تهران، خیابان ولی عصر(عج)، خیابان توانیر، محله نظامی گنجوی، کوچه هفت پیکر(8)، خیابان نظامی گنجوی، پلاک33، موسسه آموزش عالی بیمه اکو دانشگاه علامه طباطبایی، طبقه6، اتاق 607، انجمن ایرانی زبان وادبیات عربی، کدپستی: 1434863111

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای دانشگاه آزاد اسلامی آبادان

2 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه آزاد اسلامی آبادان

چکیده

عصر عباسی به عصر نوگرایی در موضوعات و اصطلاحات متمایز گردیده‌است، به‌طوری‌که برخی شاعران این عصر به تصویرآفرینی از واژگانی اهتمام نشان دادند که یا پیش‌تر مرسوم نبوده‌است یا در بیشتر مواقع، به دلیل ویژگی‌های سلبی‌‌شان به‌ دور از زیبایی بوده‌اند. یکی از این واژگان واژۀ «النفط» (نفت) است که چه‌بسا به دلیل ویژگی‌هایش ذوق ادبی، آن را پس ‌می‌زند و با ویژگی‌های زیباشناختی ناسازگار می‌نماید. با وجود این، شاعران عباسی به کمک آرایه‌پردازی‌های ادبی توانستند از باب خدمت به ادب خویش این ویژگی‌ها را به‌خوبی به کار بندند تا از آنها شاهکارهای ادبیِ زیبایی بیافرینند. ازاین‌رو، واژۀ نفت در وصف زن و اسب به کار رفت، در نام برخی دانشمندان استفاده شد، شعله‌هایش به ستارگان درخشان و شمشیرِ طلاکاری‌شده مانند گردید و دودش به تاریکی شب تشبیه شد. این واژه در موضوعاتی دیگر نیز به کار می‌رفت که کاربردِ آن کمتر به ذهن می‌رسید. در این مقاله می‌کوشیم کاربردهای زیباشناسانۀ واژۀ مذکور را با توجه ‌به سیر آن در شعر دورۀ عباسی واکاویم و بیان داریم که چگونه شاعران این دوره توانستند با پرواز در آسمان خیال، تصاویر بلاغیِ زیبایی را از این مادۀ بدبو ترسیم کنند. این تصاویر بیشتر در معنای حقیقی نفت، در دو جنبۀ مثبت و منفی‌اش به کار رفته، و گاهی نیز به‌ طور مجازی در معانی دیگر نمود یافته‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

المصادر
الف) عربی
کتب
اابن الخطیب،لسان الدین (1424هـ)، الإحاطة فی أخبار غرناطة، بیروت، دار الکتب العلمیة
ابن الرومى (1998م)، الدیوان، تحقیق: عبدالامیر علی مهنّا، ط 2، بیروت، دار و مکتبة الهلال
ابن الفقیه، أحمد بن محمد (1996م)، البلدان، المحقق: یوسف الهادی، بیروت، عالم الکتب
ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ه)،لسان العرب، ط 3، بیروت، دار صادر
الاصبهانی، ابو الفرج (1415هـ)، الأغانی، بیروت، دار احیاء التراث العربی
بازیار العزیز بالله نزار الفاطمی (لا تا)، البیزرة، نظر فیه وعلّق علیه: محمد کرد علی، الناشر: مطبوعات المجمع العلمی العربی بدمشق
بن حمدیس، عبدالجبار (1897م)،الدیوان، وقف على طبعه و تصحیحه: چلستیو سکیا پاریللی فى رومیة الکبری
التنوخی، محمد بن أبى الفهم (1971م)، نشوار المحاضرة وأخبار المذاکرة، تحقیق: عبود الشالجی، بیروت، دار صادر
التیفاشی، أبو العباس أحمد بن یوسف (1980م)،سرور النفس بمدارک الحواس الخمس، هذبهُ: محمد بن جلال الدین المکرم، المحقق: إحسان عباس، بیروت، المؤسسة العربیة للدراسات والنشر
الثعالبی، ابو منصور (1983م)،یتیمة الدهر فی شعراء العصر، المحقق: مفید محمد قمحیة،بیروت،دار الکتب العلمیة
جریر، (1986م)، دیوان جریر، بیروت، دار بیروت للطباعة و النشر
الحداد، ظافر (1969م)،الدیوان، تحقیق: حسین نصار، القاهرة،مکتبة مصر
الحموی، یاقوت (1993م)،معجم الأدباء:إرشاد الأریب إلى معرفة الأدیب، بیروت،دار الغرب الإسلامی
الخراط، المصطفی محمد، (2016م)، فن المدفعیة، مجلة البستان، لبنان، العدد: 1199، الأحد 17 یولیو
الزمخشری، جار الله (1412ه)،ربیع الأبرار ونصوص الأخیار،بیروت،مؤسسة الأعلمی
--------- (1998م)،أساس البلاغة،تحقیق: محمد باسل،بیروت، دار الکتب العلمیة
السرقسطی، قاسم بن ثابت (2001م)، الدلائل فی غریب الحدیث، تحقیق: محمد بن عبد الله القناص، الریاض،مکتبة العبیکان
الصاغانی، الحسن بن محمد (1979م)، العباب الزاخر واللباب الفاخر، تحقیق: الشیخ محمد حسن ال یاسین، منشورات وزارة الثقافة والاعلام فی جمهوریة العراق، دار الرشید ، مجلد حرف الطاء
الصفدی، صلاح الدین (2000م)،الوافى بالوفیات،المحقق: أحمد الأرناؤوط وترکی مصطفى،بیروت، دار إحیاء التراث
الصولی، أبو بکر (1936م)،أشعار أولاد الخلفاء وأخبارهم،القاهرة، مطبعة الصاوی
الفیروزآبادی (2005م)،القاموس المحیط، تحقیق: مکتب تحقیق التراث بإشراف: محمد نعیم العرقسُوسی، بیروت، مؤسسة الرسالة، الطعبة الثامنة
الطبری، محمد بن جریر (1407م)، تاریخ الطبری، دار الکتب العلمیة ، بیروت
القلقشندى، أحمد بن علی (لا تا)،صبح الاعشی فی صناعة الإنشاء،شرحه وعلّق علیه: محمد حسین شمس الدین،بیروت،دار الکتب العلمیة
الکوفی، احمد بن اعثم، (1411هـ.ق)، الفتوح ، بیروت، المطبة و النشر: دار الاضواء.
المبرد، محمد بن یزید (1997م)،الکامل فى اللغة والأدب، المحقق: محمد أبو الفضل إبراهیم،القاهرة،دار الفکر العربی
المیدانی، أبو الفضل أحمد بن محمد بن إبراهیم النیسابوری، (لا تا)،مجمع الأمثال، تحقیق: محمد محیى الدین عبد الحمید،الناشر: دار المعرفة ، لبنان: بیروت،
النویری (1423ه)،نهایة الأرب فی فنون، القاهرة، دار الکتب والوثائق القومیة
الخراط، المصطفی محمد، (2016م)، فن المدفعیة، مجلة البستان، لبنان، العدد: 1199، الأحد 17 یولیو