نوع المستند : علمی - پژوهشی
المؤلف
دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه ایلام
المستخلص
یُعَدُّ التداعي الحرّ من التقنيات الّتي یتمتّع بها رواة القصص للتعبير عن أحداث القصّة وتقدیم شخصیّاتها للمتلقّي، وهو عملية يربط فيها المرء بين الأفکار والذّکريات الّتي يمکن أن یتذکّر بعضها البعض بناءً علی أصول التّشابه، والتّجاور، والتضادّ. بما أنّ التداعي الحرّ، غالباً ما تنعکس أهمیّته في تنظیم حرکة تیّار الوعي من جهة، وقد بُنیت روایة "ذاکرة الجسد" لأحلام مستغانمي الروائية الجزائریة علی أساس تقنیة تیّار الوعي من جهة أخری، فإنّ للتداعي الحرّ مکانة سامیة فیها. قام البحث بدراسة هذه الرواية علی أساس تقنیة التداعي الحرّ فی تنظیم حرکة تیّار الوعي مستفیداً من المنهج الوصفی- التحلیلي، وقد حصل على عدة نتائج أهمّها هي: إنّ التداعي الحرّ قد جعل هذه الرواية أکثر جمالاً وأدّی إلی تنوّع محتوياتها، وتلوین صورها وأخرجها من الرّتابة الّتي تصیب القارئ بالملل. أقبلت الروائية علی استحضار ذکريات شخصيّات الروایة مستفیدةً من أصل التّشابه الّذي یبدو أنّه کان أکثرَ تطبيقاً في الروایة هذه، فتطرّقت إلی بيان تفاصيل حياة شخصيّات الروایة، وآلامها، وآمالها، وخصائصها النفسیّة والسلوکیة. وأنّها قدّمت للمتلقّي الکثیر من المشاهیر ومن بینهم الثوّار الحقیقیون في ثورة الجزائر، والرّسّامین، والشّعراء وکذلک العدید من الأحداث التاریخیة، وکوارثها، والأمکنة الّتي وقعت هذه الأحداث فیها، متمسّکةً بالتّجاور الزمني والمکاني اللّذینِ یُعدّان من أصول التداعي الحرّ. رغم أنّ التداعیات في القصّة تتمحور في الغالب علی أصلي التّشابه والتّجاور؛ ولکنه يستحضر الرواي -في عدد من الحالات- ذکريات على أساس التناقض بينها دون قرار مسبق، لکنّها لیست دائماً على التناقضات المعروفة والتقليدية.
الكلمات الرئيسية
عنوان المقالة [Persian]
نقش تداعی آزاد در تنظیم جریان سیّال ذهن در رمان ذاکرة الجسد اثر احلام مستغانمی
المؤلف [Persian]
- پيمان صالحي
دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه ایلام
المستخلص [Persian]
تداعی آزاد از جمله تکنیکهایی است که داستانسرایان از آن برای تعبیر از حوادث داستان و معرّفی شخصیتهای آن به خواننده، استفاده میکنند. عملیاتی که طی آن، افکار و خاطرات بر اساس اصول مشابهت و مجاورت و تضادّ، موجب یادآوری یکدیگر میشوند. با توجه به اینکه از یک طرف، اهمیّت تداعی آزاد، غالباً در تنظیم جریان سیّال ذهن، نمود پیدا میکند و از طرف دیگر، رمان «ذاکرة الجسد» اثر احلام مستغانمی نویسنده الجزائری بر اساس تکنیک جریان سیّال ذهن نوشته شده است، بنابراین تداعی آزاد در آن جایگاه بالایی دارد؛ به همین دلیل، این پژوهش بر اساس تکنیک تداعی آزاد و با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، رمان مذکور را مورد بررسی قرار داده است و به نتایجی دست یافته است که مهمترین آنها عبارتند از: تداعی آزاد باعث زیبایی فراوان، تنوّع محتویات و رنگارنگی تصاویر این اثر ادبی شده است و آن را از حالتی تکراری که باعث خستگی خواننده میشود، درآورده است. نویسنده با یادآوری خاطرات شخصیّتهای رمان و با استفاده از اصل مشابهت که بیشترین کاربرد را در این رمان داشته باشد، جزئیات شخصیّتهای داستان، مشکلات، آرزوها و ویژگیهای روحی و رفتاری آنان را بیان کرده است. او با استفاده از مجاورت زمانی و مکانی که از اصول تداعی آزاد هستند، افراد مشهور فراوانی، از جمله؛ افراد انقلابی الجزائر، نقّاشان، شاعران و بسیاری از جریانهای تاریخی و مصیبتهای آن و نیز مکانهایی که این حوادث در آنجا به وقوع پیوسته را به خواننده معرّفی میکند. علیرغم اینکه محور اصلی تداعیهای داستان غالباً بر اساس دو اصل مشابهت و مجاورت است؛ امّا در برخی مواقع، راوی داستان بدون تصمیم قبلی، خاطرات را بر اساس تضادّی که در آنها وجود دارد به خاطر میآورد؛ ولی یادآوری این خاطرات، همیشه بر اساس تضادّهای معروف و سنّتی نیست.
الكلمات الرئيسية [Persian]
- احلام مستغانمی
- ذاکرة الجسد
- تداعی آزاد
- جریان سیّال ذهن
- ادبیات داستانی