طهران، شارع وليعصر(عج)، شارع توانير، حي نظامي كنجوي، زقاق هفت بيكر(٨)، شارع نظامي كنجوي، بناء رقم ٣٣، مؤسسة بيمه اكو للتعليم العالي، جامعة علامة طباطبائي، الطابق ٦، الغرفة ٦٠٧، اللجنة الإيرانية للغة العربية وآدابها، الرمز البريدي ١٤٣٤٨٦٣١١١

نوع المستند : علمی - پژوهشی

المؤلفون

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه تهران، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ایران، تهران

2 استاد گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه تهران، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ایران، تهران

3 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه تهران، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ایران، تهران

4 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه تهران، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ایران، تهران..

المستخلص

دغدغه‌ی اشغالگری در جهان اسلام، به ویژه فلسطین، یکی از موضوعات مهمی است که گفتمان‌های بسیاری برای حل آن شکل گرفته است. تا جایی که این موضوع در سینمای فلسطین که خود جلوه‌ای از هنر و ادبیات مقاومت است، نمود پیدا کرده است. مسألة اصلی که این پژوهش به دنبال واکاوی ابعاد آن است، چگونگی بازتاب مسائل سیاسی و اجتماعی در فیلم فلسطینی «عمر» به کارگردانی هانی ابوأسعد و نیز کشف دلالت‌های گفتمان حاکم بر فیلم است. این موضوع بسیار مهم است؛ زیرا با کشف گفتمان‌های حاکم بر جوامع از طریق متون هنری، از زاویه‌ای متفاوت به مسئله‌ی فلسطین می‌نگرد و نگاهی نو در خواننده ایجاد می‌کند. در همین راستا، این مقاله با تکیه بر روش تحلیل گفتمان انتقادی لاکلائو و موفه، به بررسی گفتمان‌های درگیر در فیلم «عمر»، از منظر نشانه‌شناسی می‌پردازد. از جمله مهم‌ترین یافته‌های پژوهش در فیلم «عمر» سه گفتمان اصلی: مقاومت، اشغال و خیانت است. هر یک از شخصیت‌های این فیلم، به نوعی نمایندة یکی از این سه گفتمان بوده که در عاملیت سوژگی خود، هویت طبقاتی خاصشان را بیان می‌کنند. در پایان، گفتمان مقاومت با نگاهی انتقادی نسبت به وضعیت موجود با کاربست دال‌های خالی وضعیت آرمانی را بازنمایی می‌کند و با اسطوره‌سازی و ساختارشکنی، چرخه معیوب اشغالگری و خیانت را متوقف می‌کند و عرصه‌ سیاسی را به نفع خویش تغییر می‌دهد.

الكلمات الرئيسية

عنوان المقالة [Persian]

تحليل نقدي لخطابات المقاومة والاحتلال والخيانة في فيلم "عمر" السينمائي من منظور لاكلا وموف

المؤلفون [Persian]

  • مرتضی براری رئیسی 1
  • ابوالحسن امين مقدسي 2
  • شهريار نيازي 3
  • سعد الله همايوني 4

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه تهران، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ایران، تهران

2 استاد گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه تهران، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ایران، تهران

3 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه تهران، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ایران، تهران

4 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه تهران، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ایران، تهران..

المستخلص [Persian]

يعتبر قلق الاحتلال في العالم الإسلامي، ولا سيّما فلسطين، من القضايا المهمة التي تشكلت العديد من الخطابات من أجل حلها؛ إلی حيث انعكس ذلك في السينما الفلسطينية التي تعتبر مظهرًا من مظاهر فن وأدب المقاومة. إنّ مشكلة هذا البحث الرئيسة والتي يسعى الباحثون الى دراستها والغور في أبعادها هي كيفية انعكاس القضايا السياسية والاجتماعية وفقًا لما جری في فيلم "عمر" الفلسطيني للمخرج هاني أبو أسعد، وكذلك الكشف عن دلالات خطابه باﻟﺒﺤﺚ واﻟﺘﻨﻘﻴﺐ. هذا الموضوع، مهم للغاية؛ إذ إنّه ينزاح عن الخطابات التي تحكم المجتمعات عبر النصوص الفنية، والتي تنظر إلى القضية الفلسطينية من زاوية مختلفة وتخلق منظورًا جديدًا لدى القارئ. في هذا الصدد، فإن المقال هذا، يفحص الخطابات التي ينطوي عليها فيلم عمر من وجهة نظر السيميائية، معتمدًا علی منهج تحليل الخطاب النقدي للاكلا وموف. ومن أهم ما توصلت إليه نتائج البحث، أن هناك ثلاثة خطابات رئيسية في فيلم "عمر" الفلسطيني وهي: المقاومة والاحتلال والخيانة؛ حيث تمثل كل شخصية من شخصيات هذا الفيلم، أحد هذه الخطابات الثلاثة بطريقة ما، وتعبر عن هويتها الطبقية. في النهاية، يمثل خطاب المقاومة الوضع المثالي مع نظرة نقدية للوضع القائم باستخدام الدلالات الفارغة؛ حيث يوقف دورة الاحتلال والخيانة المعيبة عبر خلق الأساطير والتفكيكية، ويغير الساحة السياسية لصالحه.

الكلمات الرئيسية [Persian]

  • تحليل الخطاب النقدي
  • فلسطين
  • لاكلا
  • موف
  • فیلم عمر
- أبوأسعد، هاني (2013)، فیلم عمر، فلسطین.##
- الکسان، جان (1978)، السینما في الوطن العربي، ترجمه احمد مشاري العدواني، کویت: عالم المعرفة. ##
- پالتریج، برایان (1395)، درآمدی بر تحلیل گفتمان، ترجمه‌ طاهره همتی، تهران: نشر نویسه پارسی. ##
- تلیمة، عبدالمنعم وآخرون (لا تا)، الهویة القومية في السینما العربیة، بیروت: مرکز الدراسات الوحدة العربیة. ##
- تیلور، استفنی (1397)، تحلیل گفتمان چیست؟ ترجمة عرفان رجبی و پدرام منیعی، تهران: نویسه پارسی. ##
- رسولی، محمد رضا و پویا نعمت اللهی (1400)، نظریهی گفتمان از ساختارگرایی تا پسا ساختارگرایی، تهران: لوگوس. ##
- رشیدیان، عبدالکریم (1393)، فرهنگ پسامدرن، تهران: نشر نی. ##
- سوید، محمد (2007)، أفلام الحرب الأهلیّة اللبنانیة (السینما المؤجلة)، بیروت: مؤسسة الأبحاث العربیة. ##
- شعیری، حمیدرضا (1397)، نشانه- معناشناسی دیداری، تهران: سخن. ##
- عارفی، یوکابد (1398)، گفتمانهای سیاسی و سینما، تهران: نگارستان اندیشه. ##
- گرتز، نوریت و جورج خلیفی (1394)، سینمای فلسطین، مترجم: وحید اله موسوی، تهران: نشر ساقی. ##
- لاکلائو، ارنستو و شانتال موفه (1397)، هژمونی و استراتژی سوسیالیستی، ترجمه محمد رضایی، چاپ سوم، تهران: نشر ثالث. ##
- یورگنسن، ماریان و لوییز فیلیپس (1389)، نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمة هادی خلیلی، تهران: نشر نی. ##
Laclau, Ernesto and Mouffe, Chantal. (2001). Hegemony and Socialist Strategy Towards a Radical Democratic Politics. Second edition. London: Verso. ##
 
 
- تاجیک، محمدرضا (1382)، «پسامارکسیسم به روایت لاکلائو و موفه»، گفتمان، شمارة 9، صص 11-34. ##
- حجازی، سید نصراله و وحید بهرامی (1398)، «کاربست روش تحلیل گفتمان لاکلائو و موفه در رشته علوم سیاسی»، روششناسی علوم انسانی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، شماره 99، صص 1- 18. ##
- خانه­زر، محمد و احسان عسگری (1399)، «سیاست آگونیسم یا آنتاگونیسم؟»، فصلنامة اندیشه سیاسی در اسلام پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، شماره 33، صص 77- 103. ##
- خورشا، صادق و نرجس توحیدی‌فر (1400)، «فرایند به‌کارگیری نقاب برای اسطوره سازی در تحلیل گفتمان لاکلائو و موفه در قصیده خروج رأس الحسین من المدن الخائنة از قاسم حداد»، پژوهشنامه نقد ادب عربی دانشگاه شهید بهشتی، شماره 20، صص 99- 120. ##
- سلطانی، سید علی اصغر (1383)، «تحلیل گفتمان به مثابه نظریه و روش»، فصلنامه علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم(ع) قم ، سال 7، شماره 28، صص 153- 180. ##
- صدرایی، رقیه و معصومه صادقی (1397)، «تحلیل گفتمان ناسیونالیستی در مجموعه اشعار احمد شاملو بر مبنای نظریه تحلیل گفتمانی لاکلائو و موفه»، متن پژوهی ادبی دانشگاه علامه طباطبائی، سال 22، شماره 75، صص 175- 206. ##
- عرب یوسف‌آبادی، عبدالباسط؛ میرزاده، طاهره (1395). «تحلیل گفتمان انتقادی نامة محمد بن عبدالله و منصور عباسی بر اساس الگوی لاکلا و موف». لسان مبین. سال8. شمارة26. صص 73-101. ##
- قوام، سید علی و مشکات اسدی (1393)، «بررسی تطیبقی جایگاه زن در گفتمان‌های تاریخ معاصر ایران»، مطالعات میان فرهنگی دانشگاه آزاد اسلامی، سال 9، شماره 23، صص 9- 42##
- مقدمی، محمد تقی (1390)، «نظریة تحلیل گفتمان لاکلائو و موفه و نقد آن»، معرفت فرهنگی‌اجتماعی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، سال 2، شمارة 2، صص 91-124.  ##
- موسوی، رقیه و فاطمه کوپا (1400)، «حوزه‌های گفتمانی در حکایت عاشق منافق در حدیقة الحقیة سنایی با تکیه بر نظریه تحلیل گفتمان لاکلائو و موفه»، متن پژوهی ادبی دانشگاه علامه طباطبائی، دوره 25، شماره 88، صص 248- 265. ##
- میرزایی، فرامرز و ناهیدنصیحت (1384)، «روش گفتمان‌کاوی شعر»، مجله انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی، شماره 4، صص 43- 67. ##
- هادیان، مرتضی؛ منصوره ثابت‌زاده؛ و حسین ابوالحسن تنهایی (1397)، «گفتمان شعوبی در آراء ناصرخسرو قبادیانی»، پژوهشنامة ادبیات تعلیمی دانشگاه آزاد اسلامی، شمارة 40، صص 222-193. ##