نوع المستند : علمی - پژوهشی
المؤلفون
1 دکتوراه في اللغة العربیة وآدابها بجامعة تربیت مدرس، کلية العلوم الإنسانية، طهران.
2 أستاذ في قسم اللغة العربیة وآدابها بجامعة تربیت مدرس، کلية العلوم الإنسانية، طهران.
3 أستاذة مشارکة في قسم علوم القرآن والحدیث بجامعة تربیت مدرس، کلية العلوم الإنسانية، طهران.
المستخلص
كانَ للمنهجِ السرديِ الحدیثِثرٌ واضحٌ فى دراسة النّصوص الأدبیّة البشریّة، بل تعدّاها إلی دراسة القصّة القرآنیّة التي أصبَحَت مجالاً خِصباً لِتطبیقِه بإجراء آلیاتِه النّقدیة. ولقد حُظِیَت دراسةُ مقولةِ الزّمن في الخطاب القرآني باهتمام الدّارسین العرب والإیرانیین، فأظهروا في دراساتهم مختلف تجلّیات الزمن في الخطاب الروائي على وفق نماذج التحلیل السردي التي قدَّمها روّاد هذا المنهج في الغرب. جاء هذا الجهد لیطرحَ كیفیةَ معالجةِ الدّارسین تقنیّة الزمن في الخطاب القرآني، ویَتَصَدّى لباثولوجیا الدّراسات النقدیة في هذا المجال. ونظراً لتعدّد الدّراسات فَاختَرنا الدّراسات السّردیة المتعَلّقَة بالقصّة القرآنیّة المنشورة فی المجلات العلمیّة الإیرانیّة والعراقیّة، والذي یشغل مساحةً زمنیّةً تتجاوز العِقدَین، ابتداءً من العام 1999م وانتهاءً بعامنا هذا، علی أساس دراسةٍ إحصائیةٍ تحلیلیةٍ كَشَفَت لنا في النّهایة؛ أنّ 47% من مجموع الدّراسات جاءت موظّفة منهج "جینیت" توظیفاً میكانیكیاً دون محاولة الخروج عن إطاره، ممّا أدّی إلی تشابه الدراسات في المقاربة النقدیة وفي النّتائج، الذي نجم عنها تشابه التحليل مع اختلاف القصّة القرآنیّة المدروسة. وما تمّ عرضه نقداً سردياً للزمن في 42% من الدّراسات، لیس إلّا خَلیطاً من قراءةٍ تأویلیةٍ وقراءةٍ سردیّةٍ بنیویّةٍ، یمیل إلی أن یكون شرحاً وتفسیراً غالباً، وتحلیلاً في أحیان قلیلة جداً. وبالنّسبة إلی 12% من مجموع البحوث التي حاولت أن تؤسّس نظریة جدیدة أو تعدّل النظریة التی جعلت أساساً لها، فلم تقدّم –عموماً- إضافةً نقدیةً إلی ساحة التحلیل الزّمني، ووضّحت لنا أنّ النقد السردي للزمن الروائي القرآني في الدّراسات الفارسیة والعربیة، لم یَصِل بعدُ إلی مرحلة التأسیس. كما كشفت لنا أنّ أهمّ إشكالیّة تُواجِه تحلیل الفضاء الزمني في القصّة القرآنیّة هي إشكالیّة الفهم والاستیعاب؛ فهناك أخطاءٌ منهجیةٌ في فهم النظریّات المعتمدة نراها حصیلة قراءةٍ قلقةٍ مستعجلةٍ تتوقّف غالباً عند حدود الطروحات البنيويّة الوصفية، والإحصائية، بنظرةٍ انتقائیةٍ.
الكلمات الرئيسية
عنوان المقالة [Persian]
چالش کاربست روش‌های نوین نقد روایت در بررسی زمان در داستان‌های قرآن
المؤلفون [Persian]
- ثريا رحيمي 1
- خليل پرويني 2
- فرامرز ميرزائي 2
- نصرت نيلساز 3
1 دکترای زبان و ادبیات عربی، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی، تهران.
2 استاد گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی، تهران.
3 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی، تهران.
المستخلص [Persian]
روایت‌شناسی نوین تاثیری محسوس بر تحلیل متون ادبی برجای نهاد، بررسی داستان‌های قرآن نیز به‌مثابه زمینه‌ای پربار برای کاربست این روش‌ها از این تاثیر برکنار نبود. در این میان، نویسندگان عرب‌زبان وپارسی‌گوی به تحلیل موضوع زمان در متن قرآن وتکنینک‌های مختلف کاربست آن پرداختند. مقاله حاضر باهدف ارزیابی چگونگی تحلیل تکنیک زمان در داستان‌های قرآن، به آسیب‌شناسی پژوهش‌های علمی نگاشته شده دراین عرصه می‌پردازد و دراین راستا، بررسی مقاله‌های منتشر شده در مجلات علمی-پژوهشی دو کشور ایران وعراق را در بازه زمانی بیش از دو دهه یعنی ازسال 1378هـ.ش تاکنون، جهت بررسی فضای حاکم براین دست از پژوهش‌ها برگزیده است ودر نهایت به این نتیجه می‌رسد که؛ 47درصد ازاین مقالات به‌قالب‌بندی تکنیک‌های مختلف زمان در نمونه نقدی "ژنت" اکتفا نموده وتلاشی برای خروج ازاین چهارچوب نکرده‌اند که درنهایت، به‌شباهت نتایج پژوهش‌های مختلف انجامیده است. هم‌چنین تحلیل زمان در42درصد از پژوهش‌ها، آمیخته‌‌ای از خوانش تأویلی وبررسی روایت‌شناسانه داستان است وبیش از آن‌که به‌دنبال تحلیل زمان باشد، تفسیری از داستان را ارائه می‌دهد.12درصد از پژوهش‌ها که در تلاش برای تاسیس یک شیوه نو یا اصلاح بخش‌هایی از روش‌های موجود در روایت‌شناسی بوده‌اند، نتوانسته‌اند نظریه یا روشِ نقدی تازه‌ای را عرضه کنند واین موضوع نشان می‌دهد که نقد روایت‌شناسانه زمان در داستان‌های قرآن هنوز به مرحله تاسیس نرسیده است. مهم‌ترین چالشی که این عرصه با آن مواجه است چالش فهم ودریافت صحیح نظریه‌ها وروش‌های غربی است؛ بسیاری از سوءبرداشت‌ها وخوانش‌های نادرست نظریه‌ها محصول خوانش سریع وسطحی متن است که غالبا با کاربست گزینشی روش‌های نقدی، به بررسی آماری-توصیفی از زمان بسنده نموده است.
الكلمات الرئيسية [Persian]
- تحلیل روایت‌شناسی
- داستان قرآن
- زمان
- ژرار ژنت
)