تهران، خیابان ولی عصر(عج)، خیابان توانیر، محله نظامی گنجوی، کوچه هفت پیکر(8)، خیابان نظامی گنجوی، پلاک33، موسسه آموزش عالی بیمه اکو دانشگاه علامه طباطبایی، طبقه6، اتاق 607، انجمن ایرانی زبان وادبیات عربی، کدپستی: 1434863111

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه کاشان

2 دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات عربی دانشگاه کاشان

چکیده

ایجاد و تقویت توانش ارتباطی به منظور برقراری ارتباط با گویشوران، یکی از اهداف کلیدی کتاب‌های آموزشی زبان‌های خارجی است. کتاب‌های عربی مدارس ایران از این قاعده مستثنی نیست؛ لذا مؤلفان و معلمان این کتاب‌ها بایسته است با نقش‌های ارتباطی زبان آشنایی داشته باشند و بدان اهتمام ورزند. پژوهش حاضر، با روش تحلیل محتوا به بررسی نقش‌های زبانی در کتاب‌های عربی متوسطه اول بر اساس نظریه نقش‌گرایی زبان هالیدی (1978 م) ـ که یکی از شالوده‌های رویکرد ارتباطی است ـ پرداخته‌است. برای جمع‌آوری داده‌های پژوهش، نقش 1174 جمله در این کتاب‌ها تعیین شد، تعداد هر نقش و میزان پراکندگی آن محاسبه و درنهایت بسامد نقش‌ها مقایسه گردید. نتایج حاصل از تحقیق حاکی از آن است که هر هفت نقش زبان هالیدی در این کتاب‌ها وجود دارد. نقش اطلاع‌رسانی و اکتشافی، بیشترین بسامد و نقش ابزاری و تخیلی کمترین بسامد را داشت. همچنین بسامد این نقش‌ها دارای اختلاف معناداری است. با توجه به ضعف این کتاب‌ها در توزیع متعادل نقش‌های زبانی و نیز تمرکز بر ایجاد مهارت «سؤال و جواب» می‌توان گفت این کتاب‌ها نمی‌توانند در ایجاد توانش ارتباطی موفق عمل کنند.

کلیدواژه‌ها

المصادر
1) عربی
إبراهیم، هدایة هدایة (2009 م)، تحلیل الحاجات اللغویة فی مواقف الاتّصال اللغوی لدی دارسی اللغة العربیة الناطقین بغیرها، المؤتمر العالمی لتعلیم اللغة العربیة لغیر الناطقین بها، 15/11/1430، الریاض: جامعة الملک سعود، معهد اللغة العربیة، المملکة العربیة السعودیة، صص 50 ـــ 176.
اجاقی، محمد وزمیلاه (2016 م)، «تحلیل کتب العربیة فی الثانویة الأولى فی ضوء نظریة الذکاءات المتعددة‌ و‌الأهداف المعرفیّة»، مجلة البحوث فی اللغة العربیة، العدد 15، صص 1-18.
خرما، نایف؛ وعلی حجاج (1988م.)، اللغات الأجنبیة تعلیمها وتعلّمها. الکویت: سلسلة عالم المعرفة، العدد 126.
رحمانی، اسحق ووحید اعظمی نژاد (2018 م)، «تحلیل محتوی کتاب اللغة العربیة للصف الثامن فی إیران علی أساس معاییر اختیار وتنظیم المحتوی الدراسی من وجهة نظر المعلمین فی مدینة یاسوج»، مجلة دراسات فی تعلیم اللغة العربیة وتعلّمها، العدد 3، صص 11-36.
ریتشاردرز، جک سی، وروجرز ثئودور اس (1990 م)، مذاهب وطرق فی تعلیم اللغات. ترجمة: محمود إسماعیل صینی، عبدالرحمن عبدالعزیز العبدان، عمر الصدیق عبدالله. الریاض: دار عالم الکتب.
زارع، ساجد وزمیلاه (1397 ش)، «تجلّیات النوع الاجتماعی والعمر والطبقة الاجتماعیة فی کتب العربیّة المدرسیّة بالمرحلة الثانویّة الأولی فی إیران (تقییم اجتماعی)»، مجلة الجمعیة الإیرانیة للغة العربیة وآدابها، العدد 50، صص 21-40.
زارع، ساجد وعلی‌اصغر کارگر (2019 م)، «تحلیل تمارین کتاب العربیة للصفین العاشر والحادی عشر للمرحلة المتوسّطة الثانیة بالمدارس الإیرانیة فی ضوء تصنیف بلوم للأهداف المعرفیة»، مجلة دراسات فی تعلیم اللغة العربیة وتعلّمها، العدد 5، صص 11-26.
طعیمة، رشدی أحمد (1989م)، تعلیم اللغة العربیة لغیر الناطقین بها. الرباط: المنظمة الإسلامیة للتربیة والثقافة والعلوم.
طعیمة، رشدی أحمد (1986 م)، المرجع فی تعلیم اللغة العربیة للناطقین بلغات أخری. الجزء الثانی. مکة المکرمة: جامعة أم القری.
طعیمة، رشدی أحمد (2004م)، المهارات اللغویة؛ مستویاتها، تدریسها صعوباتها، القاهرة: دار الفکر العربی.
طعیمة، رشدی أحمد؛ ومحمود کامل الناقة (2006 م)، تعلیم اللغة اتصالیاً بین المناهج والإستراتیجیات. الرباط: المنظّمة الإسلامیة للتربیة والعلوم والثقافة، إیسیسکو.
نظری، یوسف، وعلی خطیبی (2017)، «مستوى مقروئیّة کتب اللغة العربیة فی المرحلة الثانویة الأولی والإعدادیة القدیمة فی إیران (دراسة مقارنة علی أساس معادلة فرای)»، مجلة دراسات فی تعلیم اللغة العربیة وتعلّمها، العدد 2، صص 85-104.
محسنی نجاد، سهیلا (1397 ش)، طرائق تدریس اللغة الثانیة، المدخل التواصلی فی تعلیم اللغة العربیة، طهران: جامعة الإمام الصادق.
یونس، فتحی علی (1978 م)، تصمیم منهج لتعلیم اللغة العربیة للأجانب، القاهرة: دار الثقافة للطباعة والنشر.
2) فارسی
جلائی، مریم و فرزانه براتی دهقی (1397 ش)، «خوانش‌پذیری کتاب‌های عربی دوره متوسطه اول براساس شاخص خوانایی کلوز»، مجله انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی، شماره 48، صص 103-122.
رضایی، حدائق و محمد علی‌پور (1391 ش)، «بررسی متون خوانداری مجموعه «فارسی بیاموزیم»، براساس نقش‌های هفتگانه زبان از دیدگاه هالیدی»، پژوهش‌نامه آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان، شماره 2، صص 163- 179.
ژرمن، کلود (1388 ش)، رویکرد ارتباطی در آموزش زبان. ترجمه روح‌الله رحمتیان. تهران: سمت.
سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی (1396)، عربی پایه هفتم دوره اول متوسطه، 1/114، تهران: شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران.
سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی (1396)،  عربی پایه هشتم دوره اول متوسطه- 125، تهران: شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران.
سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی (1396)، عربی پایه نهم دوره اول متوسطه- 141، تهران: شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران.
فریمن، د.لارسن (1384)، اصول و فنون آموزش زبان. ترجمه منصور فهیم و مستانه حقانی، تهران: رهنما.
3) الإنجلیزیة
Kohandani, Mohammadreza, (2014) , A Critical Analysis of Speech Acts and Language Functions in Top Notch Series, Procedia – Social and Behavioral Sciences 98, pp: 1009-1015.
Poupari, Zahra & Mohammad Sadegh Bagheri. (2013). Correlation of Speech Acts and Language Functions in Top Notch Series vs. ILI Textbooks from a Pragmatic Point of View. International Journal of English Linguistics; Vol. 3, No. 2;. PP: 72-81.
Moradi, Afshin & el, (2013),A Textbook Evaluation of Speech Acts and Language Functions in High School English Textbooks (I, II and III) and Interchange Series, Books I, II, and III, Journal of Natural & Social Science, Vol 2, No. 2, pp: 323- 335.
Yano, Yasukata. Communicative Competence and English as an International language. (n.d.):PP:29-36.