تهران، خیابان ولی عصر(عج)، خیابان توانیر، محله نظامی گنجوی، کوچه هفت پیکر(8)، خیابان نظامی گنجوی، پلاک33، موسسه آموزش عالی بیمه اکو دانشگاه علامه طباطبایی، طبقه6، اتاق 607، انجمن ایرانی زبان وادبیات عربی، کدپستی: 1434863111

نویسندگان

چکیده

شـهاب‌الدین محمود حلـبی از شاعران و کاتبان مشهور عصر ممالیک (دوره‌ی ‌انحطاط)، اکثر جنگ‌های سپاه ممالیکِ ترک در مقابل صلیبیان در زمان خود را در قصایدی غنایی – حماسی، جاویدان ساخته است. از جمله اشعار وی در این زمینه، قصیده‌ی «فتح عکا» است که در آن سعی کرده با قصیده‌ی مشهور «فتح عموریه» ابوتمام معارضه کند. مقاله‌ی حاضر با برقراری موازنه و مقایسه بین معانی مشترک دو قصیده نام برده و بیان اینکه کدام شاعر در ابیات خود، مفهومی ‌رساتر و عباراتی شاعرانه‌تری از ابیات شاعر دیگر در همان مفهوم دارد، به ‌این نتیجه می‌رسد که شهاب‌الدین با اینکه در دورانی می‌زیسته که به نام عصر انحطاط مشهور است، در بعضی از معانی، هر چند اندک، گوی سبقت را از ابوتمام می‌رباید و با به کار بردن صور بلاغی و تصاویر زیبا بر آن شاعر بزرگ عصر عباسی، برتری می‌جوید؛ البته این برتری شهاب‌الدین بر ابوتمام، فقط به ابیات انگشت‌شماری از قصیده‌ی وی محدود شده و در بقیه‌ی ابیات برتری با ابوتمام است. برای رسیدن به ‌این هدف، ابیات دو قصیده هم از لحاظ لغوی و هم از لحاظ درون‌مایه، مورد بررسی قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

-      إبن‌الأثیر، عزالدین أبی‌الحسن: الکامل فی التاریخ، دار صادر، بیروت، 1982م.
-      إبن‌حجر العسقلانی، أحمدبن علی: الدرر الکامنة فی أعیان المائة الثامنة، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، بی‌تا.
-      إبن خلکان، احمدبن محمد: وفیات الأعیان و أنباء أبناء الزمان، التحقیق: الدکتور إحسان عباس، دار صادر، بیروت، بی‌تا.
-      ابن الکثیر، الحافظ أبی الفداء: البدایة و النهایة، تحقیق: أحمد عبدالوهاب فتیح، دارالحدیث، ط 1، القاهرة، 1992م.
-      أب تمام، حبیب‌بن أوس: دیوان أبی‌تمام، تقدیم و شرح: الدکتور محیی‌الدین صبحی، دار صادر، ط 1، بیروت، 1997م.
-      أبو حاقة، أحمد: الإلتزام فی‌الشعر العربی، دارالعلم للملایین، ط 1، بیروت، 1979م.
-      أبوالفرج الأصفهانی، علی‌بن الحسین: الأغانی، شرحه و کتب هواشیه : الاستاذ عبد أ. علی مهنّا، دارالفکر، ط 1، 1986 م.
-      الآمدی، الحسن‌بن بشر : الموازنة بین أبی‌تمام و البحتری، مکتبة العلمی‌ة، بیروت، بیتا.
-      الامین، السید محسن : أعیان الشیعة، التحقیق : حسن الامین، دار المعارف، بیروت، 1983م.
-      بارکر، ارنست : تاریخ الحروب الصلیبیة، مترجم : الدکتور السید الباز العرینی، دار النهضة العربیة، بیروت، بیتا.
-      باشا، عمر موسی : الأدب فی بلاد الشام عصور الزنکیین و الأیوبیین و الممالیک، دار الفکر المعاصر، ط 1، بیروت، 1989م.
-      البستانی، بطرس: أدباء العرب فی الأندلس وعصر الإنبعاث، دارالجیل، بیروت، 1988م
-      جمال الدین أبو المحاسن، یوسف بن تغری : المنهل الصافی و المستوفی بعد الوافی، تحقیق : الدکتور نبیل محمد عبد العزیز، بینا، بیجا، 1988 م.
-      الخطیب البغدادی، أحمد بن علی : تاریخ بغداد أو مدینة السلام، دار الکتب العلمی‌ة، بیروت، بیتا.
-      الدَّواداری، أبوبکر بن عبد الله : کنز الدرر و جامع الغُرَر، تحقیق : اُولرِخ هارمان، یصدر قسم الدراسات الإسلامی‌ة بالمعهد الألمانی للآثار بالقاهرة، القاهرة، 1971م.
-      سلیطین، فیصل : أبوتمام فی دائرة الضوء، بینا، ط 1، دمشق، 2007م.
-      الشّناوی، علی الغریب محمد : المعارضات فی الشعر الاندلسی، مکتبة الآداب، ط 1، بیجا، 2003م
-      العطوی، مَسعَد بن عید: الإتجاهات الفنیة فی الشعر إبان الحروب الصلیبیة، مکتبة التوبة، ط 1، الریاض، 1995م.
-      علی، سید أمیر: مختصر تاریخ العرب و التمدن الإسلامی، مترجم: ریاض رأفت، مطبعة لجنة التألیف و الترجمة و النشر، القاهرة، 1938م.
-      فرّوخ، عمر: تاریخ الأدب العربی، دار العلم للملایین، بیروت، ط 5، 1989م.
-      مبارک، زکی: الموازنة بین الشعراء، دار الجیل، ط 1، 1993م.
-      مروَّة، محمد رضا: أبو تمام عصره- حیاته- شعره، دار الکتب العلمی‌ة، ط 1، بیروت 1990م.
-      النجاشی، أحمد بن علی: رجال نجاشی، منشورات مکتبة الدّاوری، قم، بیتا.
-      نیکلسون، رینولد: تاریخ ادبیات عرب، مترجم: کیوان دخت کیوانی، نشر ویستار، 1380 هـ ش.
-      الهِرفی، محمد علی: شعر الجهاد فی الحروب الصلیبیة فی بلاد الشام، دار الإصلاح للطبع و النشر و التوزیع، بیجا، بیتا.
-      هلال، محمد غنیمی: الأدب المقارن، دار النهضة مصر للطباعة و النشر و التوزیع، القاهرة، 1998م.
-      الهیب، أحمد فوزی: الحرکة الشعریة زمن الممالیک فی حلب الشهباء، مؤسسة الرسالة، ط 1، بیروت، 1986م.
-      یوسف، خالد إبراهیم: الشعر العربی أیام الممالیک و من عاصرهم من ذوی السلطان، دار النهضة العربیة، ط1، بیجا، 2003م.
-      مجلات
-   مشتاق مهر، رحمان: مقالۀ اوحدی مراغه‌ای و تأثیرات احتمالی او از شاعران پیشین، فصلنامه مؤسسه تحقیقاتی علوم اسلامی‌– انسانی، ش 16، دانشگاه تبریز، 1386 هـ ش.