تهران، خیابان ولی عصر(عج)، خیابان توانیر، محله نظامی گنجوی، کوچه هفت پیکر(8)، خیابان نظامی گنجوی، پلاک33، موسسه آموزش عالی بیمه اکو دانشگاه علامه طباطبایی، طبقه6، اتاق 607، انجمن ایرانی زبان وادبیات عربی، کدپستی: 1434863111

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوى دکترى زبان و ادبیات عربی دانشگاه اراک ‏

2 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه اراک ‏

3 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه اراک ‏

4 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه اراک

چکیده

بی‌شک ارتباط ساختارى میان عنوان، مطلع و متن قصیده به طور عام مانند ارتباط میان سر با سایر اجزای بدن است. چه‌بسا مخاطبِ شعر هنگام مراجعه به ساخت و ترکیب عنوان، می‌تواند پاره‌ای از ابهامات موجود در متن قصیده را از ‏ذهن خود برطرف نماید. پژوهش پیش رو در نظر دارد با روش توصیفی ـ تحلیلی و با تکیه بر نمونه‌هایی از شعر ‏سیاب و عنوان‌های قصیده‌های مجموعة «شناشیل ابنة الجلبی» اقدام به خوانش و بررسی ارتباط معنایی قائم میان عنوان و مَطلع نماید. این پژوهش به نتایجی همچون وجود تباین و مغایرت ظاهری کامل میان عنوان و مطلع در ۲۳ قصیده از دیوان مذکور دست یافته که این امر به اثبات یکی از ویژگی‌های بارز مدرنیتة ادبی نزد سیاب می‌انجامد؛ همچنین شعر وی از لحاظ مطلع‌های اسمی در مرحلة پایانی شعر و زندگی او دگرگونی و پیشرفت قابل ملاحظه‌ای یافته‌است. در ضمن ‏شروع‌ها و مطلع‌های شعری دارای ساختار موسمی (فصلی) در شعر سیاب به پدیده‌ای آشکارا تبدیل شده که شاعر در ابتدا این ساختار را فقط به‌ عنوان مقدمه و زمینه‌سازی برای ابراز احساسات و پریشانی‌ها و رنج‌های درونی خود به کار می‌برده، سپس به کاربرد این ساختار و شروع موسمی رونق بخشیده و آن را از مرحلة زمینه‌سازی خارج کرده و ‏شروع به مورد خطاب قرار دادن عناصر طبیعت و پدیده‌های فصلی به طور مستقیم نموده که این امر را می‌توان در قصایدی مانند «سِفر أیوب» مشاهده کرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

المصادر
الکتب
ابن منظور (٢٠٠٣م)، لسان العرب، ج ٩ و10، القاهرة: دار الحدیث.
بلّاطة، عیسى (٢٠٠٧م)، بدر شاکر السیاب حیاته وشعره، ط٦، بیروت: المؤسسة العربیة للدراسات والنشر.
الجرجانی، علی بن عبد العزیز (١٩٦٦م)، الوساطة بین المتنبی وخصومه، تحقیق: محمد أبو الفضل إبراهیم - علی محمد البجاوی، ط١، القاهرة: مطبعة عیسى البابی الحلبی.
الجموسی، عبدالقادر (2015م)، مختارات من شعر الهایکو الیابانی، ط١، دار کتابات جدیدة للنشر الإلکترونی.
الجیوسی، سلمی الخضراء (2007م)، الاتجاهات والحرکات فی الشعر العربی الحدیث، ترجمة: عبدالواحد لؤلؤة، ط2، بیروت: مرکز دراسات الوحدة العربیة.
حفنی، عبدالحلیم (١٩٨٧م)، مطلع القصیدة العربیة ودلالته النفسیة، ط١، القاهرة: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
الرازی، أبو عبدالله محمد بن بکر (٢٠٠٥م)، روضة الفصاحة، تحقیق: خالد الجبر، ط١، دار وائل للنشر.
السیاب، بدر شاکر (2000م)، الأعمال الشعریة الکاملة لـ (بدر شاکر السیاب)، ط2، بغداد: دار الحریة.
طالیس، أرسطو (١٩٨٠م)، الخطابة، ترجمة: عبدالرحمن بدوی، ط١، بغداد: وزارة الثقافة والإعلام.
علی الجمعة، عایدی (2006م)، شعر خلیل حاوی دراسة فنیة، ط١، الهیئة العامة لقصور الثقافة.
علوش، سعید (١٩٨٥م)، معجم المصطلحات الأدیبة المعاصرة، ط١، بیروت: الدار البیضاء، والکتاب اللبنانی.
فضل، صلاح (١٩٩٨م)، نظریة البنائیة فی النقد الأدبی، ط١، القاهرة: دار الشروق.
المرسومی، علی صلیبی مجید (٢٠١٥م)، القصیدة المرکزة ووحدة التشکیل، ط ١، بیروت: المؤسسة الحدیثة للکتاب.
معلوف، لویس (١٩٧٣م)، المنجد فی اللغة، ط ٢١، بیروت: دار المشرق.
النصیر، یاسین (٢٠٠٩م)، الاستهلال فن البدایات فی النص الأدبی، ط١، دمشق: دار نینوى.
الرسائل الجامعیة
- الرواشدة، شذی عبدالحکیم (2006م)، بنیة الاستهلال فی الشعر الأموی، المشرف: علی المحاسنة، رسالة ماجیستیر فی الأدب، کلیة التربیة، مؤتة (الأردن): جامعة مؤتة.
- الذیابی، البندری معیض عبدالکریم الشیخ (١٤٣٤ق)، الاستهلال فی شعر غازی القصیبی مقاربةنسقیةتحلیلیة، المشرف: ناصر یوسف إبراهیم جابر شبانة، رسالة ماجیستیر فی الأدب والنقد، کلیة اللغة العربیة، فرع الأدب والبلاغة والنقد، مکة المکرمة: جامعة أم القرى.
ج) الدوریات
- ناظمیان، رضا وعلی مظفری (2018)، «دراسة تطبیقیة لروایتین "قصة حب مجوسیة" لعبدالرحمن منیف و"چشم هایش" لبزرک علوی علی ضوء مدرسة البنیویة اللغویة» مجلة الجمعیة العلمیة الإیرانیة للغة العربیة وآدابها، فصلیة علمیة محکمة، السنة 14، العدد 46، صص 39-58.