نوع المستند : علمی - پژوهشی
المؤلفون
1 دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه اصفهان
2 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه اصفهان
3 دانشیار گروه زبان و ادبیات انگلیسی دانشگاه اصفهان
المستخلص
آشنایی عربیزبانان با کشورداری امپراتوری ساسانی باعث احساس نیاز دولتهای بزرگِ عربی ـ اسلامی به وجود طبقه دبیران (کاتبان و منشیان دواوین دولتی) گردید و زمینهساز حضور دبیران ایرانیتبارِ دوزبانه در دیوانهای رسائل شد. لذا تربیت نسلی از ادیبان دولتی ضرورت یافت و دانشمندان ایرانی چون ابن قتیبه دینوری (276ـ213هـ)، عبدالرحمن همدانی (327ـ؟هـ)، و ثعالبی نیشابوری (429ـ350هـ)، بر آن شدند تا با تألیف کتابهای أدب الکاتب، الألفاظ الکتابیة و فقه اللغة وأسرار العربية، این مهم را پاسخ گویند. کتابهای ارزشمندی که خود بستههایی آموزشی بهشمار میآیند و با توجه به زمان تألیف، باید آن را یک اقدام آموزشی پیشرفته و هوشمندانه تلقّی کرد. این پژوهش با تکیه بر روش تحلیل محتوا (کمّی و کیفی) به بررسی مباحث مورد توجه نویسندگان پرداخته و نسبت کمّی آنها را براساس دادههای آماری بهدستآمده سنجیدهاست. موادّ آموزشی شامل این زمینهها میشود: واژهشناسی، درستنویسی، اصلاح خطاهای تلفظی، آشنایی با ساختارهای صرفی افعال و نامها با تکیه بر نکات معنایی و برخی از مسائل کاربردی نحو و بلاغت. طبق بررسی آماری، هر سه بسته، واژهشناسی را به میزان (81%) از مطالب اساسی آموزش کاربردی عربی دانسته و به ترتیب به موضوعات دستور زبانی به میزان (13%) و بلاغت به میزان (6%) توجه داشته‌اند؛ اما بهطور جداگانه ابن قتیبه بیشتر به دستور زبان (74%)، و همدانی و ثعالبی به ترتیب به واژگان (100%) و (85%) پرداخته‌اند.
الكلمات الرئيسية
عنوان المقالة [Persian]
دراسة کتب تعليم اللغة العربية في التراث الإيراني ـ الإسلامي من منظور التعلیم لأغراض خاصة ("أدب الكاتب"، و"الألفاظ الكتابية"، و"فقه اللغة وأسرار العربية" نموذجا)
المؤلفون [Persian]
- فرزانه حاجی قاسمی 1
- نرگس گنجی 2
- سعید کتابی 3
1 دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه اصفهان
2 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه اصفهان
3 دانشیار گروه زبان و ادبیات انگلیسی دانشگاه اصفهان
المستخلص [Persian]
تعرفت الدولة الإسلامية الکبری علی ضرورة وجود طبقة الکتّاب والمنشئین المحترفين ضمن تعرّف العرب علی شؤون الدولة في الإمبراطورية الساسانية وما کانت تمتلك من الأنظمة الإدارية وبذلك فقد انشغل الكتّاب الإيرانيين من ذوي اللسانين في دواوين الرسائل؛ وظهرت الحاجة إلى تأهيل جيل من الكتّاب المختصين في شؤون الدولة. لبّی هذه الحاجة بعضُ العلماء الإيرانيين من أمثال ابن قتيبة الدينوري (276ـ213 هـ)، وعبد الرحمن الهمذاني (327ـ؟ هـ)، وأبي منصور الثعالبي النيسابوري (429ـ350 هـ) بتأليفات قيمة (أدب الکاتب، الألفاظ الکتابیة و فقه اللغة وأسرار العربية) تعدّ رزماً تعليمية تدلّ علی مهارة بارعة وتقدّم تعليميٍ ملحوظ. استهدف هذا البحث معتمدا على منهج تحليل المحتوى (الكيفيّ والكمّيّ) إلى تناول المواد التدريسية التي رکز علیها المؤلفون الثلاث، کما قام البحث بمقارنة تقويم النسب المئوية للموادّ التعليمية المعروضة وهي على الأقسام التالية: المفردات، والإملاء (تقويم اليد)، وتصحيح الأخطاء اللفظية (تقويم اللسان)، ومعرفة أبنية الأفعال والأسماء ودلالاتها اللغوية، وجوانب وظيفية من النحو والبلاغة. ويتوصل البحث وفقا للدراسة الإحصائية إلی أنّ التأليفات المدروسة الثلاث - باعتبارها حقائب تعليمية - قد عَرضت المفرداتِ بوصفها مادةً أساسية في تعليم العربية لأهدافٍ خاصة 81% فالقواعد 13% والبلاغة % 6 على التوالي؛ إلا أنّ ابن قتيبة قد ارتكز على قضايا القواعد 74% أكثر من الهمذاني والثعالبي اللذين ركزّا على المفردات بنسبة تساوي 100% و% 85 على الترتيب.
الكلمات الرئيسية [Persian]
- تعليم اللغة لأغراض خاصة
- الحقيبة التعليمية
- اللغة العربية
- فنّ الكتابة
- تحليل المحتوى
)