند از پيامد‌هاي تصوير استعمار در زندگي روستايي و مؤلفه‌هايي مانند: اختلاف طبقاتي ناشي از ظلم و استعمار و در پي آن مبارزه و مقاومت جامعه عليه استعمارگر.

الكلمات الرئيسية

الموضوعات الرئيسية

عنوان المقالة [Persian]

مقارنة مابعد استعماریة للشخصیة الرئیسیة وغریمها فی روایات الجزایر وإیران الریفیة؛ «الحریق» دیب و «توپ» ساعدی أنموذجاً

المؤلفون [Persian]

  • مسعود محمدی خانقاه 1
  • سیدابراهیم آرمن 2
  • سید بابک فرزانه 3

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی، تهران

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه آزاد اسلامی، کرج

3 استاد گروه زبان و ادبیات عربی واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی، تهران

المستخلص [Persian]

تمتاز دراسة الروایات العربیة والفارسیة من منظور النظریات النقدیة المعاصرة بأهمیة بالغة ولربما یکمن المفتاح السحری لإزالة سوء تفاهمات سیاسیة بین القطبین العربی والإیرانی، فی تقویة مثل هذه الدراسات الانتقادیة والثقافیة. هذا وإنّ البلدان العربیة أکثرها عانت من نیر الاستعمار لحقبة طویلة کما فی إیران. تهدف هذه الدراسة برؤیة مابعد استعماریة إلى تبیین الأسالیب الفنیة لکاتبین من الجزایر وإیران حیال الاستعمار الفرنسی والروسی. فبعد تقدیم خلاصة للروایتین یتم البحث عن اختلاف رؤیتهما للشخصیة الرئیسیة والغریم بأسلوب وصفی - تحلیلی ووفقاً للمدرسة الأمریکیة فی الأدب المقارن. وبتقدیم صورة واضحة عن الشخصیة الرئیسیة والغریم فی الروایتین، خلصت الدراسة إلى أنّ "مدفعیة" ساعدی خلافاً لروایة "الحرق" لدیب تتقمّص فیها الشخصیة الرئیسیة قمیص الغریم إذ لا دور لها فی السرد ولو لم تلعب دور الشخصیة الأصلیة. ومن ناحیة أخرى إذا کان ساعدی فی تسییره للحبکة یقوم بإبراز الخصال الأخلاقیة للشخصیات، فإنّ نظیره الجزائری بالترکیز على دور النساء والأطفال، یقوم بالتنویع فی جنس شخصیاته الروائیة. تتمثّل السمات المشترکة لدى الکاتبین فی ما یترتّب على الاستعمار فی الحیاة الریفیة ومقومات: کالاختلاف الطبقی الناتج عن نیر الاستعمار وبالتالی ثورة المجتمع ضد المستعمِر.

الكلمات الرئيسية [Persian]

  • الحریق
  • توپ
  • الشخصیة الرئیسیة
  • الغریم
  • مابعد استعماریة
کتابنامه
الف) عربی
أبونضال، نزیه (2006م(، التحوّلات فی الرّوایة العربیة، الطّبعة الأُولی، بیروت: المؤسّسة العربیة للدراسات و النّشر.
درار، أنیسة برکان (1984م)، أدب النّضال فی الجزایر، الجزایر: المؤسّسة الوطنیة للکتاب.
دیب، محمد (1960م)، الدار الکبیرة، ترجمه: سامی الدروبی، مراجعه عمر شیخا شیرو، الجزایر: مکتبة أطلس.
دیب، محمد (1970م)، الحریق، ترجمه: سامی الدروبی، الجزایر: دار الهلال.
دیب، محمد (1985م)، ثلاثیة محمد دیب؛ الدار الکبیرة، الحریق، النول، بیروت: دار الوحدة للطباعة و النشر.
کارتر، دیفید (2010)، النظریة الأدبیة، ترجمه: د. باسل المسألة: ط1، دمشق: دار التکون.
منور، أحمد (2007م)، الأدب الجزائری باللسان الفرنسی نشأته وتطوّره وقضایاه، الجزایر: دیوان المطبوعات الجامعیّة.
ب) فارسی
کتاب
ساعدی، غلامحسین، (1356ه. ش)، واهمه‌های بی‌نام‌ونشان، تهران: آگاه.
ساعدی، غلامحسین، )1351ه. ش(، توپ، تهران: نیل.
سیمیاری، نسرین، (1391ه. ش)، «تحلیل گزیده‌ای از آثار غلامحسین ساعدی از منظر جامعه‌شناسی ادبی»، رساله کارشناسی ارشد ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اسلامشهر، صص 87–64.
عرب بافرانی، علی‌رضا، (1383 ه. ش)، نقش گفت‌وگو و لحن در آثار غلامحسین ساعدی، رساله کارشناسی ارشد ادبیات فارسی، دانشگاه شهید بهشتی تهران: صص 12-1.
عرفانی، علی‌اکبر، )1389 (، «بررسی عناصر داستانی در آثار غلامحسین ساعدی»، رساله کارشناسی ارشد ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد دزفول، صص 71–49.
قادری، فاطمه، (1389 ه. ش)، «سیری در تحول ادبیات معاصر الجزایر»، چاپ اول، یزد: دانشگاه یزد، صص 60–40.
مجابی، جواد، )1378 (، شناخت‌نامه غلامحسین ساعدی، تهران: قطره.
مجلات
ایزدیار، محسن (1395)، «بررسی شخصیت‌های قهرمان و ضدّ قهرمان در چند اثر داستانی دهه‌های هفتاد و هشتاد»، فصلنامة زیبایی‌شناسی ادبی، سال چهاردهم، شماره 28، صص 29-30.
پورقریب، بهزاد (1394 ه. ش)، «ادوارد سعید و نظریة پسااستعماری و ادبیات مستعمره‌زدایی»، مجله مطالعات انتقادی ادبیات فصلنامه دانشگاه گلستان، سال دوم، شماره ششم، صص 96-85.
ساعی، احمد (1358ه. ش)، «مقدمه‌ای بر نقد و نظریة پسااستعماری»، تهران: فصلنامه سیاست دانشکده حقوق و علوم سیاسی شماره 73، صص 154-133.
شیری، قهرمان (1382)، «پیش‌درآمدی بر مکتب‌های داستان‌نویسی در ادبیات معاصر ایران»، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز: شماره 189، صص 190-147.
قادری، فاطمه (1393ه. ش)، «نقد جامعه‌شناختی داستان الدّار الکبیره اثر محمد دیب»، فصلنامه علمی ـ پژوهشی نقد ادب معاصر عربی، سال چهارم، صص 50-29.
قادری، فاطمه (1395)، «بررسی تطبیقی مضامین اجتماعی در رمان ابن‌الفقیر اثر مولود فرعون و داستان مدیر مدرسه اثر جلال آل احمد»، شماره 24، دانشگاه رازی کرمانشاه: کاوش‌نامه ادبیات تطبیقی، صص 139-119.
میرزایی، فرامرز، (1394)، رمان پسااستعماری الجزایر و ویژگی‌های محتوایی و زبانی آن، ایران: پژوهشنامه نقد ادب عربی، شماره 10: مجله نقد ادبی دانشگاه شهید بهشتی، صص 268-247.