نوع المستند : علمی - پژوهش
المؤلفون
1 استاديار گروه زبان و ادبيات عربي دانشگاه يزد
2 کارشناس ارشد زبان و ادبيات عربي دانشگاه يزد
المستخلص
اشتغال يکي از ابواب نحو و يکي از اسلوبهاي بياني است که حدود 43 بار در قرآن به کار رفتهاست و تنها 7 مورد آنها مورد اتفاق دانشمندان است و بيشتر وجوه و گونههايي که براي اشتغال ذکر شده و احکام آنها، در قرآن مصداقي ندارد. اين مقاله ميکوشد ضمن استخراج ساختارهاي اشتغال در قرآن و طرح آراي دانشمندان اسلامي در اين خصوص، اين آرا و کارکرد اين ساختارها را بررسي و با مقايسه آنها به نتايجي تازه دست يابد. نتايج بهدستآمده نشان ميدهد اين ساختار در قرآن کاربرد محدودي داشته و عموميت ندارد و بيشتر براي امور مقدسي چون قرآن، بهشت و... ، امور مذمومي همچون دوزخ، اقوام مغضوب خداوند و... ، و بارزترين مخلوقات خداوند همچون انسان، زمين، کوهها و... ، براي ترغيب، تخويف، تنبيه و... به کار رفتهاست و از طرفي فاعل مشغول در 29 مورد از 43 مورد، خداوند است و از اين تعداد، 23 مورد صيغة متکلم بوده و فعل آنها غالباً ماضي است. همچنين اين ساختار 15 بار در سورههاي مدني و 28 بار در سورههاي مکي به کار رفتهاست. بيشتر کتابهاي نحوي به باب اشتغال پرداختهاند، امّا هيچ کتاب يا تحقيقي ساختارهاي اشتغال در قرآن را به صورت مجزا بررسي نکردهاست. نتايج اين تحقيق ميتواند براي پژوهشگران علوم قرآني، نحو و بلاغت مفيد باشد.
الكلمات الرئيسية
کتابنامه
الف) عربی
القرآن الکریم
ابن اسحاق، عبدالرحمان (1985م)، کتاب اللامات، دمشق: دار الفکر.
ابن جنی، عثمان (دون تاریخ)، الخصائص، المحقق: محمدعلی نجار، بیروت: عالم الکتب.
ابن عقیل، عبدالله (1368ش)، شرح ابن عقیل، طهران: ناصرخسرو.
ابن هشام، عبدالله (1979م)، أوضح المسالک الی الفیة ابن مالک، بیروت: دار الجیل.
ابن هشام، عبدالله (1984م)، شرح شذور الذهب، دمشق: الشرکة المتحدة للتوزیع.
ابن هشام، عبدالله (1383ق)، شرح قطر الندی، القاهرة: الشرکة المتحدة للتوزیع.
ابن هشام، عبدالله (1985م)، مغنی اللبیب عن کتب الأعاریب، بیروت: دار الفکر.
ابن یعیش، موفقالدین (دون تاریخ)، شرح المفصل، مصر: إدارة الطباعة المنیریة.
الإسترآبادی، رضیالدین (1415ق)، شرح الرضی علی الکافیة، دون مکان: مؤسسة الصادق.
الآلوسی، ابوالفضل ( 1415ق)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
اندلسی، ابوحیان ( 1992م)، البحر المحیط فی التفسیر، بیروت: دارالفکر.
بلاغی، عبدالحجت (1345ش)، حجة التفاسیر و بلاغ الاکسیر، چاپ اول، قم: چاپ حکمت.
البیضاوی، عبدالله بن عمر ( 1416ق)، تفسیر البیضاوی، بیروت: دار الفکر.
الثعالبی، عبدالرحمن ( 1416ق)، الجواهر الحسان فی تفسیر القرآن، بیروت: الأعلمی للمطبوعات.
الجوزی، عبدالرحمن ( 1404ق)، زاد المسیر فی علم التفسیر، بیروت: المکتب الاسلامی.
حائری، میر سیدعلی ( 1337ش)، مقتنیات الدرر و ملتقطات الثمر، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
الحسینی الشیرازی، محمد ( 1400ق)، تقریب القرآن الی الاذهان، بیروت: مؤسسة الوفاء.
حسینی، محمدکریم ( 1396ق)، کشف الحقایق عن نکت الآیات و الدقائق، تهران: نوبری.
حلی، محمد بن احمد بن ادریس ( 1409ق)، المنتخب من تفسیر القرآن و النکت المستخرجة من کتاب التبیان، الطبعة الاولی، قم: کتابخانه عمومی حضرت آیة الله العظمی مرعشی نجفی.
رستگار جویباری ( 1399ق)، یعسوبالدین، تفسیر البصائر، قم: مطبعة الاسلامیة.
الزجاج ( 1416ق)، اعراب القرآن، تحقیق: ابراهیم الأبیاری، قم: مؤسسة دار التفسیر.
الزمخشری، محمود بن عمر ( 1407ق)، الکشاف، الطبعة الثالثة، بیروت: دار الکتاب العربی.
الزمخشری، محمود بن عمر (1930م)، المفصل فی صنعة الإعراب، بیروت: دار مکتبة الهلال.
سیبویه، عمرو بن عثمان ( 1990م)، الکتاب، الطبعة الثالثة، قم: ادب الحوزة.
سیوطی، عبدالرحمان ( دون تاریخ)، أسرار ترتیب القرآن، دار الاعتصام.
سیوطی، عبدالرحمان ( 1993م)، الدر المنثور، بیروت: دار الفکر.
الشرتونی، رشید (1366ش)، مبادئ العربیة، دون مکان: اسمائیلیان.
الشوکانی، محمد بن علی ( دون تاریخ)، فتح القدیر الجامع بین فنی الروایة و الدرایة من علم التفسیر، بیروت: دار الفکر.
شیبانی، محمد ( 1413ق)، نهج البیان عن کشف معانی القرآن، تهران: مؤسسة دائرة المعارف الاسلامیة.
الطباطبایی، محمدحسین ( 1397ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
الطبرسی، فضل بن حسن ( 1379ق)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
الطبرسی، فضل بن حسن ( 1412ق)، تفسیر جوامع الجامع، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
الطبری، ابو جعفر ( 1405ق)، جامع البیان عن تأویل آی القرآن، بیروت: دار الفکر.
الطوسی، محمد بن حسن ( 1409ق)، التبیان فی تفسیر القرآن، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
الطوسی، محمد بن حسن ( دون تاریخ)، التبیان فی إعراب القرآن، ریاض: بیت الأفکار.
عبدالمسیح، جورج متری و تابری، هانی جورج، الخلیل ( 1990م)، معجم مصطلحات النحو العربی، الطبعة الأولی، بیروت: مکتبة لبنان.
الفراء البغوی، حسین ( 1407ق)، معالم التنزیل، بیروت: دار المعرفة.
الفراء البغوی، حسین ( 1980م)، معانی القرآن، الهیئة المصریة العامة للکتاب.
فیض کاشانی، محسن ( دون تاریخ)، الصافی فی تفسیر کلام الله، مشهد: دار المرتضی.
القرطبی، محمد ( 1982م)، الرد علی النحاة، تحقیق: شوقی ضیف، القاهرة: دار المعارف.
القرطبی، محمد ( 1372ق)، الجامع لاحکام القرآن، القاهرة: دار الشعب.
القمی، محمد ( 1366ش)، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد.
القیسی، أبومحمد ( 1405ق)، مشکل إعراب القرآن، بیروت: مؤسسة الرسالة.
کاشانی، فتح الله ( 1344ش)، تفسیر منهج الصادقین فی إلزام المخالفین، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
مدرس الافغانی، محمدعلی (1969م)، مکررات المدرس، النجف الأشرف: مطبعة النعمان.
موسوی، عبدالعلی ( 1404ق)، مواهب الرحمن فی تفسیر القرآن، نجف اشرف: مطبعةالآداب.
نسفی، أبوحفص ( 1362ش)، تفسیر النسفی، تصحیح: عزیزالله جوینی، تهران: بنیاد قرآن.
واعظ کاشفی، کمالالدین ( 1317ش)، تفسیر مواهب علیه، چاپ اول، تهران: کتابفروشی اقبال.
ب) فارسی
شریف لاهیجی، بهاءالدین ( 1363ش)، تفسیر شریف لاهیجی، تهران: مؤسسة مطبوعاتی علمی.
طباطبایی، محمدحسین ( 1363ش)، تفسیر المیزان، مترجم: محمدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیه قم.
طبرسی، فضل بن حسن ( 1350ش)، ترجمه تفسیر مجمع البیان، مترجمان: احمد بهشتی، محمد رازی، علی صحت، تهران: فراهانی.
مکارم شیرازی، ناصر ( 1366ش)، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتاب الاسلامیه.
میرحسینی، الههالسادات ( 1390ش)، ساختار نحوی اشتغال در قرآن کریم، پایاننامه ارشد، دانشگاه یزد.
نجفی، محمدجواد ( 1362ش)، تفسیر آسان، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
هاشمی خراسانی، حمیدالدین (1397ق)، الفوائد الحجتیة، چاپخانه خراسان، بیجا.