نوع المستند : علمی - پژوهشی
المؤلف
دانشیار گروه زبان وادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران
المستخلص
قد يظن الباحثون -أو يتأکّدون إلی درجة الاستيقان- أن بعض أبيات الشعر منذ القدم أصبحت خارجة عن مدار الجودة البلاغية، وافتقدت شيئا کثيرا من رونقها نظرا لعدم توافر ظروف جماليّة تؤهّلها لحيازة المواصفات السبکية المطلوبة. فطالما أُعجِب النقاد القدامی والمعاصرون بمتانة السبك وجودة الأسلوب في بيت امرئ القيس الشهير "مِکَرٍّ مِفَرٍّ..." واستفاضوا في تفصيل وجوهه البلاغية؛ کما رفض قاطبة النقاد الأوائل والمحدثين بلاغة بيته الآخر"غدائره مستشزرات..." ووقفوا موقفا معارضا تجاهه فجرّدوه من البلاغة والفصاحة البتّة نظرا للتنافر الصوتي الذي لمسوه في لفظةٍ منه وهي "مستشزرات". ونحن في هذه الدراسة ووفق الأسلوب الوصفي-التحليلي سنکون بصدد إثبات رؤية مخالفة لذلك في کل من الاتجاهين النقديَّين السّائدَين، فـُنثبت في الأول أنه خارج تماما عن دائرة الجودة الفنية، من حيث إن الوجه التشبيهي الذي استُخدم فيه لايصوّر شيئا من الجوانب الإبداعية التي توخّاها الشاعر لتجسيد الحرکة المتأرجحة لدی الفرس. کما أن البيت الثاني يتصف بمواصفات الفصاحة التصويرية التي خفيت عن أبصار الباحثين، من حيث إهمالهم لجانب البلاغة التطبيقية التي تقتضي أن تکون الصورة النهائية مستوحاةً من مؤشّرات التطابق السمعبصريّ الملحوظ عند إرادة المعنی المصوَّر. تقول النتائج إن الرؤية النقدية السائدة عند النقاد بشأن البيتين قد تکون خاطئة بالفعل، وإن کلًّا منهما يمکن أن يُنظَر إليهما من منظور بلاغيٍّ آخر يُثبت للثاني قيمةً تعبيرية کبری تغافل عنها النقاد والدارسون، کما يسجّل للأول انحرافًا في الصورة التشبيهية التي تجعل البيت متناقضًا تماما مع ما تقتضيه البنية التشبيهية السليمة عند انتظام الصورة الديناميکية المرجوّة.
الكلمات الرئيسية
عنوان المقالة [Persian]
استانداردهای زیبایی‌شناسانه‌ی شعر جاهلی از منظر پردازش تصاویر حسی (خوانشی انتقادی وغیرهمسو در دو بیت از ابیات امرؤالقیس)
المؤلف [Persian]
- مالک عبدی
دانشیار گروه زبان وادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران
المستخلص [Persian]
بسیاری از پژوهشگران برآنند که برخی ابیات شعری به دلیل عدم برخورداری از استانداردهای سبکی و بلاغی، بر خلاف آنچه که قرنها در مدح وستایش آنها گفته شده فاقد جنبه های زیبایی شناختی صحیح از منظر بررسی های سبک شناسانه هستند. سالهاست که پژوهشگران بسیاری در باره بیت معروف امرؤ القیس "مکرّ مفرّ مقبل مدبر..." زبان به مدح وستایش گشوده اند، در حالیکه بررسیهای علمی ودقیق سبک شناسانه نشان می دهد که بنیان تشبیهی به کار رفته در این بیت در تناقض تمام با موقعیّت تصویری قرار دارد که شاعر اراده آن را نموده است. آنچنان که در بیت مشهور دیگر او "غدائره مستشزرات..." که سالها وقرنها در باب مذمّت وزیبایی زدایی از ساختار تصویریِ آن سخن سرایی کرده اند، بر اساس موازین دقیق آواشناسانه ورویکردهای معنامحورِ پژوهشهای زبانی از یک بلاغت تصویری ویژه و موقعیّت محور برخوردار است که زیبایی ساختاری آن را دوچندان نموده است. در این پژوهش بر آنیم تا با تکیه بر رویکرد توصیفیی-تحلیلی ومستندسازیِ تحلیلات مطرح شده در آن، به رویکردی دگرگونه ومتناقض در باب معیار سنجش زیبایی این دو بیت دست یابیم. نتایج نشان می دهد که در بیت مستشزرات بر خلاف استدلالات ناقص ویکجانبه‌گرایانه‌ای که تا کنون مطرح شدهف علیرغم وجود ستیز آوایی موجود در یک لفظ ولی تناسب وهمگونی گسترده تری در بافتار کلی متن برگرفته از این تنافر مقطعی پیش آمده است. همچنین در بیت مکرّ مفرّ نیز وجود یک اختلال مفهومی یا نگرشی در استفاده از مکانیزمهای تشبیهی باعث بروز تناقضی عمیق در طرح تصویریِ مورد نظر شاعر شده است.
الكلمات الرئيسية [Persian]
- شعر جاهلی
- امرؤ القیس
- بلاغت تشبیه
- تصویرپردازی حسّی
- نقد زیبایی‌شناختی
)