نوع المستند : علمی - پژوهشی
المؤلفون
1 دکترای زبان و ادبیات عربی، دانشگاه تربیت مدرس
2 استاد گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه تربیت مدرس
المستخلص
دلبستگی به محله، مؤلفهای روانشناسانه است که نشاندهندة احساس ذهنی مثبت افراد نسبت به محلة مسکونیشان میباشد. این احساس که از پیوندهای عاطفی، شناختی و رفتاری با مکان ناشی میشود، موجب تعهد ساکنان به محل سکونت و تمایل آنان به حفظ ارتباط با آن در طول زمان و در مراحل مختلف زندگی میگردد. محله یکی از مکانهای بارز و محوری رمان عربی است که حضور چشمگیری در رمانهای نجیب محفوظ از جمله رمان "خان الخلیلی" وی دارد؛ و همانند شریانی حیاتی به شمار میآید که شخصیتهای رمان در آن رفت و آمد میکنند و حتی در برخی موارد به تحول حوادث در ساختار رمان منجر میشود. این پژوهش بر آن است تا به شیوة توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر رویکرد روانشناسی محیطی که نگاه خاصی به ارتباط متقابل میان انسان و مکان دارد، شاخصهای مؤثر در ایجاد دلبستگی یا عدم دلبستگی به محله را در این رمان مورد کنکاش قرار دهد. نتایج گویای آن است که دلبستگی به محله در رمان "خان الخلیلی" در پرتو شاخصهای روحی- روانی، اخلاقی- ایدئولوژی و بیوگرافی صورت میگیرد. شایان ذکر است که شاخص روحی– روانی، نقش بارزتری در ایجاد دلبستگی یا عدم دلبستگی شخصیتها به محله ایفا میکند.
الكلمات الرئيسية
عنوان المقالة [Persian]
مؤشرات الانتماء للحیّ في روایة "خان الخلیلي" لنجیب محفوظ
المؤلفون [Persian]
- نسرین کاظم زاده 1
- کبري روشنفکر 2
1 دکترای زبان و ادبیات عربی، دانشگاه تربیت مدرس
2 استاد گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه تربیت مدرس
المستخلص [Persian]
الانتماء للحیّ يكون مؤشرة نفسانیة وهو یبیّن إحساس الفرد الإیجابي بالنسبة إلی حیّهم السکني الذي ینتج عن العلاقات العاطفیة والمعرفیة والسلوکیة مع المکان ویؤدي إلی التزام السکان للحیّ ورغبتهم لحفظ العلاقة مع الحیّ مع مضي الزمن وفي مراحل الحیاة المختلفة. یکون الحیّ من الأمکنة المتمیزة والرئیسیة في الروایة العربیة وله دور بارز في روایات نجیب محفوظ منها روایة "خان الخلیلي". لأنّ الحیّ في هذه الروایة یعدّ کعنصر هام تتحرك فیه الشخصیات وفي بعض الأحیان یؤدي إلی تطوّر الأحداث في صیاغة الروایة. یهدف هذا البحث ضمن المنهج الوصفي– التحلیلي وبالاعتماد علی علم النفس البیئي الذي ینظر نظرة خاصة إلی العلاقة المتبادلة بین الإنسان والمکان، دراسة المؤشرات المؤثرة في إیجاد الانتماء أو عدم الانتماء للحی في هذه الروایة. تحکي النتائج عن أنّ الانتماء للحیّ في روایة "خان الخلیلي" تمّ تشکیله في ضوء المؤشرات الروحیة– النفسیة، الأخلاقیة– الإیدئولوجیة والسیرة الذاتیة. جدیر بالذکر أنّ المؤشر الروحي- النفسي له دور بارز في الانتماء أو عدم انتماء الشخصیات للحیّ في روایة "خان الخلیلی".
الكلمات الرئيسية [Persian]
- المکان الروائي
- مؤشرات الانتماء
- الانتماء للحیّ
- نجیب محفوظ
- خان الخلیلي
عربی
- قاسم، سیزا، (2004م)، بناء الروایة، دراسة مقارنة فی "ثلاثیة" نجیب محفوظ، القاهرة: المهرجان القراءة للجمیع.
- محفوظ، نجیب، (1946م)، خان الخلیلي، ط 1، بیروت: مکتبة لبنان.
- النصیر، یاسین، (1980م)، الروایة والمکان، بغداد: دارالشوؤن الثقافیة.
فارسی
- پاکزاد، جهانشاه، (1388ش)، سیر اندیشهها در شهرسازی: از فضا تا مکان، تهران: شهیدی.
- چرمایف، سرج؛ کریستوفر، الکساندر، (1376ش)، عرصههای زندگی جمعی و زندگی خصوصی، تهران: دانشگاه تهران.
- رضوانی، لیلا، (1394ش)، فرهنگ و هویت محله، چاپ اول، جامعهشناسان.
- رلف، ادوارد، (1389ش)، مکان و بیمکانی، ترجمة محمدرضا نقصان محمدی، کاظم مندگاری، زهیر متکی، چاپ اول، تهران: آرمانشهر.
- صالحی، اسماعیل، (1387ش)، ویژگیهای محیطی فضاهای شهری امن، مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی و معماری.
- فون مایس، پیر، (1384ش)، عناصر معماری از فرم به مکان، مترجم مجتبی دولتخواه، چاپ اول، تهران: ملائک.
- قاسمی اصفهانی، مروارید، (1383ش)، اهل کجا هستیم؟ هویتبخشی به بافتهای مسکونی، تهران: روزنه.
- کارمونا، متیو؛ هیت، تیم؛ و تیسدل، استیون، (1391ش)، مکانهای عمومی فضاهای شهری (ابعاد گوناگون طراحی شهری)، ترجمة فریبا قرائی، جمشید شکوهی، زهرا اهری، چاپ دوم، دانشگاه تهران.
- گهل، یان، (1387ش)، زندگی در فضای میان ساختمانها، ترجمة شیما شصتی، تهران: جهاد دانشگاهی.
- مدنیپور، علی، (1384ش)، طراحی فضای شهری (نگرشی بر فرآیند اجتماعی و مکانی)، تهران: شرکت پردازش و برنامهریزی شهری.
- نقیزاده، محمد، (1386ش)، ادراک زیبایی و هویت شهر (در پرتو تفکر اسلامی)، اصفهان: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان.
لاتین
-Bachelard, g, (1969), the poetics of space, boston, beacon press.
-Giuliani, M. V, (2003), Theory of attachment and place attachment, Aldershot, Ashgate.
-Kasard, j. D, & Janowitz, M, (1974), »Community attachment in mass society«, American Sociological Review ,328-339.
-Mcmillan, D, and davi, m, (1986), »sence of community: a definition and theory«, journal of community psychology, 23-14.
مجلات
- باستانی، سوسن؛ نیکزاد، سلیمه، (1393ش)، «شبکههای اجتماعی فردی و دلبستگی به محله در شهر تهران: با تأکید بر وسایل ارتباطی نوین»، مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دوره 3، شماره 2، صص193-219.
- حبیبی، سید محسن، (1378ش)، «فضای شهری، حیات واقعهای و خاطرة جمعی»، صفه، شماره 28، صص 16-21.
-معروف، یحیی و همکاران، (1399ش)، «تحلیل روانکاوانة شخصیت احمد عاکف در رمان خان الخلیلی بر اساس نظریة شخصیت کارن هورنای»، انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی، شماره 45، صص 93-111.
- میرمقتدائی، مهتا، (1387ش)، «معیارهای سنجش امکان شکلگیری، ثبت و انتقال خاطرات جمعی در شهر»، هنرهای زیبا، شماره 37، صص5-16.
سایتهای اینترنتی
)