نوع المستند : علمی - پژوهشی
المؤلفون
1 استاديار گروه زبان و ادبيات عربي دانشگاه يزد
2 استاديار گروه روانشناسي و مشاوره دانشگاه يزد
3 دانشجوي کارشناسي ارشد زبان و ادبيات عربي دانشگاه يزد
المستخلص
رمان «العطر الفرنسي» اثر امير تاج السّر(1960م- تاکنون) از نويسندگان سوداني، روايتگر زندگي بخشي از جامعۀ سودان است که در محلّۀ «غائب»، به دور از توجّه و عنايت حکومت، با مشکلات اجتماعي، اقتصادي، فرهنگي و رواني دست و پنجه نرم ميکنند. قهرمان اين رمان (علي جرجار) به عنوان نمايندۀ قشر ضعيف جامعۀ سودان، براي فرار از فشارهاي رواني و اميال واپسزدۀ خويش، از مکانيسمهاي دفاع رواني استفاده ميکند. مکانيزمهاي دفاعي، فعّاليّتهايي رواني هستند که در قبال پديدآمدن اضطراب و مفيد واقع نشدن فعّاليّتهاي منطقي براي دفع اين اضطرابها به وجود ميآيند. اين مقاله بر آن است تا به روش توصيفي-تحليلي و با استفاده از نقد روانشناسي، ضمن تعريف و تبيين مکانيسمهاي دفاعي، نشان دهد که قهرمان رمان چرا و چگونه از مکانيسمهاي دفاعي بهرهبرده و کدام مکانيسم، کاربرد بيشتري داشتهاست و علّت بهرهبرداري بيشتر او چيست. نتيجۀ به دست آمده اين است که اضطراب و تنش نوروتيک، مهمترين عامل استفادۀ وي از مکانيسمهاي دفاع رواني بوده که با توسّل به آن، سعي کرده از ترس خود بکاهد و خويشتن را در حاشيه امني نگه دارد و با استفاده از مکانيسمهاي دفاعي گوناگون، به خصوص خيالپردازي که نشانۀ شخصيّتهاي ناپخته وبلوغنيافته است، سعي بر آن دارد تا ضمن فائقآمدن بر مسائل و اضطرابهاي ايجاد شده، پاسخي درخور به نيازهاي خود دهد، امّا ارتباطش را با واقعيّت از دست داده، دچار فروپاشي شخصيّت (اسکيزوفرني پارانوئيدي) شده و به جنون کشيده ميشود.
الكلمات الرئيسية
عنوان المقالة [Persian]
دراسة سیکولوجیة لبطل روایة «العطر الفرنسی» بناءً علی نظریة «آلیات الدفاع» للفروید
المؤلفون [Persian]
- بهنام فارسی 1
- مریم صالح زاده 2
- سلما قیومی 3
1 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه یزد
2 استادیار گروه روانشناسی و مشاوره دانشگاه یزد
3 دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات عربی دانشگاه یزد
المستخلص [Persian]
تکشف روایة «العطر الفرنسی» عن حیاة مجموعة من الشَّعب السّودانی الَّذین کانوا یعیشون فی حی «الغائب» بعیدینَ عن التفات الحکام منکسرة ظهورهم تحت المصائب الاجتماعیة والإقتصادیة والثّقافیَّة والنّفسیة. کان بطل الروایة المسمّی بـ «علی جرجار» الّذی یمثّل طبقة المعوزین السودانیین، یستفید من آلیات الدّفاع النفسیة هرعاً عن توتراته النفسیّة وآماله المکبوتة. المراد من آلیات الدفاع النفسیة هی تحرکات نفسیة تظهر لمقابلة الإضطراب والقلق والیأس إذا لم تؤدِّ التصرّفات المنطقیة إلی النتیجة المطلوبة. کُتبت هذه المقالةُ عبرَ المنهج الوصفی- التحلیلی واستناداً علی ما یدور حول هذا الموضوع من الکتب والمقالات، للفحص عن السّبب الرئیس فی إستخدام البطلِ للمیکانیزمات الدّفاعیّةَ وکیفیة ظهور هذه الآلیاتِ فی الروایة المدروسة کما یرید هذا البحث الإشارة إلی الآلیّات الّتی تمّ إستخدامها أکثر من الأخری إضافة إلی ذکر السبب فی هذا الأمر. أهمّ ما وصلت إلیه هذه المقالةُ من النّتائج هی أنَّ القلق والإستفزاز العصابی هما من أهمّ ما دفعَ البطلَ إلی إستخدام المیکانیزمات الدّفاعیة، فقد تمسّک بهذه المیکانیزمات لتخفیف ما استولی علیه من الإستفزازات والتوتّرات الذّاتیة وإلی العیش فی الظروف الآمنة. من أکثر الآلیات الدّفاعیة إستخداماً لدی بطل الروایة نستطیع الإشارة إلی اللّجوء إلی «الحلم» و«الکبت» حتّی یغلب علی أزماته النفسیة ویردّ علی حوائجه ردّاً صحیحاً ولکنّ مُنی بالفشل؛ إذ خاض فی عالم الخیال وإنفصل عن النّاس، فأصبح شخصیة اضطهادیة متوهمة انتهت إلی الجنون.
الكلمات الرئيسية [Persian]
- النقد النفسی
- سیجموند فروید
- آلیات الدّفاع النفسیة
- أمیر تاج السّر
- روایة "العطر الفرنسی"
-کتابهای عربی:
ابراهیم، عبدالستار (1983)، العلاج النفسی الحدیث قوة للإنسان، ط2، القاهرة: مکتبة مدبولی
تاج السر، امیر (2009م)، العطر الفرنسی، ط1، بیروت، لبنان: الدار العربیة للعلوم ناشرون.
جلال، سعد (1985م)، المرجع فی علم النفس، القاهرة: مکتبة المعارف الحدیثة.
الدستوقی، مجدی (2013م)، قائمة المیکانیزمات أو آلیات الدفاع، القاهرة: مکتبة الأنجلو المصریة للنشر و التوزیع
الرفاعی، نعیم (2003م)، الصحة النفسیة دراسة فی سیکولوجیا التکیف، ط14، دمشق: جامعة دمشق
زهران، حامد (1978م)، الصحة النفسیة و العلاج النفسی، ط3، القاهرة: عالم الکتب.
سعد، علی (2007م)، علم الشذوذ النفسی، دمشق: منشورات جامعة دمشق.
سمیرنوف، فیکتور (1982م)، التحلیل النفسی للولد، ترجمة فواد شاهیق، ط2، بیروت: الموسسة الجامعة للدراسات و النشر و التوزیع.
عبدالقادر، طه و الآخرون [د.ت]، معجم علم النفس و التحلیل النفسی، بیروت: دار النهضة العربیة للطباعة و النشر.
عریضة، محمد محمد (1996م)، علم النفس بین الشخصیة و الفکر، بیروت: دار الکتب العلمیة.
عزت، راجح (1968م)، اصول علم النفس، ط4، القاهرة: دار الکتاب العربی للطباعة و النشر.
عکاشة، احمد و الآخرون (1999م)، اضطرابات النفسیة فی المرشد فی الطب النفسی، منظمة الصحة العالمیة: المکت الإقلیمی للشرق الأوسط
فروید، سیجموند (1978)، الأحلام، عرض و تقدیم: مصطفی غالب، بیروت: منشورات مکتبة الهلال
قصاب، ولید ابراهیم (2009م)، مناهج النقد الأدبی الحدیث، رویة اسلامیة، ط2، دمشق: دارالفکر.
-کتابهای فارسی
آستاد، کارول شاو (1390ش)، نظریههای روان درمانی و مشاوره، ترجمه مهرداد فیروزبخت، تهران: ویرایش.
امامی، نصرالله (1377ش)، مبانی و روشهای نقد ادبی، تهران: جامی
پروین، لارنس اِ (1373ش)، روان شناسی شخصیت، نظریه و تحقیق، مترجم محمد جعفر جوادی و پروین کدیور، چ2، تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا
تاج السر، امیر (1396ش)، عطر فرانسوی، ترجمه محمد حزباییزاده، تهران : انتشارات هیرمند.
خلعتبری، جواد و دیگران (1396ش)، مباحث اساسی در روان شناسی شخصیت (نظریه ها)، چ4، تهران: انتشارات ساد.
سیاسی، علی اکبر (1367ش)، نظریههای شخصیت یا مکاتب روانشناسی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
سیاسی، علی اکبر (1379ش)، نظریههای شخصیت یا مکاتب روانشناسی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
شارف، ریچارد اس (1381ش)، نظریههای رواندرمانی و مشاوره، ترجمه مهرداد فیروزبخت، تهران: رسا.
شولتز، دوان و سیدنی الن شولتز (1377ش)، نظریههای شخصیت، مترجم یحیی سیدمحمدی، تهران: نشر هما.
شیرافکن، علی (1391ش)، نظریههای شخصیت، چ2، تهران: پوران پژوهش.
عظیمی، سیروس (1353ش)، مباحث اساسی در روانشناسی شخصیت (رفتار شناسی)، چ2، تهران: [بینا]
فروید، زیگموند (1383)، تمدن و ملالتهای آن، مترجم محمد مبشری، تهران: نشر ماهی
فروید، زیگموند (1384ش)، مکانیسمهای دفاع روانی، مترجم حبیب گوهریراد و محمد جوادی، تهران: رادمهر
فیست، جس و دیگران (1387ش)، نظریههای شخصیت، ترجمه یحیی سیدمحمدی، چ3، تهران: نشر روان
کاپلان، سادوک و بنیامین هارولد (1366ش)، نوروزها و اختلالات شخصیت، ترجمه نصرت الله پورافکاری، تبریز: انتشارات تابش.
کریمی، یوسف (1389ش)، روانشناسی شخصیت، چ14، تهران: نشر ویرایش.
گنجی، حمزه و مهدی گنجی (1393ش)، نظریههای شخصیت، چ2، تهران: نشر ساوالان.
هلر، شارون (1389ش)، دانشنامه فروید، ترجمه مصطفی پردل، مشهد: ترانه.
یونگ، کارل گوستاو (1377ش)، «روانشناسی ضمیر ناخودآگاه، چ2، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی
-کتابانگلیسی:
- Storr, Anthony, “Frued, a very short introduction”, 1989: Oxford, New York.
-پایاننامه عربی:
الجاسم، علی حسین (2016م)، «محاضرة عن الوسائل اللاشعوریة الدفاعیة (المیکانیزمات الدفاعیة)»، جامعة کربلا، کلیة التربیة البدنیة و علوم الریاضة، رسالة الماجستیر.
-پایاننامه فارسی:
زارع، محبوبه، (1390)، «مکتبهای روانشناسی و ادب داستانی (بررسی آثاری چند از گلشیری از دیدگاه روانشناسی)»، پایاننامه کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تربیت معلم سبزوار.
محمدنیا، رضا، (1393)، «گونه شناسی اضطراب و مکانیسم های دفاعی بر پایه نظریات روان شناسی فروید و آدلر». پایاننامه کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه حکیم سبزواری.
-مقاله عربی:
حسانین، حمدی، (1989م)، «آلیات الدفاع العقلیة و علاقتها بسمات الشخصیة»، مجلة التربیة و علم النفس، کلیة التربیة، جامعة المنبا، صص؟
ضمرة، یوسف،(2015م)، «العطر الفرنسی، روایة امیر تاج السر»، مجلة أفکار، صص127-123
-مقالات فارسی:
افخمی عقدا، رضا و همکاران، (1395). «واکاوی احساس کهتری در شخصیت «عنرة بن شداد» از رهگذر سروده هایش»، مجله زبان و ادبیات عربی (ادبیات و علوم انسانی سابق): دانشگاه فردوسی مشهد، دوره8، شماره14، صص52-27
دهقان، علی و سهیلا قاسمی، (1391). «نقد روانشناختی آثار فروغ فرخزاد بر اساس مبانی روانکاوی فروید و آدلر»، فصلنامه علمی-پژوهشی زبان و ادب فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج، سال4، شماره12، صص59-43
صغیر، علیرضا (1395)، «تحلیل شخصیت کاووس در شاهنامه فردوسی با تکیه بر نظریه ساختار شخصیت فروید»، مطالعات ادبیات، عرفان و فلسفه، دوره 2، شماره2، صص120-107
معروف، یحیی و مسلم خزلی (1395)، «تحلیل روانشناسانه رمان زقاق المدق اثر نجیب محفوظ»، دو فصلنامه علمی-پژوهشی نقد ادب معاصر عربی دانشگاه یزد، سال 6، شماره3، صص235-211