نوع المستند : علمی - پژوهشی
المؤلف
استاديار گروه زبان و ادبيات عربي دانشگاه تهران
المستخلص
يکي از مهم‌ترين مؤلّفههاي مورد بررسي در پژوهشهاي زباني، تبيين نقش و جايگاه عناصر بافتي در نشاندار کردن ساخت زبان است. با توجّه به تفاوت عناصر موقعيّتي، گفتماني و فرهنگيِ تشکيل‌دهندۀ انگاره‌هاي ذهني و نيز تفاوت زبان‌ها از نظر رده‌شناختي و ويژگي‌هاي ساختاري آنها، واکاوي معنا و سامان‌دهي آن در قالب گزارههاي زباني متناسب با ساختار اطّلاعاتي از اهمّيّت ويژهاي برخوردار است. در اين راستا نگارنده در صدد است تا بر اساس مفاهيم نظريِ نحو کاربردي "سيمون ديک" و نيز مفهوم ساخت اطّلاعي "لمبرکت"، نقشهاي کاربردشناختي شامل نقشهاي دروني (موضوع و کانون) و نقشهاي بيروني (مبتدا، دنباله‌رو) را در زبان عربي مورد بررسي قرار دهد. نتايج حاصل از پژوهش نشان مي‌دهد، زبان عربي به عنوان زبان فعل آغاز به دليل برخورداري از دو ويژگي اعراب و مطابقت از چيدمان واژگاني آزاد برخوردار است؛ لذا در تعيين رتبه سازهها، غلبه با نقشهاي کاربردشناختي است. بهرهمندي از شيوۀ مطابقه موجب شده تا زبان عربي، از ويژگي ضميرانداز بودن برخوردار شود. بدين معنا که حذف ضمير فاعلي، جمله را نادستوري نميکند. همچنين تمايز بين مبتداسازي و کانوني‌سازي به طور شفّاف در روساخت زبان بازنمايي مي شود. اسم پيشايند‌شده از جايگاه فاعل در جملات فعليه، مبتدا و خارج از حمل محسوب ميشود، حال آنکه در جملات اسميهاي که خبر آنها وصف باشد، موضوع و داخل در حمل است. همچنين سازهاي را که -در نحو سنتي- مبتداي مؤخّر، بدل يا معطوف ناميده ميشود، بنابر نحو کاربردي تنها نقش دنباله‌رو ميتواند داشته‌باشد و اهداف منظور شناسي خاصي را بازنمايي ميکند.
الكلمات الرئيسية
عنوان المقالة [Persian]
دراسة السّمات الممیزة للمقولات التداولیة فی اللغة العربیة (البؤرة، المحور، المبتدأ والذیل)
المؤلف [Persian]
- سعدالله همایونی
استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه تهران
المستخلص [Persian]
یُعتبر تحدید مکانة العناصر السیاقیة ودورها فی تسویم البنیات اللغویة، من أهمّ المکوِّنات الأساسیة فی البحوث اللغویة. بناءً علی میّزات العناصر الخطابیة والموقفیة والثقافیة المکوِّنة للافتراضات الذهنیة وکذلک الاختلافات التصنیفیة والبنیویة بین اللغات، تحظی دراسة المعنی وتأطیره فی بنیات لغویة متلائمة مع البنیة المعلوماتیة بأهمیة بالغة. انطلاقاً من هذا یسعی الکاتب إلی معالجة الوظائف التداولیة بما فیها الوظائف الدّاخلیة (لمحور والبؤرة) والوظائف الخارجیة (المبتدأ والذیل) فی اللغة العربیة، وذلک فی ضوء مفاهیم نظریة سیمون دیک الوظیفیة (FG) وکذلک مفهوم البنیة المعلوماتیة للامبرکت. تَدلُّ نتائج الدراسة علی أنّ العربیة بوصفها لغة ذات صیغة فعلیة (VSO)، وفی ضوء المیزتین (الإعراب والمطابقة)، تمتاز بمیّزة ثالثة ألا وهی الترتیب الحر للمفردات وتباعاً لذلک تحظی الوظائف التداولیة بدورٍ مفصلیّ فی تحدید رتبة المکوّنات. وفی ضوء وجود مفهوم المطابقة، تمتعت العربیة بمیّزة إسقاط الضمیر حیث أنّ إسقاط ضمیر الفاعل لایجعل الجملة خاطئة نحویّاً؛ کما أنَّه یمثّل التموضع والتبئیر بوضوح فی البنیة السطحیة للغة العربیة فالاسم المتصدر فی الجمل الفعلیة، یُعتَبر مبتدأً وخارجاً عن الحمل، بینما یُعتَبر نفس الاسم موضوعاً داخلَ الحمل فی الجمل الاسمیة التی خبرها وصفٌ. علاوة علی ذلک أنّ المکوِّن الذی کان قد یُسمَّی مبتدأً مؤخراً أو بدلاً أو معطوفاً فی النحو التقلیدی، لاتُسنَدُ إلیه فی النحو الوظیفی إلّا وظیفة «الذَّیل»، وتمثل أدواراً تداولیةً محددةً.
الكلمات الرئيسية [Persian]
- التداولیة
- اللغة العربیة
- البنیة المعلوماتیة
- التّسویم
)